اشتباه مشترک مصدق و ظریف

خبرگزاری فارس: ابراهیم متقی در نشست «تحلیلی بر کج‌روی‌های پهلوی» با طرح این موضوع که وقتی صحبت از کنش کشور‌ها و یا بازیگران بزرگ می‌شود مهمترین مساله اثربخشی است، گفت: ابتدا اگر بخواهیم در مورد دوره پهلوی سخن گوییم، باید از پهلوی اول سخن بگوییم؛ که چه شد رضاشاه به صورت اسیر جنگی از کشور خارج شد. زمامداری که ساختار اقتدارگرا در کشور ایجاد کرده بود این درک را نداشت که نظام بین‌الملل مبتنی بر ائتلاف دائمی نیست بلکه تغییر در ائتلاف است. رضا شاه درک درستی از از موازنه قدرت و موازنه تغییر در ائتلاف را نداشت.

وی این سوال را مطرح کرد که: چرا زمانی که قدرت بزرگ اراده می‌کند، مقاومت صورت نمی‌گیرد؟ چرا با وجود اینکه ایران در جنگ ایران و روس شکست خورد ایرانیان ۱۰۰هزار متجاوز روس را کشتند، اما در دوره رضاخان هیچ نیروی متجاوزی کشته نشد.

ابراهیم متقی گفت: حکومت‌ها یا تراژیک و یا کمیک سقوط می‌کنند. حکومتی که بدون هیچ مقاومتی سقوط کند کمیک سقوط کرده است. به همین دلیل است که امام می‌فرماید اگر ما قرار است شکست بخوریم چرا هزینه برای طرف مقابل ایجاد نکنیم.

این استاد دانشگاه گفت: محمدرضا زمانی که به قدرت می‌رسد، مشاهده می‌کند که انگلیس و آمریکا پدرش را از کشور اخراج کرده‌اند. این خود باعث ایجاد نوعی هراس بنیادین در او می‌شود؛ یک نوع ذهنیت و نگرانی تاریخی. او همچنین در کتاب پاسخ به تاریخ خود نیز بخشی مستقل از علل سقوط خود توسط آمریکا را می‌نویسد. حتی پی نمی‌برد که ساختار اجتماعی چه نقشی می‌تواند داشته باشد.

وی همچنین افزود: قبل از انقلاب هم افرادی بودند که می‌گفتند ما بدون غرب هیچ نیستیم و هیچ عملی را نمی‌توانیم انجام دهیم. محمد رضا پهلوی هم دچار چنین مشکلی بود. از سویی بی‌اعتماد بود و از سویی روش اطاعت را پیش گرفته بود. نگاه رضا پهلوی هم این بود که می‌خواست سیاست الحاقی در پیش بگیرد و به خاطر همین سیاست، به آلمان اعلام جنگ کرد.

متقی با بیان اینکه این نگاه باعث شد که برای کنترل دربار و مردم از سرویس‌های اطلاعاتی خارجی استفاده کند، افزود: البته دغدغه و نگرانی نسبت به روس و انگلیس داشت و به همین دلیل کار کردن با آمریکایی‌ها برایش راحت‌تر بود. آمریکایی‌ها پس از اشغال ایران، ژاندارمری را سر و سامان دادند. وی همچنین افزود: امروز هم تحریم‌ها در کنش‌های بین‌المللی و اقتصادی ما تاثیر دارد، ولی واکنش ما در برابر آن مهم است. این تحریم‌ها برای مقام معظم رهبری هم قابل درک بود و ایشان با روش‌شناسی و معرفت شناختی با ایجاد مواردی همچون اقتصاد مقاومتی و... در جهت بی‌اثر سازی این تحریم‌ها حرکت می‌کنند.

متقی همچنین افزود: روابط بین الملل در جهان دو قطبی عقلانیت راهبردی داشت و تقسیم بندی جهانی بین استعمارگران صورت گرفت. شاه در این دوران شرایط بسیار سختی را داشت. ایران در فضای قدرت قرار داشت، ولی در آن تمرکز قدرت مشاهده نمی‌شد. شاه این ذهنیت را داشت و هراس او نسبت به قدرت‌های بزرگ ابتکار عمل را از او می‌گرفت.

مصدق هم زمانی تصور می‌کرد که ترومن در حال پیاده سازی تئوری آمریکا در ایران است. در اسناد ساواک هم موجود است که زمانی که آمریکایی‌ها لاف دوستی می‌زدند، سرویس‌های امنیتی در حال ایجاد شکاف بین نیرو‌های سیاسی و در عین حال در حال زدن زیر آب مسئولین آن دوره بودند. امروز همان اشتباه مصدق را مسئولین ما در مذاکرات هسته‌ای و برجام انجام دادند. نتوانستند تعهدی را ایجاد کنند که طرف متعهد نتواند با اتکا به خودش پیمان را بشکند.

وی افزود: شاه بعد از کودتا به یک دولت دست‌نشانده تبدیل می‌شود. دولت کنش‌گری می‌شود، اما کنش او معطوف به منافع ملی نیست. دوارن خوب شاه دوران آیزنهاور است، چون با جمهوری‌خواهان ارتباط فعالانه داشت. جمهوری‌خواهان می‌خواستند با شوروی مقابله کنند به همین دلیل از رژیم دیکتاتور حمایت می‌کردند.

متقی گفت: شاه تمایلی به انقلاب شاه و ملت نداشت. او واقف بود که تغییر جامعه منجر به تغییر فضای سیاسی کشور می‌شود. سیاست الحاقی شاه موجب دردسر برای او شد. وقتی ۱۰۰ هزار نفر مستشار آمریکایی در ایران باشد بنابراین طبیعی است که هایزر در اواخر حکومت شاه به ایران می‌آید و بدون اجازه او وارد کشور می‌شود. دولت دست‌نشانده ابتکار عمل را از دست می‌دهد. به همین دلیل شاه نتوانست به نیروی داخلی و ساخت اجتماعی توجه کند.

متقی همچنین افزود: در این زمان رهبری می‌گویند که هر تصمیمی می‌خواهید در مورد اف‌ای‌تی‌اف و ... بگیرید باید تصمیمتان متکی به اراده خودتان باشد نه تهدید‌های خارجی. امروز ما در حال بررسی شاه هستیم تا بتوانیم درس بگیریم. این مخصوصا در این برهه زمان که توهمی راهبردی در کشور ایجاد شده است که ما اگر با غرب ارتباط داشته باشیم، مشکلاتمان حل می‌شود اهمیت دارد چرا که پیش از ما کسانی چنین وهمی داشتند و کار به جایی نبردند.

مسعود رضایی: رژیم پهلوی ادامه پیدا می‌کرد هیچ پیشرفتی در ایران اتفاق نمی‌افتاد

مسعود رضایی در نشست تحلیلی بر کج‌روی‌های پهلوی گفت: امروز عده‌ای می‌گویند که اگر در رژیم پهلوی وابستگی بود، پیشرفت بیشتری داشتیم. امروز نباید کیفیت را فدای کمیت کنیم. آمریکایی‌ها اگر هم چیزی به ما می‌دادند، کلید و سوییچ اش در دست آن‌ها بود و تکنولوژی به ما منتقل نمی‌شد. اما امروز ایرانیان با تلاش به توانایی‌های دست پیدا کرده‌اند که متعلق به خودشان است.

وی همچنین افزود: وابستگی به بیگانه در تفکر محمد رضا پهلوی کاملاً مشهود است. خود او نیز می‌داند که بقای قدرتش در گروی اطاعت از غرب است. یکی از مهمترین اتفاقات زمان محمد رضا قرارداد مستشاری است. در این قرارداد نوشته شده که تمام افسران آمریکایی نسبت به هم تراز نظامی ایرانی ارشدیت دارند. این نوعی نگاه نژادپرستانه است که متاسفانه توسط پهلوی هم مورد قبول قرار می‌گیرد. در موضوع کاپیتولاسیون هم این چنین است. در آن هم آمریکایی‌ها دستور می‌دهند که مصونیت شامل نظامیان هم می‌شود.

رضایی همچنین افزود: امروز وقتی به مذاکرات و توافق‌های آن زمان نگاه می‌کنم، حس شرم در ایرانی‌ها ایجاد می‌شود. این تفکر حاکم در پهلوی است که حاکمیت بیگانه را پذیرفته است. آمریکایی‌ها در ایران تسلط صد درصد داشتند. در آن زمان ارتش ما تنها اپراتور بود و حتی هدف را هم قادر نبودیم تعیین کنیم. در آن زمان این تفکر در ارتش بوده که هر چه می‌خواهیم باید از غرب به ما برسد. در زمان تغییرات هم افرادی مثل ازهاری تغییر ایجاد نمی‌کردند و باید هایزر از آمریکا بیاید.

وی همچنین افزود: بعد از انقلاب تفکری روی کار می‌آید که می‌گوید باید جهاد خودکفایی را در ارتش ایجاد کنیم. وقتی کیفی به موضوع نگاه کنیم، خواهیم دید که یک تفکر جدید و سازنده است. آن زمان عده‌ای به این تفکر می‌خندیدند.

رضایی همچنین افزود: پهلوی‌ها نسبت به نژاد غرب یک خود کم‌بینی خاصی داشتند. در آن زمان شاه برای یک دندان درد هم به خارج می‌رفت. شاه نوعی سرطان داشت. برای خون گرفتن از شاه هم باید از خارج می‌آمدند. البته در آن زمان در کشور پزشک داشتیم، ولی خب آن‌ها را در حدی نمی‌دیدند که بتوانند کار‌ها را انجام دهند. در جشن ۲۵۰۰ ساله هم که می‌خواستند، اقتدار ایران را به جهان نشان دهند، تمام غذا‌ها را از خارج از کشور می‌آوردند. این تفکر در کشور و در ذهن پادشاه کشور نقش بسته بود.

وی گفت: بعد از انقلاب ما گفتیم که خودمان می‌سازیم و این کار انجام شد و امروز به جایی رسیده‌ایم که خدمات مهندسی به کشور‌های دیگر ارائه می‌کنیم. سفیر انگلیس در آن زمان می‌گفت که بخشی از سفارت ما تبدیل به تجارت‌خانه شده است.

رضایی در آخر افزود: رژیم پهلوی اگر ادامه پیدا می‌کرد ما امروز نه تجهیزات نظامی می‌توانستیم بسازیم و نه امروز در مهندسی، هسته‌ای و...... رشد پیدا کرده بودیم. تفکر انقلاب به مردم گفت که ما نیز یک انسان درجه یک هستیم و می‌توانیم تمام فعالیت‌های خود را به نحو احسن انجام دهیم.