آن‌ها که می‌رفتند خارج، حالا می‌آیند ایران!
روزگاری بود که ناباروری، زندگی‌ها را بر باد می‌داد؛ نه فقط زندگی مشترک را، بلکه سرنوشت انسان‌ها را. سابقه فرهنگی و اجتماعی ما پر است از این تلخی‌ها. آن روزگار گذشت و حالا ناباروری دردی است که درمان دارد؛ آن هم داخل خاک کشورمان. مجله فارس پلاس؛ امین رحیمی:
شیوه‌های سنتی؛ گاهی مؤثر
آموزه‌های طب سنتی طی قرن‌های متمادی تنها روش درمان ناباروری در ایران بود. شیوه‌های طب سنتی نیز معمولاً به نوع تغذیه، خواص خوراکی‌ها، تنظیم تعادل مزاجی و چرخه قاعدگی و همچنین تقویت قوای جنسی مربوط می‌شد. شیوه‌هایی که گاهی و شاید هم اغلب مواقع جواب می‌داد. البته بی‌دلیل هم نیست. چون بعدها مطالعات علمی نشان داد علل ناباروری و بالطبع روش‌های درمانش بسیار متنوع هستند و برای مثال حتی کارهای ساده‌ای نظیر مصرف ویتامین‌های ای‌ای و دی۳ در افزایش شانس باروری بانوان بسیار مؤثرند. یا اینکه درمان اختلالات تیروئید و فقر آهن بدن و همچنین تنظیم هورمون‌ها می‌تواند به‌سادگی قدرت باروری را به برخی افراد بازگرداند. درمجموع، ناباروری ممکن است علل مادرزادی داشته باشد یا از سبک زندگی، بیماری‌ها، داروهای مصرفی، مشکلات جسمی، اختلالات غددی و همچنین ضعف یا اختلال در عملکرد دستگاه تناسلی ناشی شود.
لقاح مصنوعی ممکن شد
از طب سنتی که بگذریم می‌رسیم به روش‌های پزشکی مدرن برای درمان ناباروری که طی ۵۰ سال اخیر جهشی چشمگیر دارد. وقتی رابرت ادواردز در سال ۱۹۶۹ پس از ۲۰ سال تحقیق موفق شد بارورسازی به روش لقاح مصنوعی موسوم به IVF را عملی کند تحولی جدید در درمان ناباروری شکل گرفت. در سال ۱۹۷۸ وی این شیوه را برای یک زوج نابارور به کار گرفت و اولین نوزاد جهان به روش لقاح مصنوعی به دنیا آمد. تا امروز ۵ میلیون کودک دیگر نیز به همین روش به دنیا آمده‌اند. طی این سال‌ها روش‌های جدید پشت سر هم آمده‌اند و شانس ناباروران برای درمان مدام بیشتر و بیشتر شده است. پیش از ابداع روش لقاح مصنوعی در ایران اعزام ناباروران به خارج از کشور رواج داشت تا با روش‌های پزشکی شناخته‌شده و مبتنی بر دارو یا از طریق رفع نارسایی‌ها و بیماری‌های دستگاه تناسلی درمان شوند. گاهی حتی تشخیص اینکه کدام‌یک از زوجین نابارور هستند در آزمایشگاه‌ها و بیمارستان‌های خارج از کشور انجام می‌شد.
از اروپا و آمریکا می‌آیند یزد
به دلیل جذابیت علمی روش‌های متنوع لقاح مصنوعی و اینکه درمانی مؤثر برای بخش بزرگی از ناباروران بود این علم مدرن خیلی زود به ایران رسید. با استفتاء از امام خمینی(ره) و فتوای روشنگرانه ایشان مبنی بر جایز بودن آبستنی مصنوعی طی سال‌های پایانی دهه ۶۰ نخستین نوزادان ایرانی با استفاده از روش‌های کمک باروری در تهران و یزد به دنیا آمدند و کار شروع شد! در یزد کار جدی‌تر بود و آوازه‌اش به گوش همه رسید. این خبر را می‌توان یکی از مهم‌ترین خبرهای خوب دانش پزشکی ایران در دوران پس از انقلاب دانست که میان مردم فراگیر شد و دل ایرانی‌ها را شاد کرد. برای خیلی‌ها این خبر نور امیدی بود که بر زندگی‌شان تابید و یزد و مرکز درمان ناباروری دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی، مقصد مسافرت آرزومندان فرزند شد. این روند ادامه‌دار بوده و یزد همچنان قطب درمان ناباروری کشور است؛ با مراجعانی از استان‌های مختلف ایران، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، عراق، پاکستان، کشورهای آسیای میانه و حتی ایرانیان ساکن اروپا و آمریکا.
۷۰ مرکز دولتی و خصوصی
استفاده از روش‌های نو و برخورداری از دانش و امکانات کافی به بالا رفتن رتبه ایران در این حوزه پزشکی منجر شده است و حالا ایران جزو ۱۰ کشور پیشرفته درزمینهٔ درمان ناباروری قرارگرفته است. موسسه رویان با دستاوردهای بی‌نظیرش درزمینهٔ سلول‌های بنیادی به‌تنهایی یکی از ۴ مرکز برتر دنیا در حوزه درمان ناباروری است. امروزه ۷۰ مرکز درمان ناباروری دولتی و خصوصی در ایران فعال هستند که هزینه‌های خدمات آن‌ها یک‌پنجم تا یک‌دهم هزینه‌های درمان ناباروری در سایر کشورهاست. این‌طوری است که هرسال هزاران زوج نابارور با استفاده از روش‌های کمک باروری به مراد دلشان می‌رسند و چشمشان روشن می‌شود به تولد نوزادی که در شرایط معمولی شاید هرگز به دنیا نمی‌آمد.
طی یک دهه اخیر در هر استان حداقل یک مرکز درمان ناباروری توسط مراکز دانشگاهی یا جهاد دانشگاهی تأسیس‌شده است و همه روش‌های کمک باروری ازجمله IVF، IUI، ICSI، PGD، GIFT، ZIFT و IVM در ایران قابل‌اجرا هستند. هزینه‌های پایین و اعتماد فزاینده به پزشکان ایرانی موجب شده ناباروران از سایر کشورها نیز برای درمان به ایران بیایند؛ ایران قطب درمان ناباروری خاورمیانه شده است. نکته دیگر درباره هزینه‌ها اینکه طی سال‌های اخیر بیمه‌ها و مراکز دولتی برای درمان ناباروری زوج‌های ایرانی تا ۸۵ درصد هزینه‌ها را پوشش می‌دهند.
موفقیت ۳۰ تا ۴۰ درصدی
میزان ناباروری در ایران بالاست؛ ۲۰ درصد. درحالی‌که متوسط جهانی میزان ناباروری حدود ۱۵ درصد است. درواقع از هر ۵ زوج ایرانی یک زوج به ناباروری اولیه دچار است. به این معنا که ممکن است این ناباروری با روش‌های بسیار ساده برطرف شود و به روش‌های پیشرفته پزشکی اصلاً احتیاجی نباشد. دکتر «سید محمد اکرمی» دانشیار ژنتیک دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس انجمن علمی ژنتیک پزشکی ایران دراین‌باره به عوامل مختلف افزایش میزان ناباروری اشاره می‌کند و می‌گوید: «عوامل ژنتیکی، کم‌تحرکی، زندگی ماشینی، بالا رفتن سن بارداری، ازدواج فامیلی و مشکلات فرهنگی مرتبط با سبک زندگی باعث افزایش ناباروری ایرانیان شده است. از سوی دیگر بالا بودن ابتلا به دیابت، تنبلی تخمدان و پوکی استخوان در ایرانیان نیز بر خطر سقط مکرر و نازایی می‌افزاید. در مقابل خوشبختانه طی ۴ دهه اخیر علاوه بر علوم چشم‌پزشکی، درمان بیماری‌های قلب و همچنین درمان سرطان درزمینهٔ درمان ناباروری نیز بسیار موفق بوده‌ایم. خوشبختانه در این حوزه ازنظر دارویی نیز تقریباً خودکفا هستیم. مراکز بسیار پیشرفته درمان ناباروری در ایران فعال‌اند که میزان موفقیت برخی از آن‌ها در حد استانداردهای بالای جهانی یعنی موفقیت ۳۰ تا ۴۰ درصدی در درمان مراجعان است.»
وی که رئیس مجتمع درمانی هلال و عضو هیأت مدیره مرکز رویش (وابسته به هلال‌احمر) است، می‌افزاید: «مرکز رویش یکی از مراکز موفق درمان ناباروری است که با موسسه رویان همکاری می‌کند. در این مرکز که مراجعانی از سایر کشورها دارد طی ۳ سال گذشته بیش از ۵ هزار میکرواینجکشن (یکی از روش‌های معمول کمک باروری) انجام‌شده که بیش از ۳۰ درصد آن‌ها موفقیت‌آمیز بوده است. این مرکز به دلیل امکان انتخاب جنسیت فرزند با موفقیت صددرصدی نیز معروف است. این روش به زوج‌های بارور که برای مثال چند فرزند دختر دارند، کمک می‌کند فرزند پسر داشته باشند یا بالعکس.»
چالش‌های فرهنگی و راهگشایی فقه شیعه
پیشرفت درمان‌های باروری و روش‌های نوظهور آن در جامعه ایران همواره با چالش‌های فرهنگی و اجتماعی جدی همراه بوده است. کار تا جایی پیش رفته که گاهی روش‌های کمک باروری دستمایه تهیه فیلم یا سریال هم شده و مباحث اجتماعی گسترده‌ای برانگیخته است. یک نمونه سریال ساعت شنی که سال ۱۳۸۶ از صداوسیما پخش شد و افکار عمومی را با یک بحث و رویکرد جدید مواجه کرد. از چالش‌های اخلاقی و عاطفی برخی از این روش‌ها نیز نباید گذشت. در مقابل، فقه و شرع همواره راهگشا بوده و بخشی از این پیشرفت پزشکی و علمی در درمان ناباروری را باید مدیون اجتهاد فقهای شیعه و پشتوانه شرعی روش‌های کمک باروری دانست. دکتر «اکرمی» دراین‌باره می‌گوید: «علاوه بر روش‌های متنوع کمک باروری، در ایران برای حفظ جان و سلامت افراد امکان ارائه برخی خدمات درمانی نیز وجود دارد که در کشورهای دیگر ناممکن است. برای مثال امکان سقط درمانی در شرایط خاص برای مثال در صورت ناقص‌الخلقه بودن قطعی جنین قبل از ۴ ماهگی. چنین امکان و مجوزی در بسیاری از کشورهای اسلامی و همچنین برخی کشورهای اروپایی وجود ندارد. این بالندگی فقه شیعه را نشان می‌دهد که مطابق نیازهای زمان پیش می‌رود و برای زندگی و تعالی فردی و اجتماعی راهگشاست.»