ترامپ و اردوغان مسیر نفوذ روسیه و ایران در خاورمیانه را هموار می‌کنند
دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا و رجب طیب اردوغان هردو سوریه را به مثابه فرصتی برای افزایش حمایت‌های داخلی از خود می‌بینند؛ اما اقدامات آن‌ها با مخاطرات جدی همراه است. تصمیم ترامپ به خارج کردن نیرو‌های آمریکایی از سوریه اگرچه طبق شواهد امر به درخواست اردوغان یا دستم کم با توافق نظر او صورت گرفته، اما به مرور به اصطکاک موجود بین واشنگتن و آنکارا می‌افزاید، چراکه دو طرف هنوز بر سر سرنوشت کرد‌ها در شمال کشور جنگ زده سوریه به توافق نرسیده اند.
دیپلماسی ایرانی: از ماه دسامبر که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا تصمیم خود را مبنی بر خارج کرد نیرو‌های این کشور از سوریه اعلام کرده، آنچه ترکیه در ابتدا به عنوان فرصت می‌دید اکنون به بحران دیگری بین دو متحد ناتو تبدیل شده است. از نظر دولت رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، خروج ایالات متحده از سوریه اساسا به معنای فرصتی برای حمله نظامی به یگان‌های مدافع خلق کردستان قلمداد می‌شود. آنکارا این نیرو‌ها را تروریست می‌داند، اما واشنگتن در جنگ علیه داعش با این نیرو‌ها همکاری می‌کرده است.
ترامپ و اردوغان هیچ یک به سوریه از دیدگاه استراتژیک نمی‌نگرند؛ این مساله برای هر دوی آن‌ها به موقعیتی سیاسی برای خشنودسازی عناصر داخلی تبدیل شده است. برای ترامپ خارج کردن نیرو‌ها از سوریه به معنای خشنودسازی رای دهندگان از طریق عمل به وعده محدودسازی اعزام‌های نظامی آمریکا در سراسر جهان است. برای اردوغان، تلاش برای پاکسازی یگان‌های مدافع خلق همواره به معنای موضع گیری شدیدالحن در برابر شورشیان کرد و جلوگیری از بروز تهدیدی برای امنیت ملی بوده است. این رویکرد اردوغان و ترامپ احتمالا سبب خواهد شد که عناصر به جا مانده از داعش و دیگر گروه‌های افراطی در شمال سوریه با یکدیگر متحد و به یک تهدید جدید امنیتی هم برای ترکیه و هم برای منافع غرب تبدیل شوند. به علاوه، تلاش‌ها برای راضی کردن رای دهندگان داخلی می‌تواند تنش‌ها در روابط ایالات متحده و ترکیه را شدیدتر کند و به تثبیت بیشتر منافع روسی و ایرانی در خاورمیانه منجر شود.
روند سیاست گذاری
اردوغان به هیچ وجه مخالف خروج ایالات متحده از سوریه نیست و حتی این اتفاق را فرصتی برای ایفای نقش ترکیه به عنوان یک بازیگر اصلی در برابر داعش می‌بیند، اگرچه برای انجام این ماموریت به نیروی هوایی ایالات متحده و حمایت اطلاعاتی آن وابسته است. آنچه که ناراحتی ترکیه را برانگیخته، اظهارات جان بولتون مشاور امنیت ملی کاخ سفید در ۶ ژانویه در این باره است که ایالات متحده تا زمان دریافت تضمین از ترکیه مبنی بر خودداری از حمله آن به جنگجویان کرد از سوریه خارج نمی‌شود. وزیر امور خارجه ترکیه در واکنش به اظهارات بولتون گفت که کشورش مجبور نیست برای حمله به یگان‌های مدافع خلق منتظر خروج نیرو‌های آمریکایی باشد و آماده سازی‌های نهایی برای عملیات نظامی در حال انجام است. با توجه به اینکه ترامپ هرگز چنین شرطی را با اردوغان مطرح نکرده، اکنون این سوال پیش آمده که چرا بولتون خشم ترک‌ها را برانگیخته است؟
محتمل‌ترین سناریو این است که منافع سیاسی بولتون و مایک پومپئو، وزیر امور خارجه متفاوت از ترامپ است. بولتون و پومپئو هر دو به دلیل رویکرد ضدایرانی خود مشهور هستند و اگرچه آشکارا تصمیم ترامپ برای خروج از سوریه را به چالش نمی‌کشند، اما نگرانی‌هایی درباره نحوه و زمان بندی آن دارند. خروج ناگهانی نه تنها باقیمانده عناصر داعش در سوریه را تقویت می‌کند، بلکه این کشور را در معرض نفوذ بیشتر ایران و روسیه قرار می‌دهد.
در حالی که ترامپ به دنبال آن است که به رای دهندگان بگوید سربازان آمریکایی را از یک جنگ خارجی پرهزینه بازگردانده، بولتون و پومپئو به دنبال اهداف بلندمدت خود در محدود کردن نفوذ دشمنان در منطقه هستند. باتوجه به این سناریو به نظر می‌رسد که فرآیند سیاست گذاری در واشنگتن به خطر افتاده است و اعضای کابینه مستقل از تمایلات ترامپ، سیاست‌های مورد نظر خود را دنبال می‌کنند.
مسیر نامشخص پیش رو
اردوغان ۷ ژانویه در مطلبی که در نیویورک تایمز منتشر شد، گفت که ترکیه قصد کشتن کرد‌ها را ندارد و تنها به دنبال نابودی عناصر افراطی در ترکیه است که نه تنها برای کشورش خطرآفرین هستند، بلکه اتحاد آنسوی اقیانوس اطلس را نیز تهدید می‌کنند. اما این اظهارات اردوغان احتمالا جدای از داعش به یگان‌های مدافع خلق نیز اطلاق می‌شود. اما همچنان مشخص نیست که اردوغان تصمیم دارد چه اقداماتی در پیش بگیرد. وقتی نیرو‌های آمریکایی چه با تضمین برای کرد‌ها و چه بدون آن از سوریه خارج شوند، توانایی مداخله نظامی ترکیه در سوریه به طور قطع به هماهنگی و تاییدیه ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه بستگی خواهد داشت. اما حتی در صورت چراغ سبز پوتین، اردوغان از پاکسازی یگان‌های مدافع خلق که تهدید فوریتی علیه ترکیه محسوب نمی‌شوند، چه سودی می‌برد؟ اولین تاثیر چنین اقدامی قدرت گرفتن اردوغان و حزب عدالت و توسعه او در چشم رای دهندگان ترک در آستانه انتخابات محلی ماه مارس است. عواقب میان مدت یا بلند مدت این مساله دست کم در حال حاضر هیچ اهمیتی برای آنکارا ندارد.
آشکار است که بشار اسد رئیس جمهوری سوریه در جنگ داخلی در این کشور پیروز شده است. همانطور که آیدین سلچن، دیپلمات سابق ترکیه اشاره کرده، اسد همین حالا هم از سوی تقریبا سراسر جهان عرب به رسمیت شناخته شده است. ترکیه و قطر تنها قدرت‌های منطقه‌ای هستند که هیچ رویگرد عمل گرایانه‌ای اتخاذ نکرده اند. سوال این است که برای اردوغان ساده‌تر نخواهد بود اگر به جای درگیری نظامی، با دولت اسد وارد گفتگو شود؟ این احتمال وجود دارد که اردوغان در آینده همین خط مشی را اتخاذ کند به ویژه اگر ترکیه فرصتی برای بهره برداری از فرصت‌های اقتصادی سودآور در روند بازسازی سوریه به دست آورد.
اما در حال حاضر کاملا مشهود است که اردوغان و ترامپ هر دو در سوریه به دنبال فرصتی برای افزایش رای‌ها برای خودشان هستند. اما در این روند ابراز تردید ایالات متحده و ترکیه درباره اهداف یکدیگر در سوریه، مسیر برای تثبیت بیشتر نفوذ روسیه و ایران در خاورمیانه هموار می‌شود.