عاملی که آیه مباهله را در شأن حضرت فاطمه (س) قرار داد

خبرگزاری تسنیم: بررسی فضایل آسمانی و ویژگی‌های قرآنی معصومان (ع) یکی از راهکار‌های افزایش معرفت و شعور نسبت به این انوار‌های مقدس شمرده می‌شود؛ چرا که متأسفانه گاهی شاهدیم در مناسبت‌های دینی این اولویت ضروری در حاشیه قرار می‌گیرد. حال که در ایام شهادت حضرت زهرا (س) قرار داریم، به معرفی ویژگی‌های قرآنی آن بانوی بزرگوار اسلام می‌پردازیم.

از آیاتی که در شأن حضرت زهرا (س) قرار داده شده، آیه مباهله است. مباهله به این معناست زمانى که دو یا چند نفر بر سر مسئله‌اى اختلاف نظر داشته باشند و هیچ کدام حاضر نباشند نظریه طرف مقابل را بپذیرند، در یک جا جمع مى‌شوند و به درگاه خداوند تضرع مى‌کنند و از خداوند مى‌خواهند که آن کس را که بر باطل است رسوا کرده و مورد لعن و مجازات خویش قرار دهد.

در ماجرای مشهور مباهله که در ۲۴ ذی‎الحجه روی داد، پس از آنکه پیامبر اکرم (ص) با مسیحیان نجران بر سر پذیرش اسلام اختلاف کردند و امر حضرت مورد موافقت آنان واقع نشد، تصمیم بر آن شد که مسئله از راه مباهله خاتمه یابد، از این رو قرار شد که فردای آن روز، همگی خارج از شهر مدینه، در دامنۀ صحرا برای مباهله آماده شوند. بامداد آن روز، حضرت رسول (ص) به خانه امیرالمؤمنین (ع) آمد. دست امام حسن (ع) را گرفته و امام حسین (ع) را در آغوش گرفت و به همراه امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) از مدینه بیرون آمد. نجرانیان با دیدن این صحنه و از ترس شکست از این کار منصرف شدند. آیه ۶۱ سوره آل‎عمران ناظر بر وقوع این ماجراست: «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَکُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکُمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل‌لَّعْنَتَ اللَّـهِ عَلَی الْکَاذِبِینَ؛ بنابراین، پس از فرارسیدن علم به تو، هر کس درباره او [حضرت عیسی (ع)]، با تو به چالش برخیزد، به او بگو: بیایید تا فرزندانمان و فرزندانتان، و زنانمان و زنانتان، و جان‌هایمان و جان‌هایتان را فراخوانیم، آنگاه (به درگاه خداوند) زاری [تضرّع]کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم».

مفسران و محدثان شیعه و سنی تصریح کرده‎اند که آیه مباهله (آیه ۶۱ آل عمران) در حق اهل بیت پیامبر (ص) نازل شده است و پیامبر (ص) کسانی را که همراه خود به میعادگاه برد، فرزندانش (حسن و حسین) و دخترش (فاطمه) و علی (ع) بودند. بر این اساس منظور از أَبْنَاءَنَا در آیه حسن و حسین هستند، همان طور که منظور از نسائنا فاطمه، و منظور از أَنفُسَنَا علی (ع) است. (تفسیر نمونه، ج. ۲، ص. ۴۴؛ المیزان، ج. ۳ - ۴، ص. ۲۲۳).

صرف نظر از برخی اختلافات شیعه و سنی در نسبت دادن این آیه به پنج تن آل عبا (ع)، به راحتی می‌توان فهمید عبارات این آیه جز در شأن این انوار مقدس الهی مصداق نخواهد داشت. چرا که تا پیش از این ماجرا و حتی پس آن، تمام مردم شاهد قرابت معنوی پیامبر (ص) به اهل‌بیت (ع) بودند. به عنوان نمونه پیامبر (ص) در بخشی از خطبه غدیریه امام علی (ع) را جزئی از گوشت و خون و جان خویش معرفی کرده و فرمودند: «أَنْتَ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ وَارِثِی لَحْمُکَ مِنْ لَحْمِی وَ دَمُکَ مِنْ دَمِی وَ سِلْمُکَ سِلْمِی وَ حَرْبُکَ حَرْبِی وَ الْإِیمَانُ مُخَالِطٌ لَحْمَکَ وَ دَمَکَ کَمَا خَالَطَ لَحْمِی وَ دَمِی؛ تو برادر و جانشین و وارث منى، گوشتت از گوشت من، و خونت از خون من، و آشتى با تو، آشتى با من، و جنگ با تو، جنگ با من است، و ایمان با گوشت و خونت آمیخته شده، چنان که با گوشت و خون من در آمیخته است».

همچنین مردم بار‌ها شنیده بودند که رسول گرامی اسلام (ص)، حضرت زهرا (س) را جگرگوشه خود معرفی کردند. پیامبر (ص) در روایتی مشهور خطاب به دختر بزرگوار خویش فرمودند: «إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی، مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی، وَ مَنْ غَاظَهَا فَقَدْ غَاظَنِی ...؛ فاطمه جگرگوشه و پاره‌ای از تن من است. هر کس او را اذیت کند مرا اذیت کرده و هرکس او را به غیظ و عصبانیت در آورد، گویی مرا به غضب در آورده است».

به طور قطع این نسبت‌های معنوی بین پیامبر گرامی اسلام (ص) و پنج تن آل عبا نه از سر رابطه خویشاوندی و رابطه پدر و فرزندی بلکه بر اساس قاعده‌ای قرآنی شکل می‌گرفت چرا که چه بسا فرزندانی از ائمه (ص) که جزو مردم عادی محسوب شده و گاهی راه انحراف پیش می‌گرفتند، اما در عین حال افرادی بودند که با طی کردن مسیر اطاعت و تبعیت از پیامبر (ص) و عترت (ع) گوی سبقت را در معارف الهی از مردم عصر خویش و حتی اعصار آینده ربودند؛ بنابراین معیار اصلی تبعیت و پیروی از مسیر خدا و رسول خداست، در این صورت است که افراد به جایگاهی می‌رسند که جزوی از پیکره آل بیت رسول (ص) می‌شوند. همان طور که اشاره شد این مسئله بر اساس قاعده قرآنی شکل می‌گیرد آنجا که خداوند در بخشی از آیه ۳۶ سوره ابراهیم (ع) از قول این نبی بزرگوار می‎فرماید: «رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ کَثیراً مِنَ النَّاسِ فَمَنْ تَبِعَنی‏ فَإِنَّهُ مِنِّی‏؛ پروردگارا، آن‌ها بسیارى از مردم را گمراه کردند. پس هر که از من پیروى کند، بى گمان، او از من است‏»؛ بنابراین این نشان می‎دهد که افراد به واسطه تبعیت به مقام «مِنیّت» نسبت به پیامبر و معصوم (ع) می‎رسند نه به سبب خویشاوندی. حال باید گفت: خطاب‌هایی که در آیه مباهله آمده است مگر جز بر پنج تن آل عبا مصداق پیدا می‌کند؟