چهار تحول بی‌سابقه روابط ایران و آمریکا در دوران اوباما
یک دیپلمات پیشین کشورمان با مقایسه سیاست آمریکا در مورد ایران در دوره اوباما و ترامپ گفت: ترامپ باید اصل "حسن نیت در مقابل حسن نیت" را درک کند تا مسیر حل مسالمت‌آمیز خصومت‌های چهل ساله دو کشور فراهم شود.
خبرگزاری ایسنا: سید حسین موسویان و یونس محمودیه در مقاله‌ای که در مرکز مطالعات آمریکای دانشگاه اقتصاد لندن منتشر شده است گفت: سه سال قبل، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأیید کرد که ایران به تعهداتش در قالب برجام عمل کرده است. این امر موجب برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای در قالب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل شد. برجام مهمترین توافق امنیتی بعد از توافق موشک‌های کوتاه و میان برد بین واشنگتن و مسکو، جامع‌ترین توافق تاریخ عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای و نهایتاً پیروزی بزرگ برای دیپلماسی در جهان است.
اهمیت دوران اوباما در روابط آمریکا و ایران
بعد از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ در ایران، دولت باراک اوباما در روابط با ایران از نظر رویکرد و دستاورد یک استثنا است و لذا ارزش بررسی دارد. در این دوره همزمان با مذاکرات ایران و قدرت‌های جهانی، ایران و آمریکا در سطح وزرای خارجه دیدارهای مکرر داشتند که در کل روابط دو کشور بعد از انقلاب بی‌سابقه بود.
اوباما در مبارزات انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۷، خواستار گفت‌وگو و تعامل بی قید و شرط با ایران شد. او در دور اول ریاست جمهوری خود وارد مذاکرات جدی با ایران شد اما با دو معضل رو به رو بود: اول اینکه طرف ایرانی او دولت احمدی نژاد بود و دوم اینکه دولت خودش متحد و هماهنگ نبود. بین دنیس رأس در کاخ سفید با ویلیام برنز در وزارت خارجه تفاوت بینش زیادی در مورد کار با ایران وجود داشت. رویکرد دنیس رأس به اجماع سازی جهانی در اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران در دوره اول ریاست جمهوری اوباما منجر شد. جاده برجام در سال ۲۰۱۳ روحانی با سیاست خارجی تعامل سازنده با جهان و وعده ختم تحریم‌ها ی هسته‌ای به پیروزی رسید. ظریف وزیر امور خارجه؛ دیپلماتی با سابقه تحصیلات در آمریکا، عهده‌دار مذاکرات هسته‌ای شد. در این دوره برای اولین بار در تاریخ روابط بعد از انقلاب، دو تیم منسجم و مستعد برای تعاملی بر مبنای احترام متقابل رو در رو قرار گرفتند. جان کری مسؤولیت مذاکره کنندگان آمریکایی را به عهده داشت درحالی‌که رابرت مالی از کاخ سفید، ویلیام برنز و وندی شرمن نیز نقش مهمی ایفا کردند و بدین ترتیب مذاکرات بین گروه ۱+۵ و ایران بعد از دو سال به نتایج مهمی رسید.
چهار تحول بی‌سابقه روابط ایران و آمریکا در دوران اوباما
اول: اوباما نسبت به اجرای برجام متعهد بود ضمن اینکه تحریم‌های اولیه (ماقبل هسته‌ای) مزاحمت ایجاد می‌کرد و لذا اجرای برجام لنگ می‌زد. بخشی از اختلافات دیرینه مالی ایران و آمریکا حل شد و آمریکا ۱.۷ میلیارد دلار به ایران پرداخت.
دوم: رئیس جمهور آمریکا خواست اسرائیل، عربستان، امارات و مصر برای حمله نظامی به ایران را رد کرد. رئیس جمهور آمریکا در مصاحبه با آتلانتیک به عربستان گفت به جای تلاش برای تسلط یکجانبه بر خاورمیانه، باید در منطقه با ایران شریک شود.
سوم: مذاکرات رسمی بین مقامات امنیتی به آزادی پنج زندانی در ایران و هفت زندانی در آمریکا منجر شد ضمن اینکه ۱۶ ملوان دستگیر شده آمریکا در آب‌های ایران در خلیج فارس بدون دردسر آزاد شدند.
چهارم: رئیس جمهور اوباما در سخنرانی مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد که سیاست تغییر رژیم در ایران را دنبال نمی‌کند و خواهان روابطی بر اساس احترام متقابل و منافع مشترک است. رئیس جمهور آمریکا فتوی مقام معظم رهبری ایران در مورد حرمت سلاح‌های کشتار جمعی را محترم شمرد و حقوق هسته‌ای ایران در بهره‌مندی از تکنولوژی صلح‌آمیز هسته‌ای از جمله غنی‌سازی را پذیرفت. اوباما همچنین اعلام کرد که ایران قربانی سلاح‌های شیمیایی در دوران جنگ عراق علیه ایران بود و پذیرفت که آمریکا در کودتای علیه دولت مصدق دخالت داشته است.
طی این مسیر تنها به خاطر اراده سیاسی در واشنگتن و تهران و مقاومت اوباما در مقابل فشارهای داخلی و خارجی ممکن شد. او در مقابل فشارهای اسرائیل و عربستان ایستاد و برای اجرای برجام تلاش کرد. مسیر اوباما اولین قدم در راه اعتمادسازی با ایران بود. ایران نیز متقابلاً به تمام تعهدات برجامی خود عمل کرد. در صورت ادامه این مسیر آمریکا و ایران می‌توانستند راهی برای حل تدریجی حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات دو کشور پیدا کنند.
سیاست جدید در مورد ایران در دوره ترامپ
تفاوت شدید در هر دو زمینه سیاست و نتیجه بین دوران ترامپ و اوباما از آغاز فعالیت‌های انتخاباتی ترامپ آشکار شد. ترامپ کمپین انتخاباتی خود را با شعارهای ضد ایران و پاره کردن برجام آغاز کرد و برجام را بدترین توافق تاریخ خواند. این نشانه یک چرخش آشکار علیه سیاست اوباما در رابطه با ایران بود. بعد از پیروزی، ترامپ از برجام خارج شد و قطعنامه شورای امنیت را نقض کرد. ترامپ در قانع سازی سایر امضا کنندگان برجام برای خروج از برجام، شکست خورد و منزوی شد.
در این دوره، دولت ترامپ با اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، تسلیم خواست آمریکا و عربستان شد. تحریم‌ها علیه صادرات فرش، خاویار و صنایع دستی ایران نیز مجدداً اعمال و توافق سمبلیک ۲۵ میلیارد دلاری فروش هواپیماهای بوئینگ به ایران را لغو کرد. مشاور امنیت ملی آمریکا اعلام کرد که تحریم‌های آمریکا آنقدر افزایش خواهند یافت تا استخوان‌های ایران خرد شود.
ترامپ در سخنرانی خود در سازمان ملل، تندترین اظهارات تاریخ ریاست جمهوری آمریکا علیه ایران را اظهار کرد. آمریکا اتحاد با عربستان را به طرز بی‌سابقه‌ای افزایش داد، معامله تسلیحاتی ۱۱۰ میلیارد دلاری با ریاض امضا کرد و تصمیم به تشکیل "ناتو عربی" علیه ایران گرفت.
همچنین مثلث همکاری‌های مشترک اسرائیل-آمریکا-عربستان و امارات برای تقابل با ایران تشکیل شد، محمد بن سلمان ولیعهد عربستان اعلام کرد که جنگ را به داخل ایران خواهد کشاند، بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا از پنتاگون خواست که طرح حمله نظامی به ایران را بررسی کند و نهایتاً هم نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل اعلام کرد که آمریکا جنگ اقتصادی و اسرائیل در سطح نظامی علیه ایران وارد عمل شده‌اند.
سیاست‌های دوران ترامپ از مسیر "تعامل" به "تقابل خصمانه" تغییر کرده اما سایر قدرت‌های جهانی به دنبال یافتن راهی برای حفظ برجام و مقاومت در برابر سیاست‌های افراطی ترامپ علیه ایران هستند. اروپا برای اولین بار به دنبال سیستم مبادلات مالی جدیدی مستقل از آمریکا (اس.پی.وی) است و رسماً خواستار حفظ برجام شده است. سازمان ملل و کشورهای عضو گروه ۷۷ نیز از حفظ برجام حمایت کرده‌اند. درصورتی‌که سایر قدرت‌های جهانی موفق به حفظ برجام منهای آمریکا شوند، تحولی بزرگ در مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا خواهد بود و تأثیرات مهمی در معادلات منطقه‌ای و بین المللی خواهد داشت.
دانیل لاریسون نویسنده آمریکن کانسرواتیو گفت: "در بیست ماهی که ترامپ ریاست جمهوری آمریکا را به عهده داشته، تحریم‌های بی‌دلیل و ظالمانه‌ای علیه ده‌ها میلیون انسان اعمال کرده، وجهه آمریکا را تخریب کرده، در جنایات جنگی علیه بشریت مشارکت کرده است". تکیه آمریکا به اسرائیل و عربستان موجب ایجاد یک محور مخرب برای برجام شده است. علاوه بر آن دوازده شرط پمپئو برای مذاکره با ایران، گویای یک تفاوت اساسی بین دوران ترامپ با اوباما است. شروط پمپئو پیش شرط‌هایی برای تسلیم و تحقیر ایران است. سیاست ترامپ برای به زانو درآوردن ایران موجب مقاومت سایر قدرت‌ها و انزوای آمریکا شده است.
تهران وارد تعامل با ترامپ نمی‌شود
سیاست‌های ترامپ با اوباما در مورد ایران متفاوت است. اوباما چندجانبه گرایی و ترامپ یکجانبه گرایی را دنبال می‌کند. اوباما بر تلاش‌های دیپلماتیک تکیه کرده بود و ترامپ بر توهین و تهمت. اوباما در چهارچوب سازمان‌های بین‌المللی و مذاکره کار کرد در حالی‌که ترامپ قوانین و تصمیمات سازمان‌های بین المللی همچون شورای امنیت سازمان ملل، دادگاه بین‌المللی لاهه و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را زیرپا گذاشت. اوباما طرفدار رابطه بهتر بین ایران و عربستان و طرفدار همکاری منطقه‌ای بود در حالی که ترامپ بنزین به آتش اختلافات عربستان با ایران ریخته، رقابت تسلیحاتی و اختلافات قومی و منطقه‌ای را تشدید کرده است. اوباما برخی از اشتباهات گذشته آمریکا را پذیرفت درحالی که ترامپ دنبال تغییر رژیم در ایران است و روی دشمنان ایران حساب بازکرده بدون درک هزینه آن. تعداد زیادی از اعضا تیم ترامپ با گروهک تروریستی منافقین دیدار کرده‌اند، گروهکی که متحد صدام بود و عملیات تروریستی زیادی در ایران انجام داده است.
خلاصه اینکه اصولاً آمریکا خوب بلد است چگونه جنگ بیافریند و تحریم کند اما راه دیپلماسی برای حل مسالمت‌آمیز بحران‌ها را بلد نیست. مسیر زورگویی و تحریم در مورد ایران در گذشته جواب نداده و در آینده هم جواب نخواهد داد. مسیر گفت‌وگو و همکاری بر اساس احترام متقابل نتیجه می‌دهد. طی چند دهه گذشته، ایران همیشه آمریکا را به احترام متقابل دعوت کرده است. شعارهای آمریکا همچون "محور شرارت" هیچوقت نتیجه نداده است.
اوباما هم هیچگاه آنطور که شایسته بود، در مورد ایران نرم نبود. دلیل آن‌هم تحریم‌های دوره اول ریاست جمهوری‌اش علیه ایران بود که خصمانه‌ترین و ناخوشایندترین تحریم‌ها بود. منتهی شکست سیاست تحریم را درک کرد و راه متفاوتی در پیش گرفت که نتیجه مشخصی هم داشت.
هر چند تهران برای گفت‌وگوهای فرا هسته‌ای حاضر به مذاکره با اوباما نبود، اما تنش با ایران در دوران ریاست جمهوری او کاهش چشمگیری داشت. با توجه به سیاست‌های خصمانه ترامپ علیه ایران، تهران هر گفت‌وگویی با دولت او را رد کرده است زیرا یک کشور و ملتی با قدرت مقاومت، تمدن و تاریخی با عظمت همچون ایرانی‌ها را نمی‌توان با تهدید و تحقیر تسلیم کرد. اوباما تا حدی اصل "حسن نیت در مقابل حسن نیت" را درک کرد. این رمز معجزه آسایی است که ترامپ باید درک کند تا مسیر حل مسالمت‌آمیز خصومت‌های چهل ساله دو کشور فراهم شود.