عقبگرد طرح ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال در مجلس
با وجود تلاش‌های فعالان مدنی و فراکسیون نمایندگان زن مجلس شورای اسلامی برای تصویب ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال و پسران زیر ۱۵ سال، این طرح با مخالفت اعضای کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس از حرکت باز ماند.
خبرگزاری ایرنا: با وجود تلاش‌های فعالان مدنی و فراکسیون نمایندگان زن مجلس شورای اسلامی برای تصویب ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال و پسران زیر ۱۵ سال، این طرح با مخالفت اعضای کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس از حرکت باز ماند.
به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، نگاهی به تاریخچه تعیین سن ازدواج دختران و پسران نشان می‌دهد در طی زمان دیدگاه‌های مختلفی در این زمینه وجود داشته و در برخی از برهه‌های تاریخی سن ازدواج سیر صعودی و در برخی از دوره‌ها سیر نزولی داشته است.
تعیین سن ازدواج بصورت قانونی و جدی از سال ۱۳۱۰ پی گرفته شده است. در سال ۱۳۱۳ با اصلاحاتی در قانون مدنی، در ماده ۱۰۴۱ سن ۱۵ سال شمسی برای دختران و ۱۸ سال شمسی برای پسران در نظر گرفته شد. ازدواج بین ۱۳ تا ۱۵ سال برای دختران و ۱۵ تا ۱۸ سال برای پسران با اجازه دادگاه جایز شمرده شد و کمتر از آن ممنوع شد. در مرحله بعد در سال ۱۳۵۳ در ماده ۲۳ قانون حمایت از خانواده، سن ازدواج برای دختران به ۱۸ سال شمسی و پسران ۲۰ سال افزایش پیدا کرد و ازدواج بین ۱۵ تا ۱۸ سال منوط به اجازه‌ی والدین و حکم دادگاه انجام گرفت.
پس از پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۸ماده ۲۳ قانون حمایت از خانواده لغو شد و ماده ۱۰۴۱ القا شد. در مرحله بعدی در سال ۱۳۶۱ تغییراتی را مورد توجه قرار دادند که تاکید بر این شد که قوانین تصویب شده قبل از انقلاب با مسائل شرعی منافات دارد. در سال ۱۳۷۰ ماده ۱۰۴۱ به ۹ سال قمری برای دختران و ۱۵ سال قمری برای پسران تغییر پیدا کرد.
در سال ۱۳۷۱ بر اساس مصوبه‌ای که مجمع تشخیص مصلحت نظام در ماده ۱۰۴۱اعلام کرد عقد نکاح به ۱۳سال شمسی برای دختران و ۱۵ سال شمسی برای پسران افزایش یافت. در سال ۱۳۸۱ تلاش‌هایی برای اصلاح ماده ۱۰۴۱ شروع شد که به دلیل مخالفت شورای نگهبان این اصلاحات متوقف شد.
ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی در مورد سن ازدواج اذعان می‌دارد: عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن، ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح. این در حالی است که شرط اذن، ولی در این ماده راه را برای بسیاری از خانواده‌ها باز گذاشته تا با صلاح دید خود حتی دختر ۹ ساله شان را به عقد مردی چندین ساله درآورند.
در این شرایط وقتی کودکی به ازدواج مجبور می‌شود عملا فرصت‌های تحصیل، اشتغال در آینده و حضور موثر در جامعه نیز از او گرفته می‌شود که در این حالت نه تنها آینده کودک تباه می‌شود بلکه جامعه نیز ضرر خواهد کرد و آسیب‌های اجتماعی گسترش می‌یابد. اما مشکل حاد دیگر ازدواج دختران زیر ۱۳ سال این است که یا اصلا ثبت نمی‌شوند و ثبت آن تا به رسیدن دختر و پسر به سن قانونی به تعویق می‌افتد یا اینکه در برخی دفترخانه‌ها به شکل غیر قانونی ثبت می‌شوند که هیچ آمار دقیقی از این تخلف وجود ندارد، اما در برخی نقاط محروم کشور ازدواج دختران زیر ۱۳ سال هم مرسوم است.
در اواخر مرداد ماه امسال روزنامه اعتماد با استناد به گزارش «شورای فرهنگی اجتماعی زنان» از روند کاهشی این پدیده در ایران خبر داد. بر اساس این گزارش میزان ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در سال ۱۳۹۲، ۴۱هزار و ۴۳۹ مورد بوده که پارسال به ۳۵ هزار و ۵۵۰ مورد ازدواج رسیده است.
در خصوص پراکندگی این پدیده در مناطق مختلف کشور «معصومه آقاپور علیشاهی» نماینده شبستر اوایل خرداد ماه امسال به خبرگزاری «خانه ملت» با اشاره به وجود ۲۴ هزار بیوه زیر ۱۸ سال در کشور نسبت به افزایش این پدیده در آذربایجان شرقی هشدار داد و گفت: در این زمینه خراسان رضوی رتبه نخست و آذربایجان شرقی رتبه دوم کودک همسری در ازدواج کودکان ۱۰ تا ۱۵ ساله را دارد.
با وجود روند کاهشی کودک همسری باز همچنان شاهد آسیب‌ها و تبعات این پدیده در جامعه هستیم. آسیب‌ها و تبعاتی از قبیل: زنانه شدن فقر، گسترش خشونت، خیانت، طلاق، افسردگی، آمار بالای سقط جنین، انزوای اجتماعی، ترک تحصیل، شیوع پدیده کودک بیوه و فرار از خانه از جمله آن موارد هستند.
مسائل و موضوعاتی از این قبیل دلایلی برای پیگری موضوع کودک همسری از سوی فراکسیون زنان و خصوصا تلاش‌های خانم طیبه سیاووشی در این زمینه شد. آن‌ها که حدود دو سالی بر روی موضوع کودک همسری و لایحه منع ازدواج دختران زیر ۱۳سال و پسران زیر ۱۵سال فعالیت کرده اند، هنوز نتوانسته اند به توافقات لازم در این زمینه برسند و موضوع همچنان بصورت پرونده‌ای نیمه باز باقی ماند.
طیبه سیاووشی عنوان کرده است: طرح کودک همسری به عنوان یک مطالبه از طرف جامعه مطرح است و به همین دلیل پیگیر این مطالبه بودیم. احساس کردیم نیاز و ضرورت است که این بحث را به صورت اصلاحی قانونی پیش ببریم. البته طبق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی سن قانونی ازدواج ۱۳ سال است و زیر سن ۱۳ سال با مجوز، ولی قهری و دادگاه صالحه اجازه ازدواج داده می‌شود.
این در حالی است که سخنگوی کمیسیون قضایی مجلس، از رای نیاوردنِ اصلاح ماده‌ای از قانون مدنی پیرامون تغییر سن ازدواج در نشست روز دوشنبه گذشته کمیسیون متبوعش خبر داد.
حسن نوروزی سخنگوی این کمیسیون گفت: «از نظر نمایندگان کمیسیون حقوقی دختر ۱۵ ساله کودک محسوب نمی‌شود و برحسب سنجش توانایی‌ها و ویژگی‌ها قابلیت ازدواج را دارد.
او در توجیه این استدلال گفته است که بر اساس آمار سال گذشته تنها یک زن زیر ۱۶ سال هنگام زایمان جان خود را از دست داده، در حالیکه در گروه سنی بالای ۳۰ بیش از ۴۰ نفر جان خود را از دست دادند.
اعضای کمیسیون حقوقی و قضایی در این جلسه گفته اند: فعالان حقوق کودک و فراکسیون نمایندگان زن مجلس خواستار افزایش حداقل سن ازدواج دختران به ۱۶ سال و برای پسران به ۱۸ سال و ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال هستند. طرح آن‌ها با نام 'طرح کودک همسری' که از سال ۱۳۹۵ در دست مطالعه بود، آذر ۱۳۹۶ در نوبت رسیدگی مجلس قرار گرفت و در نهایت در جلسه علنی مهرماه سال ۹۷ مجلس با یک فوریت تصویب شد. اما کمیسیون حقوقی و قضایی این طرح را 'به دلیل جامع و کامل نبودن' آن متوقف کرد.
به گفته خانم سیاوشی، دلایل مخالفان «بیشتر مسائل فقهی و شرعی» اعلام شده و آنان این طرح را «کپی‌برداری از طرح‌های غربی» خوانده‌اند.
وی در توئیتی گفته است: متاسفانه طرح ما برای ممنوعیت ازدواج زیر ۱۳ سال به طور کلی در کمیسیون قضایی مجلس رد شد. آن هم با وجود آنکه پیشتر یک فوریت طرح در صحن مجلس رای آورده بود. دلایل مخالفان بیشتر مسائل فقهی و شرعی عنوان شد و البته اینکه طرح ما کپی‌برداری از طرح‌های غربی است.
براساس آئین نامه مجلس، گزارش کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس درباره رد این طرح در صحن علنی مجلس قرائت می‌شود و نمایندگان می‌توانند برخلاف نظر این کمیسیون به این طرح رای مثبت دهند.
در چهارم مهرماه ۹۷ یک فوریت این طرح تصویب شده بود.
بر اساس این طرح، «حداقل سن ازدواج در دختر ۱۶ سال تمام شمسی و در پسر ۱۸ سال تمام شمسی است. عقد ازدواج بین سنین ۱۳ تا ۱۶ در دختران و ۱۶ تا ۱۸ در پسران منوط به اذن، ولی و رعایت مصلحت و تشخیص دادگاه به شرط داشتن قابلیت صحت جسمی برای تزویج با نظر پزشک قانونی است».
در ارتباط با موضوع گزارشگر با هاجر چنارانی نماینده مردم نیشابور در مجلس شورای اسلامی به گفتگو نشست. چنارانی گفت: واقعا کودکان ۱۳ سال از نظر ما از نظر فهم و درک هنوز در همان سن کودکی خود هستند و هنوز با همان عروسک‌های خود در دنیای کودکانه خود بازی می‌کنند. علی علیه سلام هم می‌گوید فرزند زمان خویش باش. الان فرزندان ۱۳ ساله ما در دنیای امروز قابلیت ازدواج را ندارند.
چنارانی در خصوص نگاه اعضای کمیسیون حقوقی و قضایی نسبت به مساله ممنوعیت ازدواج کودکان گفت: ما باید این را بپذیریم که کلا وقتی در مجلس، جامعه زنان زیاد نشود، قوانینی که به نفع زنان و دختران هم باشد، مغفول می‌ماند. چه بسا این نمایندگان عقاید و اعتقادات خاصی دارند. البته ما ازدواج زیر ۱۳ را ممنوع کردیم یعنی این افراد در کمیسیون یک چیزی را بررسی می‌کنند در حالی که پیشنهاد چیز دیگری است. پیشنهاد ما این است که ازدواج دختران زیر ۱۳ سال و پسران زیر ۱۵ سال ممنوع باشد. ولی کمیسیون آمده و شرایط خاصی را مطرح کرده است. هر چند حتی ما برای دختران زیر ۱۵سال هم ازدواج را باید ممنوع کنیم.
این نماینده گفت: خیلی جالب است ما در این کشور سن رای گیری را برای ۱۸ سال در نظر می‌گیریم یعنی رای دادن و شرایط رسیدن به رای دادن برای انتخاب رییس جمهور، نماینده و شورا را ۱۸ سال می‌دانیم، ولی زندگی با این همه بار و حجم وسیع مشکلات را خیلی اسان در نظر می‌گیریم. چگونه ما می‌توانیم رضایت دهیم دختری ۱۳ ساله زندگی را با این همه مشکلاتی که امروزه وجود دارد بپذیرد.