ریشه‌های اعتراضات در سودان
دولت خارطوم با وعده دریافت کمک‌های مالی عربستان و سایر کشور‌های عربی و لغو تحریم‌های آمریکا از محور مقاومت جدا شد، اما بخشی زیادی از این وعده‌ها عملی نشد و موجی از نا آرامی‌ها در اعتراض به وضعیت بد معیشتی سودان را فرا گرفت.
خبرگزاری تسنیم: چند هفته‌ای است که مردم سودان در اعتراض به وضعیت بد معیشتی خود در شهر‌های مختلف این کشور تظاهرات برپا کرده اند. آنان خواهان برکناری " عمر البشیر " رئیس جمهور سودان شده اند. قرار است انتخابات سراسری سودان طی سال جاری میلادی در این کشور برگزار شود و عمر البشیر به عنوان نامزد انتخاباتی در آن شرکت کند. تحلیل زیر به ریشه‌های نا آرامی در سودان، تغییر نگاه خارطوم از محور مقاومت به سمت عربستان و فرجام عمر البشیر می‌پردازد.
سودان از زمان به قدرت رسیدن جنبش اسلامی سودان در سال ۱۹۸۹ میلادی روابط بسیار مستحکمی با ایران و گروه‌های مقاومت فلسطین داشت و میزبان این گروه‌ها از جمله حماس و جهاد اسلامی در خاک خود بود و به خاطر این مواضع اسلامی و شرافتمندانه خود مشکلات زیادی را متحمل شد. با وجود مشکلات اقتصادی و بحران‌های داخلی سودان، حمایت این کشور از فلسطین یکی از مهمترین دلایل حمایت مردم سودان از حکومت عمر البشیر بود. اما از سال ۲۰۱۵ شاهد تغییر در سیاست خارجی سودان بودیم و این تغییرات با توجه به سیاست خارجی ۲۹ ساله عمر البشیر در حمایت از محور مقاومت و حضور در کنار ایران، به حدی ناگهانی جلوه کرد که بسیاری را از جمله در جهان عرب متعجب کرد.
این تغییر رویکرد، ابتدا با تغییر در سیاست خارجی سودان در قبال جمهوری اسلامی ایران کلید خورد که با اخراج رایزن فرهنگی تهران از خارطوم همراه بود. هر چند ابتدا این اقدام سودان یک اقدام تاکتیکی تحلیل می‌شد، اما سیاست سودان در پیوستن به ائتلاف عربی علیه یمن و در ادامه قطع کلی روابط خود با ایران در همبستگی با موضع عربستان در اعتراض به حمله به سفارت عربستان در تهران نشان داد، تغییر در سیاست خارجی سودان نه تنها تاکتیکی نبوده است بلکه حکایت از تحولی جدی در رویکرد خارطوم به مسائل منطقه دارد.
به نظر می‌رسد سودان تصمیم خطرناکی را در راستای تغییر سیاست خارجی خود گرفته است و خبر آمادگی سودان برای برقراری روابط با رژیم صهیونیستی، اوج این تغییر رویکرد می‌تواند باشد. وقتی خبرگزاری رسمی سودان این خبر را منتشر کرد، این بدان معنا است که دولت خارطوم گام عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی را در دستور کار خود قرار داده است و برای آن زمینه سازی می‌کند. این تکاپوی دیپلماتیک سودان در چارچوب تغییراتی ریشه‌ای در مواضع این دولت و طبیعتا عمر البشیر رئیس جمهوری سودان است.
بحران‌ها و مشکلات داخلی سودان نقش تعیین کننده‌ای در تغییر سیاست خارجی خارطوم ایفا کرد. در حقیقت، این بحران‌ها در موضوعات اقتصادی، امنیتی و سیاسی آسیب پذیری دولت خارطوم را به شدت بالا برد، به طوری که رهبران سودان برای رفع برخی از نیاز‌ها و برطرف کردن تهدیدات، ناگزیر به تغییر رویکرد‌های خود شدند. در اینجا باید گفت که زمینه اصلی آسیب پذیری دولت سودان به جدایی بخش جنوبی این کشور و به دنبال آن از دست دادن ۷۵ درصد از درآمد‌های نفتی برمی گردد که باعث وقوع بحران اقتصادی و نارضایتی مردمی شده است.
در این زمان، یارانه سوخت قطع شد و عربستان که یکی از سرمایه گذاران مهم در سودان بود، به دلیل اینکه خارطوم در خط مقاومت قرار داشت، سرمایه گذاری‌های خود را در سودان کاهش داد و بر مشکلات اقتصادی مردم این کشور و دولت خارطوم افزود، لذا می‌توان یکی از انگیزه‌های تغییر رفتار سودان را دریافت کمک مالی برای مدیریت بحران اقتصادی تحلیل کرد. ناگفته نماند، مشکلات داخلی دیگری در سودان وجود داشته که در این روند تاثیرگذار بوده اند که از جمله آن می‌توان به گسترش تنش‌های قومی و امنیتی در مناطقی نظیر " دافور"، «کردوفان» و «نیل آبی» و تحریم‌های آمریکا علیه خارطوم به بهانه حمایت از تروریسم اشاره کرد.
همچنین ناآرامی در نواحی مرزی همانند مرز‌های جنوبی از دیگر مشکلات دولت سودان است که در کنار موارد دیگر فشارهایی را بر دولت این کشور تحمیل کرده اند. بنابراین، چنین چالش‌هایی در نهایت به تصمیم رهبران سودان در تغییر رویکرد‌های خارجی این کشور با انگیزه دریافت کمک‌های مالی و رفع تهدیدات منجر شد. اعزام نیرو‌های نظامی سودان به یمن و اعلام خبر‌هایی مبنی بر احتمال برقراری روابط سودان با رژیم صهیونیستی را باید در راستای تلاش برای کسب کمک‌های مالی عربستان و آمریکا و کاستن از مشکلات اقتصادی سودان دانست.
اشتباه راهبردی عمر البشیر
کشور‌های عربی برای دور کردن سودان از ایران و محور مقاومت وعده‌های مالی به خارطوم دادند مثلا عربستان وعده داد که ۴ میلیارد دلار، قطر ۲ میلیارد دلار و امارات مبلغ دیگری در اختیار سودان قرار دهند. بخشی از این وعده‌ها انجام شد، اما بخش زیادی از آن‌ها هنوز جامه عمل به خود نپوشانده است. در اینجا باید گفت که عمر البشیر برای بقا در قدرت و دریافت کمک‌های مالی تصمیم به جدایی از ایران و محور مقاومت و نزدیک شدن به کشور‌های عربی گرفت. به نظر می‌رسد رئیس جمهور سودان با اتخاذ چنین تصمیمی دچار اشتباه راهبردی شد. او به خوبی می‌داند که بعد از فروکش کردن تحولات منطقه، عربستان و سایر کشور‌های عربی کمک‌های مالی خود را به طور کامل به خارطوم قطع خواهند کرد. شاید به همین دلیل است که سودان ناگهان اعلام کرد که آماده برقراری مناسبات با رژیم صهیونیستی است تا برای فردای خود چاره اندیشی کند. اکنون خارطوم راه حل مشکلات خود را در برقراری روابط با آمریکا و متحد منطقه‌ای آن یعنی رژیم صهیونیستی جست وجو می‌کند. دولت خارطوم امیدوار است مشکلات سیاسی و اقتصادی خود را از طریق بهبود رابطه با آمریکا حل کند لذا در حال گفتگو‌ها با واشنگتن است و به نظر می‌رسد که یکی از شروط آمریکا همان عادی سازی مناسبات با تل آویو باشد.
فشار علیه خارطوم
شما می‌دانید آمریکا به همراه همپیمانان منطقه‌ای خود یعنی رژیم صهیونیستی و عربستان، سال هاست که به دنبال تضعیف محور مقاومت هستند. در این میان فشار‌ها بر سودان نیز به عنوان یکی از کشور‌های حامی مقاومت ادامه داشت. در حقیقت، تضعیف سودان از سال‌ها قبل کلید زده شد و با قرارداد نیفاشا (جدایی جنوب سودان) در ۲۰۰۵ میلادی و رسمیت یافتن همه پرسی برای جدایی جنوب در ۲۰۰۹، روند تضعیف سودان پیش رفت. در این میان سودان به عنوان یکی از ضعیف‌ترین حلقه‌های مقاومت، تحمل فشار‌ها را نداشت و با تغییر رویکرد در سیاست خارجی خود و تلاش برای نزدیک شدن به عربستان و آمریکا، سعی در حفظ خود کرده است، اما به نظر می‌رسد تلاش عمرالبشیر برای بقا در قدرت ثمر بخش نخواهد بود. چرا که عربستان و آمریکا در تقسیم کاری هماهنگ با یکدیگر، سیاستی را علیه سودان آغاز کرده اند که بعد از چند سال عمرالبشیر نتیجه آن راخواهد دید. آمریکا به عنوان ابر قدرت جهان تلاش کرد در بعد بین المللی از سال‌های دور فشار‌ها را بر سودان بیشتر کند و در واقع با همان سیاست قدیمی "چماق و هویج" به مقابله با سودان بپردازد. آمریکا با اعمال فشارهایی، چون تجزیه سودان و در نتیجه تضعیف اقتصادی این کشور و حکم دادگاه لاهه در محکومیت عمرالبشیر سیاست چماق را در برابر سودان اجرا کرد و عربستان به عنوان همپیمان منطقه‌ای آمریکا، با ارائه کمک‌های مالی به سودان در پی کشاندن سودان به سمت خود و دوری از ایران عمل کرد.
به نظر می‌رسد با قطع کمک‌های عربستان به سودان، فشار‌های داخلی بر حکومت عمرالبشیر افزایش خواهد یافت از طرفی ملت سودان که حامی اصلی فلسطین و ارزش‌های اسلامی هستند، به طور قطع، از دولتی که نه توان پاسخگویی به مطالبات اقتصادی آن‌ها را دارد و نه در حمایت از ارزش‌های جهان اسلام مستحکم عمل کرده، انگیزه‌ای برای حمایت نخواهند یافت. این موارد، بستر‌های تظاهرات اخیر در سودان را به وجود آورده است. ناگفته نماند که آمریکا و کشور‌های عربی همچون عربستان و امارات از این تظاهرات به سود خود بهره برداری خواهند کرد. چرا که دولت خارطوم یک دولت اخوانی است، هرچند که این دولت با جداشدن از ایران و محور مقاومت به ریاض نزدیک شد، اما از آنجایی که عربستان با اخوانی‌ها مشکل دارد، اصولا نمی‌تواند با دولت عمر البشیر کنار بیاید.
البشیر شریک نامطمئن غرب
بنابراین، به نظر می‌رسد سودان برای گریز از این مسئله در پی یافتن تکیه گاهی به غیر از عربستان برای خود در آینده است، اما غافل از اینکه غرب سال‌ها حضور عمر البشیر در سودان و حمایت از فلسطین را فراموش نخواهد کرد. همان طوری که با وجود تغییر رویکرد " معمر قذافی" نسبت به آمریکا از سال ۲۰۰۳ در فرصتی که با تحولات لیبی برای غرب فراهم شد، نه تنها آمریکا از قذافی حمایت نکرد، بلکه برای کنار گذاشتن یک شریک نامطمئن، قذافی را از صحنه حذف کرد، لذا گرایش ۱۸۰ درجه‌ای عمرالبشیر به سمت غرب و عربستان تنها مدت کوتاهی به رئیس جمهور سودان برای بقا در قدرت کمک خواهد کرد و در یک فرصت مناسب غرب و عربستان، عمرالبشیر را نیز حذف خواهند کرد چراکه غرب از هر فرصتی برای حذف شرکای نامطمئن استفاده خواهند کرد. این تجربه‌ای است که عمر البشیر در برابر دیدگان خود دارد.