وقتی ورم بدن خبر از بیماری خطرناک می‌دهد
آیا ورم دست، پا، پلک، صورت، شکم و ... خبر از وجود یک بیماری خطرناک می‌دهد؟ چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
باشگاه خبرنگاران: همه ما تجربه ورم یا ادم در حداقل یک یا چند منطقه از بدن مان را داریم و می‌دانیم اگر خوش شانس باشیم این ورم بعد از مدتی خود به خود رفع می‌شود، اما گاهی اوقات ورم‌ها سمج‌تر از آن هستند که بعد از چند روز محو شوند و می‌توانند نشانه یک بیماری مهم مثل بیماری‌های کلیوی، کبدی، قلبی و ... باشند.
در چنین شرایطی اگر ورم‌ها جدی گرفته نشوند، بیماری پنهان در پشت آن‌ها پیشرفت می‌کند و حتی ممکن است جان تان را به خطر بیندازد!
ورم انواع مختلفی دارد!
ورم به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود؛ ورم‌های کلی یا منتشر در تمام بدن و ورم‌های موضعی که فقط در یک نقطه خاصی از بدن ایجاد می‌شوند. ورم‌ها را هم چنین می‌توان به دو نوع گوده گذار و غیر گوده گذار تقسیم کرد. در ورم‌های گوده گذار وقتی دست مان را روی منطقه ورم کرده می‌گذاریم و ۳۰ ثانیه نگه میداریم و بعد بر میداریم جای آن در ناحیه باقی می‌ماند. این حالت ناشی از تغییر مایع میان بافتی زیر سلول هاست که به اطراف منتقل می‌شود و گودی در آن ناحیه ایجاد می‌کند، اما در ورم‌های غیر گوده گذار با فشار انگشت، جای آن باقی نمی‌ماند. ورم‌های گوده گذار معمولا به علت چند دسته از بیماری‌های کلی مثل بیماری‌های کلیوی، قلبی، کبدی، کمبود پروتئین و ... ایجاد می‌شوند. ورم‌های غیر گوده گذار نیز بیش‌تر به دنبال اختلالات سیستم لنفاوی یا اختلال در بازگشت وریدی اتفاق می‌افتند و معمولا موضعی هستند؛ برای مثال ممکن است فردی در ناحیه لگن جراحی شود و به دنبال آن یکی از پاهایش ورم کند یا ممکن است سینه و غدد لنفاوی اش را جراحی کنند و به دنبال آن یکی از دستانش ورم کند یا در مثالی دیگر بیماری را تصور کنید که عمل قلب باز انجام داده و به دلیل این که از ناحیه پایش یک تکه ورید برداشته شده دچار ورم منطقه‌ای در آن قسمت از پا شده است.
در ورم‌های گوده گذار وقتی دست مان را روی منطقه ورم کرده می‌گذاریم و ۳۰ ثانیه نگه میداریم و بعد بر میداریم جای آن در ناحیه باقی می‌ماند. این حالت ناشی از تغییر مایع میان بافتی زیر سلول هاست که به اطراف منتقل می‌شود و گودی در آن ناحیه ایجاد می‌کند.
وقتی همه جای بدن ورم می‌کند...
ورم‌های کلی معمولا به دلیل افزایش فشار داخل ورید‌ها ایجاد می‌شوند. به عبارت دیگر وریدی که باید مایع را از فضای میان بافتی برگرداند دچار افزایش فشار شده و ورم ایجاد می‌کند. از علل شایع ورم‌های کلی می‌توان به کم بود پروتئین‌های داخل خون به خصوص آلبومین اشاره کرد. بیماری‌های کبدی نیز می‌توانند باعث کاهش تولید آلبومین در بدن شوند. کم کاری تیروئید و نارسایی‌های قلبی نیز از دیگر بیمار‌هایی هستند که باعث ورم کلی بدن می‌شوند.
شاید مشکل از کلیه و کبد باشد!
یکی از دلایل ورم‌های گوده گذار بیماری کلیوی و دفع پروتئین است؛ برای مثال این نوع ورم در سندرم‌های نفروتیک (نوعی اختلال در کلیه که باعث دفع پروتئین می‌شود) به دنبال بیماری‌های عفونی، دیابت، فشار خون یا گلومرونفریت‌ها (التهاب کلیه) دیده می‌شود.
در واقع هرگاه میزان پروتئین خون پایین می‌آید آب به راحتی از درون عروق به بافت‌های زیر جلدی نفوذ پیدا می‌کند و باعث تورم می‌شود. همان طور که گفته شد این ورم در بیماری‌های کلیوی ناشی از دفع پروتئین است، اما در بیماری‌های کبدی ناشی از عدم تولید پروتئین است بنابراین هردوی این موارد باعث ورم می‌شوند.
هر ورمی خطرناک نیست
هر ورمی خطرناک نیست و خوش بختانه اکثر علل ورم قابل درمان هستند از جمله بیماری‌های کلیوی، کبدی، کمبود پروتئین و بیماری‌های ناشی از نارسایی‌های قلب. ورم ناشی از این بیماری‌ها را می‌توان با کاهش نمک مصرفی و استفاده از دارو‌های اختصاصی و دارو‌های مدر برطرف کرد.
دیابتی‌ها مراقب ورم پا باشند
ورم‌های موضعی معمولا ناشی از بیماری‌های سیستمیک (درگیر کننده تمام بدن) نیستند و بیش‌تر به علت سلولیت (عفونت بافت زیر جلدی) یا التهاب در ناحیه رخ می‌دهند؛ برای مثال در بیماران دیابتی می‌بینیم گاهی اوقات ناحیه خاصی از پای شان به دنبال عفونت یا زخم دچار ورم می‌شود. این نوع ورم‌ها باید جدی گرفته شوند در غیر این صورت ممکن است عفونت شدت پیدا کند و حتی به قطع عضو منجر شود.
ورم در بارداری طبیعی است؟
درصدی از ورم‌ها در بارداری طبیعی و جزئی از فیزیولوژیک بارداری محسوب می‌شوند. به خصوص در سه ماه دوم و سوم وقتی جنین بزرگ می‌شود روی سیستم وریدی تحتانی فشار می‌آورد در نتیجه بازگشت وریدی مختل می‌شود و کمی ورم در پا ایجاد می‌کند. اما اگر ورم زودتر از سه ماهه دوم و سوم ایجاد شود یا شدیدتر از حالت طبیعی باشد باید توسط متخصص زنان یا داخلی مورد بررسی قرار بگیرد چرا که می‌تواند ناشی از یک بیماری خطرناک در بارداری به نام پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری) یا یک اختلال کلیوی باشد. اما به طور کلی ورم تا حدی در این دوران عدی است و جای نگرانی وجود ندارد. این ورم‌ها اغلب محدود به اندام‌های تحتانی هستند. هم چنین با خوابیدن بهتر و در طول روز با ایستادن شدید می‌شوند.
ورم کمبود و نارسایی قلبی!
در ورم‌های ناشی از نارسایی قلبی، مشکل از بازگشت وریدی خون به سمت راست قلب است. در این حالت قلب نمی‌تواند به خوبی خون را پمپاژ کند و آن را پس می‌زند و باعث ورم می‌شود. ورم در نارسایی‌های سمت چپ قلب نیز ابتدا بیش‌تر در ریه ایجاد می‌شود بنابراین فرد دچار خس خس و تنگی نفس خواهد شد، اما ورم ناشی از نارسایی سمت راست قلب معمولا در دست و پا و اندام تحتانی رخ می‌دهد. در کل ورم‌های قلبی معمولا هم راه با سیانوز (کبودی پوست) و کم شدن اکسیژن هستند، به همین دلیل تحت عنوان ورم‌های سیاه یا کبود نیز شناخته می‌شوند و می‌توانند خطرناک باشند.
سه مرحله برای تشخیص علت ورم!
در تشخیص علت ورم‌های کلی توجه به سه نکته ضروری است:
- اگر ورم ناشی از اختلالات کلیوی باشد باید یک آزمایش ادرار درخواست شود تا میزان دفع پروتئین مشخص شود. هم چنین باید میزان BUN و کراتنین خون اندازه گیری شود تا بتوان از این طریق کارکرد کلیه را بررسی کرد.
- در تشخیص ورم‌های ناشی از مشکلات کبدی باید آزمایش‌هایی برای اندازه گیری آلبومین و پروتئین خون درخواست شود. در قدم‌های جلوتر نیز سونوگرافی و اندازه گیری آنزیم‌های اختصاص کبدی، PT و ... به تشخیص کمک می‌کند.
- در تشخیص ورم‌های ناشی از نارسایی قلبی، گرفتن شرح حال بیمار بسیار کمک کننده است برای مثال داشتن تنگی نفس، سابقه سکته‌های قلبی و ... همگی باعث می‌شود بیش‌تر به مشکلات قلبی شک کنیم که در این صورت باید درخواست مشاوره قلب، نوار قلبی و اکو داده شود.
ورم دست نشانه چیست؟
علت ورم دست بستگی به این دارد که چقدر از دست درگیر شده باشد؛ برای مثال اگر ورم فقط تا ناحیه مچ دست‌ها باشد احتمال وجود یک بیماری شایع مثل اسکلرودرمی (نوعی بیماری روماتیسمی) پر رنگ می‌شود. از دیگر بیماری‌هایی که باعث تورم و التهاب پشت دست‌ها می‌شود می‌توان به بیماری آرتریت روماتوئید، تنوسینوویت (ورم غلاف تاندون) و بیماری‌های روماتولوژیک اشاره کرد. اگر هم ورم در کل دست و یک طرفه باشد اختلالات دیگری مطرح می‌شود؛ برای مثال کسانی که دنده‌های گردنی بزرگ دارند ممکن است تخلیه سیستم وریدی شان در شبکه بازویی مختل شود و دست شان ورم کند. علاوه بر این همان لخته‌ای که در پا ممکن است ایجاد شود در دست هم می‌تواند تشکیل شود و تورم ایجاد کند. اگر هم در هر دو دست با هم ورم کنند احتمال بیماری‌های سیستمیک وجود دارد. گاهی نیز متاسفانه علل سرطانی (مثل سرطان پستان و غدد لنفاوی) باعث ورم یک رفه و غیر گوده گذار در دست‌ها می‌شوند.
به الگوی ورم توجه کنید!
الگوی ورم در تشخیص علت آن می‌تواند کمک کننده باشد؛ برای مثال در بیماری‌های قلبی ابتدا پا دچار ورم می‌شود و در ادامه شکم ممکن است دچار افزایش مایع و ورم شود، اما در بیماری‌های کبدی ابتدا مایع در فضای شکم جمع می‌شود و بعد پا ممکن است متورم شود. در بیماری‌های تیروئید نیز معمولا هم زمان با تورم پا، پلک نیز متورم می‌شود در صورتی که ورم پلک چشم‌ها در بیمار‌های قلبی ناشایع است. در نتیجه از روی الگوی درگیری ورم هم می‌توان احتمال وجود بعضی بیماری‌ها را پررنگ‌تر یا کم رنگ‌تر کرد.
ورم غدد لنفاوی نشانه چیست؟
سیستم لنفاوی در کل بدن وظیفه حمل سلول‌های ایمنی و بخشی از مایعات خارج شده از سلول‌ها را بر عهده دارد. علت ورم در غدد لنفاوی بسته به محل غده می‌تواند متفاوت باشد؛ برای مثال تورم غدد لنفاوی زیر گلو می‌تواند به علت یک عفونت شاده گلو اتفاق بیفتد. تورم غدد لنفاوی زیر بغل نیز می‌تواند ناشی از سرطان پستان باشد. تورم غدد لنفاوی در بالای ترقوه می‌تواند ناشی از یک سرطان در سیستم گوارش باشد. تورم غدد لنفاوی در ناحیه پا یا کشاله ران نیز می‌تواند ناشی از یک عفونت در همان قسمت باشد. اگر هم غدد لنفاوی چند ناحیه هم زمان ورم کنند احتمال وجود بیماری‌های سیستمیک مثل بیماری‌های عفونی، سرطان خون، لنفوم (نوعی سرطان سیستم ایمنی) و ... مطرح می‌شود. به طور کلی تورم غدد لنفاوی اغلب منشا عفونی داشته یا ممکن است ناشی از بدخیمی باشد.
نمک هم بی تقصیر نیست!
مصرف نمک هم می‌تواند باعث ورم شود البته در افراد سالم، کلیه این قابلیت را دارد که نمک اضافی را از بدن دفع کند بنابراین مصرف نمک بیش‌تر در کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای و کلیوی دارند باعث تورم می‌شود. در واقع نمک آب را به سمت خود جذب می‌کند. پس اگر میزان نمک خون زیاد باشد باعث جذب آب هم راه و تجمع آب در فضای بین سلولی و ورم می‌شود. پس اگر مبتلا به بیماری‌های کلیوی هستید باید با احتیاط بیش تری نمک مصرف کنید.
اگر ورم هم راه با درد باشد ...
بعضی ورم‌ها هم راه با درد هستند از جمله ورمی که به صورت موضعی و به دنبال بیماری هایی، چون روماتیسم، نقرس و ... روی مفاصل دست و پا ایجاد می‌شود. برای مثال افرادی که گوشت قرمز زیاد می‌خورند، اسید اوریک در مفاصل شان رسوب می‌کند و قاعده شست شان متورم و بسیار دردناک می‌شود. یکی دیگر از انواع ورم‌های دردناک، ورمی است که به دنبال سلولیت‌ها یا عفونت‌های موضعی ایجاد می‌شود. برای مثال در بیماران دیابتی ممکن است گوشه پای شان زخم شود و دور آن ورم کند که این ورم هم راه با درد است و نشانه‌ای از عفونت موضعی است.
نکته: مصرف گوشت قرمز به تنهایی دلیل ورم کردن دست‌ها نیست مگر این که زیاده روی در مصرف گوشت باعث افزایش دریافت پورین شده و بیماری نقرس ایجاد شود.
نکته: دارو‌های مسکن نیز می‌توانند باعث ایجاد ورم شوند البته به شرطی که مصرف شان طولانی و بیش از حد باشد و منجر به نارسایی کلیوی شود بنابراین مصرف محدود و کم آن‌ها باعث ورم نخواهد شد. به طور کلی تمامی دارو‌هایی که باعث عوارش کلیوی و کبدی می‌شوند می‌توانند ورم ایجاد کنند. کورتون نیز یکی دیگر از دارو‌هایی است که زیاده روی در مصرف آن باعث ورم می‌شود.
نکته: در صورت وقوع ورم توصیه می‌شود از سنگینی وزن تان روی آن اندام خودداری کرده و ترجیحا آن را تکان ندهید. در اولین فرصت نیز به پزشک مراجعه کنید.
هشدار: اگر علت ورم به موقع تشخیص داده شود قابل درمان است، اما اگر برای درمان آن دیر اقدام شود احتمال دارد فرد دچار عوارض بالقوه خطرناکی شود.