قطع رابطه با ایران هم مشکل البشیر را حل نکرد!

خبرگزاری مهر: کشور سودان مدتی است که شاهد تظاهرات و اعتراضات گسترده است. برای آگاهی از وضعیت ناگوار و اسفناکی که سودان در آن به سر می برد کافی است که به حرفهای یکی از تظاهرات کنندگان سودان در گفتگو با رویترز توجه کرد که گفت: «چهار روز است که نتوانسته ام نان بخرم».

روند تحولات در سودان با شتاب حرکت می کند و دامنه آن به پایتخت سودان هم رسیده است. متعاقب آن، اینترنت در این کشور با اختلال مواجه و برخی شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک، توییتر و واتساپ، فیلتر شد. مدارس هم تعطیل شد. در دو شهر ام درمان و عطبره پلیس با تظاهرات کنندگان معترض به افزایش شدید قیمت ها و کم شدن نقدینگی، درگیر شد و گاز اشک آور فضای این دو شهر را پر کرد.

طبق گزارش رسانه ها؛ معترضان در خارطوم در یک کیلومتری کاخ ریاست جمهوری با سردادن شعارهایی، خواستار کناره گیری عمر البشیر رئیس جمهوری سودان از قدرت شدند. برخی منابع از کشته شدن قریب به ۱۰ نفر و برخی دیگر از ۲۲ کشته خبر داده اند. مهمترین کانون تظاهرات و اعتراضات در شهر عطبره سودان بود.

شهر عطبره خاستگاه اعتراضات کارگری و پایگاه دیرین حزب کمونیست سودان

عطبره دومین شهر مهم استان نهر النیل پس از شهر الدامر مرکز این استان است. دفتر شرکت راه آهن دوران استعمار انگلیس در شهر عطبره قرار داد به همین دلیل است که عطبره شهر آهن و آتش نامیده می شود. شهر عطبره پایگاه دیرین حزب کمونیست سودان است. عطبره شهری کارگرنشین است و به همین دلیل در طول تاریخ معاصر خاستگاه اعتراضات کارگری علیه نظام های حاکم دیکتاتور بود. دفتر ریاست دانشگاه وادی النیل و چند کارخانه سیمان و صنایع مواد غذایی سبک نیز در شهر عطبره قرار دارد.

اولین تظاهرات شهر عطبره روز ۱۹ دسامبر کنونی آغاز شد و این تظاهرات را دانش آموزان و کارگران راه آهن در اعتراض به علت کمیاب شدن نان برگزار کردند و خیابان منتهی به ساختمان رادیو و تلویزیون را بستند.

تظاهرات دیگری نیز در منطقه الحصایا برگزار شد و معترضان ساختمان حزب حاکم کنگره ملی را سنگ باران کردند و چند تظاهرات دیگر در مناطق دیگر برگزار شد و تعداد مشارکت کنندگان در تظاهرات خیابان تلویزیون به ۳ هزار نفر رسید.

مهمترین بخش این تظاهرات ها این بود که تظاهرات کنندگان در خیابان سینما شعار سرنگونی نظام را سر دادند و گروهی از نیروهای یگان توپخانه که با یک دستگاه نفربر در حال عبور از محل تظاهرات بودند، در واکنش به شعار ارتش با ما است تفنگ های خود را به نشانۀ همبستگی با معترضان تکان دادند.

یکی از صحنه های مهم تظاهرات شهر عطبره آتش زدن ساختمان دو طبقۀ دفتر حزب حاکم بود و معلوم نیست که چه کسی این ساختمان را به آتش کشید و آیا کسانی که ساختمان حزب حاکم را آتش زدند، معترضان عصبانی بودند یا افراد دیگری؟ شک و تردیدهایی درباره آتش سوزی های اخیر سودان وجود دارد به نحوی که مخالفان معتقدند که افراد شبه نظامی و نیروهای امنیتی عامل این آتش سوزی ها و تخریب املاک عمومی و خصوصی هستند تا چهره و وجهۀ معترضان را مخدوش کنند همانگونه که در قیام سپتامبر ۲۰۱۳ اتفاق افتاد.

نان علت شروع تظاهرات بود

باوجود اینکه تظاهرات در سودان برای مقامات این کشور غافلگیر کننده بود اما اوضاع کنونی حاصل بحرانهای متراکم شده در طی سالیان است تظاهرات در سودان برای مقامات این کشور غافلگیر کننده بود اما اوضاع کنونی حاصل بحرانهای متراکم شده در طی سالیان است به ویژه که از سال ۲۰۱۱ و پس از جدایی جنوب سودان، درگیر بحران اقتصادی شدید است و یکی از علت های آن جدا شدن حوزه های نفت خیز با استقلال جنوب سودان از شمال آن است.

در واقع این اعتراضات از چند روز قبل قابل پیش بینی بود به ویژه که گزارش های رسیده از داخل سودان حکایت از وضعیت بغرنج به ویژه نان و سوخت دارد. اقتصاد سودان بدترین وضعیت خود را سپری می کند و تورم زیادی در آن وجود دارد و ارز این کشور روند نازلی را در برابر دلار طی می کند. از دست رفتن درآمدهای نفتی با استقلال سودان جنوبی در سال ۲۰۱۱ در این زمینه نقش زیادی ایفا کرد.

بسیاری از سرمایه گذاران از کار و سرمایه گذاری در سودانی که هنوز در فهرست حامی تروریسم واشنگتن است خودداری می کنند و رئیس جمهور آن نیز به علت کشتار جمعی در دارفور تحت تعقیب دادگاه بین المللی است.

سودان وارد کابوس اقتصادی شده است و بانکها به علت اینکه شهروندان سودانی پولهای خود را از بانکها بیرون کشیده و آنرا تبدیل به دلار کرده اند، کاملا ناتوان شده اند. فقط چند صرافی آنهم به شکل پراکنده در خارطوم فعالیت می کنند و بانکها در مناطق دیگر ای کشور فقط اجازه خروج ۱۰ دلار در روز را به شهروندان می دهند.

اوضاع به اندازه ای نابسامان شد که دولت این کشور از فراهم کردن آرد برای صنعت نان و سوخت خودروها و وسایل حمل و نقل عمومی عاجز ماند. پس از آن قیمت ها سر به فلک کشید و بازار سیاه راه دست یابی به این نیازهای ضروری شد.

دولت سودان هنگامی که سهم نان و سوخت دیگر مناطق را به پایتخت اختصاص داد مرتکب اشتباه راهبردی شد. قیمت هر قرص نان در پرت سودان که از کانون های مهم اعتراضات است به سه پوند سودان افزایش یافت و در برخی مناطق به ۴ پوند سودان افزایش یافت. برخورد با تظاهرات کنندگان در ابتدا نرم بود اما پس از مدت اندکی به خشونت کشیده شد.

آیا نظامیان از رژیم دست کشیده اند؟

نکته قابل آنچه در شهر عطبره رخ داد، است که نیروهای ارتش با تظاهرات کنندگان در برابر پلیس و نیروهای امنیتی حمایت کردند و این از ویدئوهایی که منتشر شده مشخص می شود. نیروهای ارتش در برخی مناطق مستقر شده و مانع برخورد خشونت آمیز پلیس می شود و در برخی مناطق از جمله عطبره و القضارف از تظاهرات کنندگان حمایت کرد. برخی از گزارش ها از پیوستن نیروهای پلیس به تظاهرات کنندگان در شهر ظنکله حکایت دارد. اینکه سرلشگر محی الدین الهادی فرمانده لشکر دوم پیاده در شهر القضارف در پیشاپیش تظاهرات کنندگان قرار دارد به منزله حمایت نظامیان است.

برخی تحلیلگران این اقدام را به منزله فاصله گرفتن نظامیان و نهادهای نظامی این کشور با عمر البشیر و دست کشیدن از حمایت وی و برخی دیگر آنرا تلاشی برای آرام کردن معترضان خشمگین دانسته اند.

احزاب سیاسی در کجای انقلاب نان هستند؟

احزاب سیاسی در ابتدا موضعی در قبال تظاهرات اتخاذ نکردند و شاید به دلیل اینکه خود را از اقدامات برخی تظاهرات کنندگان در تخریب اموال دولتی و خصوصی دور نگه دارند. اما هنگامی که تحولات شدید شد و از کنترل حزب حاکم خارج شد و مقررات منع آمد و شد در القضارف و عطبره اعمال شد، حزب امت صادق المهدی موضعش را تغییر داد و از هواداران خود خواست که در تظاهرات شرکت کنند و به نظام کنونی سرنوشت رژیم های دیکتاتوری قبلی را یادآور شد.

نگرانی حاکم مصر از سرایت تظاهرات سودان و تحرکاتی که انجام داد

مقام های امنیتی و نهاد ریاست جمهوری مصر برای جلوگیری از وقوع اتفاقات مشابه در این کشور به رسانه ها دستور داده اند که از پرداختن به تظاهرات سودانی ها خودداری کنند. این گزارش حاکی است رسانه های مصری پس از گذشت ۴ روز از ناآرامی های سودان که با کشته و زخمی شدن ده ها تن از تظاهرکنندگان همراه بوده است، هنوز واکنشی به این حوادث نشان نداده اند. حتی روزنامه های منطقه ای الاهرام، الاخبار و الجمهوریه تاکنون هیچ خبری از حوادث سودان منتشر نکرده اند. دولت مصر به علت همسایگی این کشور با سودان نگران است که دامنه اعتراض ها به اوضاع بد معیشت و مشکلات اقتصادی در آینده نزدیک، به مصر هم سرایت کند.

دلایل امتناع عمر البشیر از ترک کرسی ریاست جمهوری

اگر عمر البشیر از قدرت کناره گیری کند، باید تسلیم دیوان کیفری بین المللی شود زیرا عمر البشیر به اتهام ارتکاب جنایات جنگی، جنایات ضد بشری و کشتار جمعی در منطقه دارفور در غرب سودان تحت پیگرد دیوان کیفری بین المللی است و این دادگاه بین المللی سال های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ حکم بازداشت وی را صادر کرد.

دلیل دیگر اینکه عمر البشیر با وجود تشدید بحران های موجود، خود را برای انتخابات سال ۲۰۲۰ آماده می کند و از هیچ تلاشی برای پشت سر گذاشتن موانع موجود در قانون اساسی فروگذار نمی کند؛ این در حالی است که طبق مادۀ ۵۷ قانون اساسیِ مصوب سال ۲۰۰۵ سودان؛ هیچ کسی بیش از ۲ دوره نمی تواند متصدی سمت ریاست جمهوری شود.

نگاه کارشناس

عبدالباری عطوان تحلیلگر معروف جهان عرب درباره اعتراضات سودان در رای الیوم آورده است: «بسیاری از شهرهای سودان شاهد تظاهرات مردمی است که علت اصلی آن شرایط معیشتی و گرانی و افزایش قیمت نان و کالاهای اساسی است و نمی توان آنرا از مدیریت غلط و فسادی که این کشور را فرا گرفته و نیز سیاست ها و ائتلافهای خارجی که عمر البشیر و وزیران و معاونانش از آن پیروی می کنند، جدا دانست.

هنگامی که عمر البشیر روابطش را با ایران قطع کرد و به ائتلاف تحت سرکردگی سعودی ها و اماراتی ها در جنگ یمن ملحق شد به دنبال تحقق برخی اهداف بود که از جمله آنها می توان به رفع محاصره سیاسی و اقتصادی آمریکا ضد سودان اشاره کرد که خواسته البشیر در این زمینه میسر نشد.

از جمله دیگر اهدافش این بود که با ورود به جنگ یمن کشورهایی که جنگ را ضد یمن به راه انداخته بودند به ویژه عربستان و امارات میلیاردها دلار به شکل کمک و وام و به اشکال دیگر به خارطوم بدهند تا با آن بتواند از بحرانهای اقتصادی خارج شود و روند کاهش ارزش ارز این کشور را متوقف کند اما در این زمینه نیز اهداف مورد نظر وی محقق نشد.

عمرالبشیر هنگامی که از جانب آمریکا و متحدانش به ویژه سعودی ها و اماراتی نتیجه ای نگرفت به مسکو و آنکارا و قطر روی آود تا به محور قدیمی بازگردد و گره مشکلات اقتصادی را باز کند اما این رویکرد نیز به ویژه با توجه به اینکه قطر مورد خشم امارات و عربستان است نتیجه ای نداد. به نظر می رسد که عمر البشیر که میان محورهای عربی و آفریقایی و غربی در چرخه بوده است این بار با چالش جدی روبرو است که متفاوت از چالشهای قبلی است».

نقش مشارکت نظامیان سودانی در جنگ یمن در بحران

عمر البشیر به امید به چنگ آوردن پول برای سرو سامان دادن به اوضاع اقتصادی نظامیان این کشور را به جبهه های جنگ در یمن اعزام کرد اما بسیاری از جریان های سیاسی و کمپین های مردمی در سودان خواستار بازگشت نیروهای این کشور از جنگ یمن هستند.

روزنامه اخبار الیوم السودان اخیرا در گزارشی به نقل از منابع آگاه نوشت: «در میان سران حکومت سودان اختلاف نظرهای شدیدی درباره ادامه ماموریت نیروهای سودانی در جنگ یمن وجود دارد و این به علت مطالبه های مردمی و پارلمانی است که حضور نیروهای این کشور در آن جنگ را دارای هزینه ای سنگین می دانند. کشورهای عضو ائتلاف عربی و در راس آنها عربستان، سودان را در بحران اقتصادی خود رها کردند، پس چرا خارطوم باید هزینه جنگی را بدهد که نتیجه ای برای آن ندارد چرا خارطوم باید هزینه جنگی را بدهد که نتیجه ای برای آن ندارد ».

فیصل یاسین نماینده پارلمان سودان به خبرگزاری آناتولی ترکیه گفت: «ما خواستار خروج نیروهای مسلح سودانی از یمن هستیم. قرار نیست به نمایندگی از دیگران بجنگیم».

کمال عمر عبدالسلام نماینده حزب کنفرانس مردمی گفت: «ارتش سودان در جنگ یمن در حالی مشارکت دارد که به او نه ربطی دارد و نه سودی عایدش می کند. تصمیم مشارکت در جنگ یمن کاملا سیاسی است و بدون مشورت با احزاب و پارلمان اتخاذ شد».

فراکسیون نیروهای تغییر در پارلمان سودان نیز خواستار خروج فوری نیروهای سودانی از جنگ با یمن شد و مشارکت نیروهای مسلح سودانی در جنگ را مخالفت با قانون اساسی خواند.

در حالی که به خاطر کمبود سوخت، سودانی ها ساعت ها در صف های مقابل پمپ ها می ایستند، سربازان سودانی در خط مقدم جنگ یمن، خون می دهند و هزینه جنگ را به تنهایی می پردازند. نکته غریب این است که رسیدن یک نفتکش از چین به سودان، بیش از ۲۰ روز طول می کشد، در حالی که برای برخی کشورهای خلیج فارس مثلا عربستان چند ساعتی بیشتر طول نمی کشد تا بحران سوخت سودانی ها حل شود، اما متاسفانه سعودی ها پشت سودان را خالی می کنند.

قدر مسلم آن است که اشتباهات راهبردی عمر البشیر از جمله روی آوردن به سراب برای بهبود اوضاع در سودان به جای اینکه مسیر درست را طی کند و نیز از دست رفتن بخش اعظم درآمد نفتی ودر کنار آن سوء مدیریت سبب شده است که اوضاع این کشور آفریقایی به وضع کنونی برسد.

عمرالبشیر در این خیال خام بود که با خروج از محور مقاومت و قطع روابط با ایران همه چیز بر وفق خواسته های وی پیش می رود و روند دادگاه بین المللی علیه وی متوقف می شود و آمریکا و متحدانش با آغوش باز از وی استقبال خواهند کرد اما آمریکایی که به عهد شکنی معروف است و تازه ترین مورد آن نیز در سوریه و دست برداشتن از نیروهای سوریه دموکراتیک رخ داد، آمال عمرالبشیر را برآورده نکرد.

به نظر می رسد که بحران کنونی متفاوت از موارد قبلی از آن است و باید سیر تحولات سودان را دنبال کنیم و منتظر باشیم که انقلاب نان به کجا ختم می شود.