چگونه با FATF مذاکره کنیم؟

خبرگزاری مهر: بسیاری از رسانه های دولتی، منتقدین FATF را به انزوا طلبی و مخالفت با هرگونه تعامل با جامعه بین الملل متهم می کنند. در حالی که کارشناسان منتقد FATF در اصل، مخالف تعامل با FATF نیستند، آنچه منتقدین با آن مخالفت می کنند، اجرای صددرصدی برنامه اقدام ۴۱ بندی است که برای ایران نوشته شده است. مذاکره و تعامل با FATF می توانست بسیار بهتر از وضعیت کنونی باشد. این شیوه اشتباه تعامل با FATF تبعاتی دارد که به برخی از آن ها پرداخته خواهد شد.

هدفگذاری دولت از تعامل با FATF، منطبق بر واقعیات نیست

قبل از هر گونه مذاکره ای باید هدف از مذاکره و دیپلماسی مشخص باشد. به نظر می رسد هدف گذاری دولت در تعامل با FATF بدون توجه به واقعیات موجود، صورت گرفته است. دولت «خروج کامل از حالت اقدام متقابل (لیست سیاه)» را به عنوان «هدف اصلی» در تعامل با این نهاد قرار داده است [۱]. لازم به ذکر است که هم اکنون وضعیت ایران در FATF، «تعلیق حالت اقدام متقابل» است. یعنی ما از لیست سیاه یا حالت اقدام متقابل تعلیق شده ایم اما بطور کامل خارج نشده ایم. سوال مهمی که در این زمینه وجود دارد، این است که آیا اساسا خروج از حالت اقدام متقابل در شرایط موجود امکان پذیر است؟

برای پاسخ به این سوال، لازم است به ساختار تصمیم گیری در FATF بپردازیم. تصمیمات در FATF براساس «اجماع موثر» است. یعنی اگر برای یک تصمیمی، مخالف سرسختی وجود نداشته باشد، آن تصمیم گرفته می‌شود اما در صورتی که دو عضو از ۳۷ عضو این نهاد مخالف سرسخت باشند، آن تصمیم گرفته نمی شود. [۲]

با توجه به نظام تصمیم گیری در FATF که ذکر شد و همچنین وجود کشورهای سرسخت و مخالفی نظیر آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس (بخوانید عربستان)، خروج ایران از لیست سیاه FATF امکان پذیر نیست. از سوی دیگر FATF در هیچ سندی، اعلام نکرده است که در صورت اجرای کامل برنامه اقدام، ایران را از لیست سیاه خارج می کند و صرفا از «گام بعدی» سخن گفته است که مشخص نیست گام بعدی چیست. [۳] متاسفانه دولت بدون این که بداند گام بعدی چیست، شروع به اجرای تعهدات وسیع مندرج در برنامه اقدام کرده و معلوم نیست در ازای این امتیازاتی که می­‌دهد بناست چه امتیازی را در گام بعدی بدهد یا بگیرد!

هدف‌گذاری صحیح در تعامل با FATF چیست؟

بنابراین مطابق مواردی که ذکر شد، احتمال دستیابی به هدف کنونی، یعنی خروج کامل از حالت اقدام متقابل (لیست سیاه)، تقریبا صفر است. اما در تعامل با FATF، چه هدفی را می توانیم به عنوان هدف واقعی و دست یافتنی در نظر بگیریم؟

هدف گذاری واقع بینانه ای که با توجه به ساختار تصمیم گیری در FATF می توانیم داشته باشیم، عبارتست از: «جلوگیری از بازگشت به حالت اقدام متقابل».

برای رسیدن به این هدف، می توان از ساختار تصمیم گیری FATF کمک گرفت. اگر تیم مذاکره کننده کشورمان دیپلماسی قدرتمندی را در پیش بگیرد، می تواند رای منفی چین، روسیه و حتی ترکیه را در بازگشت ایران به حالت اقدام متقابل داشته باشد و اگر حتی دو کشور از سه کشور مذکور، به «بازگشت ایران به حالت اقدام متقابل(لیست سیاه)» رای منفی بدهند، می توانند جلوی بازگشت کشورمان به لیست سیاه را بگیرند. همچنین دولت ادعا می کند ۳۷ بند از ۴۱ بند برنامه اقدام را اجرا کرده است که در تعاملات با FATF می تواند از آن برای «جلوگیری از بازگشت به حالت اقدام متقابل» استفاده کند. [۴]

هیچ کشوری با استانداردهای FATF تطابق صد در صدی ندارد

مسئله دیگری که ایران باید در تعامل با FATF مد نظر قرار دهد، بررسی و طرح شرایط کشورهای دیگر (به خصوص کشورهای متخاصم با ایران) در موضوعات پولشویی و تامین مالی تروریسم است. به عنوان مثال در روزهای اخیر گزارش های مفصلی از پولشویی های گسترده در بانک های مطرح و بزرگ جهان که اتفاقا متعلق به کشورهای عضو FATF هستند، در رسانه ها منتشر شده است. این گزارش ها نشان می دهد که حجم بسیار زیادی از پولشویی در کشورهای مدعی رعایت استانداردهای FATF در جریان است. [۵] این شرایط فرصت ویژه ای را برای تیم مذاکره کننده ایران ایجاد می کند تا با طرح آن در مذاکرات با FATF، بتواند موقعیت برتری را برای کشورمان کسب کند. اما متاسفانه در روزهای اخیر شاهد عکس این روند بودیم، بطوری که وزیر امور خارجه با طرح اتهام پولشویی گسترده به کشور خودمان، موضع ایران را در مذاکرات FATF تضعیف کرده است [۶].

FATF باید به واقعیت تحریم ایران توجه کند

مسئله مهم دیگری که در تعاملات با FATF باید مورد توجه قرار گیرد، شرایط خاص کشور است. واقعیتی که درباره وضعیت جمهوری اسلامی ایران وجود دارد، تحریم های آمریکا است. در واقع با وجود تحریم های غیرقانونی و یکجانبه آمریکا (تحریم های فراسرزمینی یکجانبه آمریکا از لحاظ حقوق بین الملل غیر قانونی است) رفتار FATF به عنوان یک نهاد بین الدولی با ایران باید متفاوت باشد(رفتار متفاوت در شرایط متفاوت). FATF اگر ادعا می کند که یک نهاد فنی و غیرسیاسی است، باید به این توجه کند که شرایط ایران به دلیل تحریم های مالی آمریکا، خاص بوده و هر گونه تبادل اطلاعات مالی با خارج، برای ایران ضرر بالقوه دارد. بنابراین آنچه تکمیل کننده تحریم ها باشد، خواسته غیرمنطقی است و نباید به عنوان شاخص ارزیابی برای اقدامات ایران لحاظ شود. بر این اساس جا دارد که در مذاکرات میان ایران و FATF، این مسئله مطرح شود که راهکار FATF برای تعاملات در شرایط تحریمی ایران چیست.