عراقچی: تعارفی برای خروج از برجام نداریم
معاون سیاسی وزارت امور خارجه، در رابطه با مسئله برجام و اروپا، گفت: برجام در حال حاضر به یک عرصه تعارض و چالش بین اروپا و آمریکا تبدیل شده است، به‌طوری‌که هیچ‌گاه این درجه از اختلاف بین اروپا و آمریکا به‌عنوان دو متحد بسیار نزدیک و راهبردی دیده نشده بود.
خبرگزاری فارس: سیدعباس عراقچی در مراسم افتتاحیه چهارمین همایش بین‌المللی «نظام بین‌الملل، تحولات منطقه‌ای و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» که در سالن شهید بهشتی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد به سخنرانی پرداخت.
وی در رابطه با واقعی یا نمایشی بودن این اختلاف، اظهار کرد: در برخی از رسانه‌ها و محافل علمی و سیاسی این‌طور اظهار می‌شود که همه این اختلافات یک بازی جهانی است و آمریکا و اروپا همچنان دو متحد نزدیک هستند و این‌طور تقسیم‌کار کرده‌اند که آمریکا از برجام خارج شود و ایران را تحریم کند و اروپا در برجام بماند و با ایران تعامل کند، همچنین برخی از حوزه‌ها عکس این مسئله را نیز نشان می‌دهند.
عراقچی پیش از آنکه به بررسی سیاست فعلی اروپا بپردازد، بیان توضیحاتی را در خصوص بحث هسته‌ای لازم دانست و گفت: مذاکرات هسته‌ای ابتدا بین ایران و سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان بود و در آن زمان هنوز ۱+۵ وجود نداشت.
* تعلیق هسته‌ای در سال ۲۰۰۳ برای اعتمادسازی بود
وی ادامه داد: حدود سال ۲۰۰۳ میلادی زمانی که بحران هسته‌ای ایران بعد از حمله آمریکا به افغانستان، در جهان مطرح‌شده بود، بسیاری احتمال می‌دادند که آمریکا به دنبال جنگ دیگری باشد؛ در این زمان سه وزیر خارجه اروپایی به بهانه اینکه می‌خواهند از یک جنگ دیگر پیش‌گیری کنند به ایران آمدند و پس از مذاکراتی توافقی مبنی بر اینکه ایران برای دوره‌ای غنی‌سازی خود را تعلیق کند، صورت گرفت.
معاون سیاسی وزارت امور خارجه اضافه کرد: این کار به این دلیل بود که ایران طی این مدت در خصوص برنامه هسته‌ای خود اعتمادسازی کند و پس از اینکه اعتماد ایجاد شد فعالیت خود را ادامه دهد؛ در این توافق چنین آمده بود که ایران نسبت به برنامه هسته‌ای و غنی‌سازی خود اعتمادسازی کند و در این راستا تضمین‌های عینی مبنی بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ارائه دهد.
* ایران مشکلی با مسئله جلب اعتماد نداشت
وی خاطرنشان کرد: ازآنجایی‌که ایران نیز همواره این برنامه را در روندی صلح‌آمیز پی گرفته بود، مشکلی با مسئله جلب اعتماد نداشت و این درخواست را پذیرفت؛ اما پس از انجام مذاکرات، اروپایی‌ها تضمین عینی را به این معنا دانستند که ایران تضمینی بدهد، مبنی بر اینکه اگر هم بخواهد، نتواند به برنامه هسته‌ای خود بازگردد.
عراقچی افزود: بر این اساس اروپایی‌ها تنها راه‌حل را در تعطیلی همیشگی فعالیت‌های هسته‌ای ایران شامل چرخه سوخت و غنی‌سازی دانستند و غنی‌سازی صفر را برای ایران در نظر گرفتند؛ درنتیجه این تصمیم‌گیری، ایران نیز از توافق خارج شد و تعلیق را شکست و فعالیت هسته‌ای خود را در ابعادی وسیع‌تر مجدداً آغاز کرد، درنتیجه اروپا و آمریکا نیز دوباره تحریم‌های خود را برقرار و به گسترش آن مبادرت کردند.
وی در خصوص شروع مجدد مذاکرات پس‌ازاین جریانات، گفت: پس از مدتی مجدداً بحث انجام مذاکرات مطرح شد و سه کشور اروپایی باز هم خواهان تعلیق فعالیت‌های هسته ایران پیش از انجام مذاکره بودند، اما ایران این‌بار خواهان مذاکرات بدون پیش‌شرط شد؛ بر این اساس مذاکرات قفل‌شده بود و هیچ پیشرفتی نداشت.
* سه کشور جدید چین، روسیه و آمریکا به این مذاکرات اضافه شدند
معاون سیاسی وزارت امور خارجه ادامه داد: ازآنجایی‌که ناتوانی اروپا در رسیدن به یک توافق پایدار ثابت شد، پس‌ازاین دوره سه کشور جدید چین، روسیه و آمریکا به این مذاکرات اضافه شدند، بنابراین مذاکرات از این تاریخ به بعد با ۱+۵ ادامه پیدا کرد، اما همچنان شرایط مثل گذشته بود و آن‌ها خواهان غنی‌سازی صفر برای ایران بودند.
وی تصریح کرد: در حدود سال‌های ۸۵ تا ۹۰ شمسی روند به‌همین شکل بود و هرچند وقت یک‌بار دور جدیدی از مذاکرات آغاز می‌شد و آن‌ها طبق معمول خواهان تعلیق فعالیت‌ها بودند و ایران هم نمی‌پذیرفت، درنتیجه آن‌ها نیز پس از هربار مذاکره تحریم‌ها و قطعنامه‌های جدید اعمال می‌کردند.
* در سال ۱۳۹۱ برای طرفین آشکار شد که ۱+۵ مسیر بن‌بستی را در پیش‌گرفته است
عراقچی در خصوص نحوه پاسخ ایران به این تحریم‌ها، اذعان کرد: ایران نیز درصحنه عمل در پاسخ به این تحریم‌ها فعالیت هسته‌ای خود را چه به لحاظ کمی و چه به لحاظ کیفی بیش‌ازپیش گسترش می‌داد، به لحاظ کمی تعداد سانتریفیوژ‌ها بیشتر می‌شد و به لحاظ کیفی نیز درصد غنی‌سازی افزایش پیدا کرد و از ۵/۳ درصد به ۲۰ درصد رسید.
وی با اشاره به اینکه در سال ۱۳۹۱ برای طرفین آشکار شد که ۱+۵ مسیر بن‌بستی را در پیش‌گرفته است، گفت: در این زمان آمریکایی‌ها تغییر موضع دادند و قبول کردند که سیاست غنی‌سازی صفر را باید کنار بگذارند، بر این اساس علاوه بر اینکه قبول کردند ایران بدون غنی‌سازی صفر وارد مذاکره شود، همچنین در پایان نیز پذیرفتند غنی‌سازی خود را ادامه دهد، بنابراین مذاکرات پشت‌صحنه بدون پیش‌شرط غنی‌سازی صفر، در عمان شروع شد.
* کشور‌های اروپایی تصور نمی‌کردند آمریکا بدون تعلیق غنی‌سازی حاضر به مذاکره با ایران باشد
عراقچی ادامه داد: از مقطعی به بعد مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا در عمان باید به مذاکرات ۱+۵ تبدیل می‌شد، زمانی که در ژنو این بحث مطرح شد و آمریکایی‌ها به سه کشور اروپایی گفتند که غنی‌سازی ایران را پذیرفته‌اند و بدون تعلیق غنی‌سازی حاضر به مذاکره با ایران هستند و با غنی‌سازی هم توافق می‌کنند، بنده خود از نزدیک شاهد شوک این سه کشور اروپایی بودم، چراکه تصور نمی‌کردند که آمریکا چنین چیزی را پذیرفته باشد.
وی اضافه کرد: از آنجایی‌که مواضع اروپایی‌ها در رابطه با مسائل هسته‌ای، نسبت به آمریکا سخت‌تر بود به‌ناچار و با کراهت این توافق را پذیرفتند و درنتیجه توافق برجام به وجود آمد، اما این‌بار در حین اجرای توافق، به‌رغم اینکه اروپایی‌ها به دلیلی منافع خود بر برجام پایبند بودند، وزارت خزانه‌داری آمریکا و اوفک (دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی) بدعهدی کردند و دست به عدم سازش زدند.
* جمهوری اسلامی در تله ترامپ گرفتار نشد
عراقچی در رابطه با دولت جدید آمریکا و خروج آن از برجام گفت: در این برهه از زمان تمام موضع‌گیری‌ها برعکس شد، به این معنا که اروپا سفت و محکم از برجام حمایت کرد و پایبندی خود را از آن اعلام و با هرگونه تغییری در آن مخالفت کرد، در این وضعیت ترامپ تمام تلاش خود را کرد تا ایران را در موضعی قرار دهد تا به دست خود از برجام خارج شود که خوشبختانه جمهوری اسلامی در این تله گرفتار نشد.
* رئیس‌جمهور آمریکا و تأیید هر سه ماه یک‌بار پایبندی ایران به برجام
وی در ادامه گفت: در این زمان قرار بود که رئیس‌جمهور آمریکا هر سه ماه یک‌بار پایبندی ایران را تأیید کند، اما وقتی ترامپ این پایبندی را تأیید نکرد، طبق قوانین کنگره دو ماه وقت داشت تا آمریکا را از برجام خارج کند؛ زمانی که ترامپ از تلویزیون پایبندی ایران را رد کرد و خواستار تصمیم‌گیری کنگره شد، بلافاصله خانم موگرینی از طریق تلویزیون پایبندی اروپا نسبت به برجام را اعلام کرد و اروپا را مخالف این موضع آمریکا دانست.
عراقچی با اشاره به سرسخت بودن موضع اروپایی‌ها در این زمان، تأکید کرد: پس‌ازاین اتفاق اروپایی‌ها به‌رغم اظهارات خود در کنگره آمریکا، لابی کردند، اما کنگره تصمیم به خروج از برجام نگرفت، بنابراین ترامپ و آمریکا وارد مذاکره با اروپایی‌ها شدند تا اروپا را راضی به خروج از برجام کنند تا این خروج به‌اتفاق یکدیگر صورت بگیرد، چراکه ترامپ و آمریکا نمی‌خواستند به‌تن‌هایی هزینه این انزوا را پرداخت کنند.
* ترامپ برجام را ننگین‌ترین توافق تاریخ آمریکا می‌داند
وی با اشاره به اینکه ترامپ این توافق را ننگین‌ترین توافق تاریخ آمریکا می‌داند، گفت: درنتیجه، تلاش‌های ترامپ و آمریکا برای متقاعد کردن خروج اروپا از برجام با شکست مواجه شد، حتی آمریکایی‌ها در صورت رضایت اروپا به اینکه به برجام چند بند تکمیلی اضافه بکنند هم راضی شده بودند که این امر نیز موردقبول اروپا واقع نشد، درنتیجه آمریکا به‌تن‌هایی از برجام خارج شد.
عراقچی در رابطه با چرایی خروج آمریکا از برجام، بیان کرد: تصور دولت آمریکا این بود که این کشور در برجام ضرر کرده و بدون اینکه امتیاز خاصی بگیرد، امتیازات زیادی به ایران داده است و همچنین ایران در اثر برجام و سیاست‌ها و مقاومت خود به کشور مقتدر منطقه تبدیل‌شده و درعین‌حال روابط خود را نیز به حالت عادی بازگردانده است، بنابراین درنهایت ترامپ تصمیمی به خروج از این توافق گرفت.
* به درخواست اروپایی‌ها ما قبول کردیم تا برای جبران خروج آمریکا از برجام فرصتی به اروپا بدهیم
وی تصریح کرد: بعدازاین اتفاق خانم موگرینی در تلویزیون به صحنه آمد و به دلیل خروج آمریکا از برجام ابراز تأسف کرد و اعلام کرد تا زمانی که ایران در برجام حضورداشته باشد اروپا نیز در این توافق خواهد ماند؛ بر این اساس به درخواست اروپایی‌ها ما قبول کردیم تا برای جبران خروج آمریکا از برجام فرصتی به اروپا بدهیم.
معاون سیاسی وزیر امور خارجه در رابطه با صحبت‌های روحانی در تلویزیون پس از ترامپ و موگرینی، گفت: روحانی در این سخنرانی چنین اظهار کرد که ایران چند هفته به اروپایی‌ها مهلت می‌دهد تا خواسته‌های ایران را تأمین بکند و تا زمانی که این خواسته‌ها تأمین شوند ایران در برجام خواهد ماند؛ از آن مقطع تلاش‌های اروپا برای تأمین خواسته‌های ایران شروع شد.
وی در بیان اقدامات اروپا در این خصوص، گفت: برخی از این اقدامات جنبه سمبولیک و نمادین داشت، نخست، به‌روزرسانی و تصویب قانون «انسدادکننده» که این قانون به شرکت‌های اروپایی اجازه پیروی از تحریم‌های آمریکا را نمی‌داد که البته در عمل قابلیت اجرایی نداشت، دوم، به بانک سرمایه‌گذاری اروپا اجازه همکاری با ایران داده شد، اما این تنها اجازه اروپا بود، اما عمل به این قانون بر عهده هیئت‌مدیره این بانک است.
* حفظ برجام بر اساس تأمین خواسته‌های ایران
عراقچی با اشاره به اینکه مواضع اروپا در این برهه مواضع خوبی بود، گفت: طبق بیانیه محکمی که در جلسه مشترک بین سه کشور اروپایی و وزرای خارجه ایران ارائه شد، تأسف عمیقی نسبت به خروج آمریکا از برجام ابراز شد و این‌طور اظهار کردند که خواستار حفظ برجام هستند و حفظ برجام بر اساس تأمین خواسته‌های ایران است، همچنین ۱۲ حوزه را که خواسته‌های ایران باید در آن‌ها تأمین شود را تعیین کردند.
وی با اشاره به اینکه اروپا تضمین ارائه راه‌حل‌های عملیاتی در تأمین خواسته‌های ایران در دو حوزه اصلی نفت و بانک را داد، گفت: این موضع هم در جلسه وزرای خارجه ایران و برجام و هم در جلسه بعدی برجام که در سپتامبر گذشته در نیویورک برگزار شد، مجدداً تکرار شد و همچنین در آخرین بیانیه‌ای که خانم موگرینی و وزرای دارایی و خارجه سه کشور اروپایی امضا کردند نیز مجدداً پایبندی خود را به برجام اعلام کردند.
* دو دیدگاه درمورد اقدامات اروپا بعد از خروج آمریکا از برجام وجود دارد
عراقچی ادامه داد: همچنین اعلام کردند که به دنبال راه‌حل‌های عملیاتی و طراحی یک سازوکار ویژه مالی به نام (SPV) هستند، بنابراین اروپا به لحاظ بیان مواضع سیاسی و تعهد به اقدامات عملی، در طی این ۶ ماه کم‌کاری نکرده است، اما درعین‌حال این مدت فرصت کمی هم نیست که این‌ها نتوانسته باشند اقدامات عملی را انجام دهند چنانچه تاکنون نیز قادر به اعلام رسمی این سازوکار ویژه مالی نبوده‌اند.
وی در بیان دلیل عدم صورت گرفتن این اقدامات از دیدگاه کسانی که معتقدند اروپا واقعاً در حال تلاش است، گفت: ازجمله دلایل این امر، فشار‌های آمریکا در این خصوص بوده است چراکه فشار‌های آمریکا برای اینکه (SPV) و همکاری‌های اقتصادی شکل نگیرد، به‌شدت سفت‌وسخت است.
عراقچی در رابطه با انتقاد برایان هوک، رئیس «گروه اقدام ایران» از اروپا جهت درست کردن (SPV)، گفت: برایان هوک این‌گونه اظهار کرد که هر کشور اروپایی که (SPV) در آن ثبت شود و هر شرکت و بانک اروپایی و غیراروپایی که با این مکانیزم کار کند، مورد تحریم‌های آمریکا واقع خواهد شد؛ بنابراین تاکنون نیز هیچ کشوری هنوز میزبانی این سازوکار را نپذیرفته است.
وی در ادامه به طرح پرسشی پرداخت و گفت: آیا اروپا در این مسئله صادقانه عمل می‌کند یا تنها نمایشی برای اتلاف وقت ایران است؟ و اینکه آیا ایران باید با او همراهی کند؟ چگونگی پاسخ به این سؤالات در سیاست‌های ایران تعیین‌کننده خواهد بود، اما ازآنجایی‌که نشانه‌ها از هر دو طرف وجود دارد، نمی‌توان پاسخی قطعی داد.
* اروپایی‌ها هنوز نتوانسته‌اند سازوکاری را که منافع ایران در برجام را حفظ کند به وجود بیاورند
عراقچی در خصوص موضع شخصی خود در رابطه با این پرسش، اذعان کرد: به عقیده بنده چه اروپا بخواهد با ایران همکاری کند و نتواند و چه نخواهد، تغییری در وضعیت ایران به وجود نخواهد آمد و درنتیجه فرقی نمی‌کند چراکه واقعیت این است که اروپایی‌ها هنوز نتوانسته‌اند سازوکاری را که منافع ایران در برجام را حفظ کند، به وجود بیاورند.
وی در رابطه باسیاست ایران در این خصوص، گفت: سیاست ایران در این خصوص واضح است تا زمانی که بودن در برجام منافع ملی ایران را تأمین کند در برجام باقی خواهد ماند، اما در غیر این صورت هیچ تعارفی برای خروج از آن ندارد.
* هزینه‌های ناشی از تحریم کم نیست
عراقچی با اشاره به اینکه ماندن در برجام و این نوع رفتار آمریکا هزینه‌هایی برای ایران دارد، اظهار کرد: به‌رغم اینکه هزینه‌های ناشی از تحریم کم نیست، اما ما به‌هرحال مانند گذشته راه خود را پیدا خواهیم کرد، بنابراین این‌طور نیست که ما نتوانیم به مسیر خود ادامه دهیم و به‌طورکلی کسی در ایران به خاطر تحریم‌ها دست‌ها را بالا نخواهد برد.
وی در رابطه با آینده ایران در این وضعیت، گفت: اگر ما بتوانیم انسجام ملی و درونی خود را حفظ کنیم بهتر از گذشته با تحریم‌ها کنار خواهیم آمد و این اروپا است که باید به فکر صدماتی که سیاست خارجه آمریکا برای اروپا به‌دنبال دارد باشد، چراکه تحریم‌های آمریکا و فشاری که به نهاد‌های مختلف کشور‌های اروپایی می‌آورد درنهایت حاکمیت این کشور‌ها را تهدید می‌کند.
* از دلایل اصلی مقاومت اروپایی‌ها در حمایت از برجام جهت حفظ حاکمیت خودشان است
عراقچی افزود: از دلایل اصلی مقاومت اروپایی‌ها در حمایت از برجام جهت حفظ حاکمیت خودشان است، اگرچه اقتصاد و سیستم‌های مالی اروپا خیلی به آمریکا وابسته است، اما اروپایی‌ها می‌دانند که اگر در این مسیر باقی نمانند حاکمیت و اعتبار خود را از دست می‌دهند؛ همچنین امنیت خود را نیز از دست می‌دهند چراکه برجام بیش از اینکه یک توافق اقتصادی باشد، یک توافق امنیتی است و به‌طور مستقیم با امنیت اروپا و امنیت بین‌الملل در ارتباط است.
* تمام این دستاورد‌ها باوجود ۴۰ سال تحریم به‌دست‌آمده است
وی در رابطه با اقتدار ایران و نقش پررنگ آن در منطقه و حفظ امنیت اروپا، گفت: بر این اساس نقش ایران در صلح و ثبات منطقه و مبارزه با انواع بحران‌های گوناگون از قبیل: داعش و تروریست و توانمندی‌های دفاعی آن انکارناپذیر است، این در حالی است که تمام این دستاورد‌ها باوجود ۴۰ سال تحریم به‌دست‌آمده است.
عراقچی در پایان خاطرنشان کرد: حفظ برجام برای کشور‌های اروپایی و سایر اعضای برجام یک مسئولیت جمعی است و این‌طور نیست که وضعیت و شرایط کنونی بتواند ادامه پیدا کند مگر اینکه آماده اقدامات جدی و پرداخت هزینه باشند و اگر اروپا فکر می‌کند که برجام برای حاکمیت، امنیت و اعتبار آن اهمیت دارد باید هزینه‌های آن را پرداخت کند و در پی حفظ برجام باشد.