چرا امام رضا (ع) را عالم آل محمد (ص) می‌نامند؟
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) قم گفت: امام رضا (ع) به «عالِم آل محمد (ص)» معروف است چراکه ایشان پرسش‌های متعددی را در زمان حیات پدرشان و پس از آن پاسخ گفته اند که نشان می‌دهد آن حضرت، محل مراجعه مردم بوده‌اند.
خبرگزاری فارس: حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا جباری که شب گذشته در نشست «اربعین، جهانی دیگر» در مؤسسه علمی فرهنگی آفاق حکمت قم سخن می‌گفت: با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین وظایف ما مسلمانان، تأسّی به سیره و رفتار‌های زندگی فردی و اجتماعی معصومین (ع) است بیان کرد: این وظیفه را می‌توان از آیات و روایات گوناگون فهمید که یکی از مهم‌ترین آنها، آیه مبارکه «و لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه» است که اگرچه در این آیه فقط تأسّی به حضرت پیامبر اعظم (ص) اشاره شده است، اما تأسّی به جانشینان رسول الله (ص) یعنی ائمه معصومین (ع) هم در ادامه همان تأسی به رسول خدا (ص) و برگرفته از آیاتی مانند «أطیعوا الله و أطیعوا الرسول و اولی الامر منکم» است.
وی ادامه داد: البته باید توجه داشت که به تعبیر شهید مطهری (ره)، «سیره» معصوم (ع) همان «منطق عملی» وی است که قابلیت الگوگیری دارد یعنی اگر در بررسی رفتار‌های معصوم (ع) به این نتیجه برسیم که فلان رفتار فردی یا اجتماعی مانند نوع سلوک سیاسی یا سلوک فرهنگی، اقتصادی یا مدیریتی و همچنین نوع سلوک عبادی، معاشرتی خانوادگی یا زیست محیطی، در زندگی آن معصوم (ع) به شکل معناداری تکرار شده است می‌توان از آن تعبیر به سیره کرد.
نویسنده کتاب «مکتب حدیثی قم» همچنین گفت: برخی درباره تمسّک به سیره معصومین (ع) این شبهه را مطرح می‌کنند که رفتار آن بزرگواران، مربوط به قرن‌ها قبل بوده است و امروز نمی‌توان از نوع آن رفتار‌ها پیروی کرد در حالی که در پاسخ به این شبهه باید گفت که سیره، آن دسته از رفتار‌هایی است که می‌توان نام اصل را بر آن نهاد که از منطق ثابتی پیروی می‌کند پس نمی‌توان گفت که آن رفتار فقط مربوط به زمان زندگی و حیات ظاهری معصومین (ع) بوده است.
وقتی دشمن امام رضا هم شیفته می‌شود
جباری در عین حال بیان کرد: یکی از این روایات، از زبان یکی از دشمنان حضرت، یعنی رجاء ابن ابی ضحّاک است، یعنی همان کسی که به دستور مأمون عباسی، وظیفه انتقال آن حضرت را از مدینه به مرو بر عهده داشت. این روایت مهم نشان می‌دهد که سلوک فردی و اجتماعی امام رضا (ع) چنان بوده است که رجاء ابن ابی ضحاک هم شیفته آن حضرت شد و وقتی به مرو رسید، کلامی نسبتا طولانی از این سلوک حضرت را که در سفر دیده بود برای مأمون نقل کرد و در تاریخ ثبت شد.
کارشناس رادیو معارف از «سجده رفتن پس از نماز صبح تا زمان طلوع آفتاب»، «انس با قرآن در طول روز و همچنین خواندن قرآن پیش از خواب» و «اقامه همیشگی نماز اول وقت» به عنوان سه مورد از موارد اشاره شده در روایت رجاء ابن ابی ضحاک و به عنوان سیره عبادی حضرت نام برد و ادامه داد: رجاء در این روایت، قسم یاد می‌کند که در آن چند روزی که با علی بن موسی الرضا همراه بوده است کسی باتقواتر و با کثرت ذکر بیشتر نسبت به حضرتش ندیده است.
چرا حضرت را عالم آل محمد (ص) می‌نامند
وی همچنین درباره سیره علمی و فرهنگی حضرت ثامن الحجج (ع) گفت: امام رضا (ع) به «عالِم آل محمد (ص)» معروف است چراکه ایشان پرسش‌های متعددی را در زمان حیات پدرشان و پس از آن پاسخ گفته اند که نشان می‌دهد آن حضرت، محل مراجعه مردم بوده‌اند و افراد مختلف برای رسیدن به پاسخ پرسش‌های خود، به ایشان مراجعه می‌کردند تا به عنوان یک منبع علمی، به جواب خود برسند.
نویسنده کتاب «سیره اخلاقی و سبک زندگی حضرت زهرا (س)» ادامه داد: درباره مقام علمی امام رضا (ع) همین بس که ایشان از مجلس مناظره مأمون، سربلند بیرون آمد؛ مجلسی که با حضور رؤسای ادیان مختلف و اهالی فن آن روزگار، به دستور مأمون و با هدف رسوا کردن امام رضا (ع) تشکیل شد، اما امام (ع) با لطف الهی بر همگان پیروز شدند و حقانیت خود را به اثبات رساندند.
جباری همچنین گفت: متأسفانه برخی در تاریخ و درباره این مجلس مناظره، فریب خورده و به این معتقد شده‌اند که مأمون به عنوان یکی از پیروان حضرت این مجلس را تشکیل داد تا حضرت بتواند بر نمایندگان همه ادیان پیروز شود. این فریب خوردگان همچنین ظاهر رفتار مأمون را مورد توجه قرار می‌دهند که پس از شهادت حضرت، سه روز با اندک آذوقه‌ای از آب و نان، بر مزار حضرت ماند و اندوهگین بود در حالی که همه این ها، ظاهر سازی بود و حضرت با بیان خود به اباصلت درباره نیت مأمون از تشکیل مجلس مناظره، وی را رسوا ساخته‌اند.
وی در ادامه بیان کد: نکته‌ای که درباره اهمیت نماز اول وقت در سیره حضرت ثامن الائمه (ع) و البته سایر معصومین دیده می‌شود تا آن جاست که حضرت حتی در زمان برگزاری آن مناظره مهم هم، وقتی زمان نماز فرا رسید، مناظره را رها کردند و به نماز ایستادند در حالی که ممکن است برخی بگویند می‌توان کلام هدایت افراد را ادامه داد و سپس به نماز پرداخت، ولی حضرت با این رفتار نشان دادند که نماز اول وقت یک اصل مهم در اسلام است و باید حداکثر توجه به آن انجام شود.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: یکی دیگر از ابعاد سیره آن حضرت، سیره اجتماعی است که در این باره می‌توان به دو اصل «تواضع، فروتنی و ضرورت توجه و عنایت به زیردستان» و همچنین «مواسات، همدردی و غافل نبودن از جامعه» اشاره کرد.
درس مقابله با نژاد پرستی
وی در تشریح اصل تواضع و فروتنی، به توجه حضرت به نژاد و رنگ انسان‌ها پرداخت و گفت: متأسفانه از زمان بنی امیه، رواج نژادپرستی آغاز شد و آنان با ترجیح عرب بر عجم و تحقیر عجم و مَوالی خواندن آنان و سپردن کار‌های پَست به ایشان، این مسئله را دامن زدند مسئله‌ای که دنیا امروز هم با آن دست و پنجه نرم می‌کند و غده سرطانی اسرائیل از همین مسئله ناشی شده است. این در حالی است که حضرت ضمن سلوک عادی با مردم و ارتباط همیشگی با ایشان، به صورت ویژه به غلامان و سیاه پوستان عنایت داشتند و آنان را در کنار خود و در سفره می‌نشاندند و در پاسخ افرادی که از حضرت می‌خواستند تا برای آنها سفره جداگانه‌ای پهن شود می‌فرمودند؛ ساکت باشید؛ خدای ما واحد است و همه ما از یک پدر و مادر هستیم و سرانجام هر کسی به وسیله اعمال او مشخص می‌شود؛ در حقیقت این جمله حضرت به آن معناست که فرقی در ظاهر میان امام معصوم (ع) با یک غلام سیاه پوست نیست.
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) در عین حال در توضیح اصل و سیره مواسات امام رضا (ع) گفت: اصل مواسات و همدردی به این اشاره دارد که مؤمن نباید به مشکلات جامعه و مردم اعم از مشکلات مادی یا مشکلات اجتماعی و فرهنگی بی تفاوت باشد؛ همچنین سیره دیگر امام رضا (ع) و البته سایر معصومین هم این بود که به عدم اسراف تشویق می‌کردند مسئله‌ای که در جامعه امروز هم یک ضرورت است و باید دانست که به تعبیر امام رضا (ع) اگر کسی در برابر اسراف خود چنین عنوان کند که به مورد اسراف شده نیازی ندارد باید به وی گفت که دیگرانی هستند که به آن مورد نیاز دارند.
وی در پایان از همه اقشار جامعه خواست تا با مطالعه سیره معصومین (ع) در مجلدات مختلف مجموعه ارزشمند «بِحار الأنوار»، کوشش مرحوم علامه مجلسی را در گردآوری آن مجموعه ارج نهند؛ مجموعه‌ای که بخشی از جلد ۴۹ آن، به سیره حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) و روایات مربوط به آن اشاره دارد.