سهم گتوند در شوری کارون چقدر است؟
جدیدترین اطلاعات از کیفیت آب خروجی از سد گتوند و همچنین اظهارات دو تن از مسئولان ارشد شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، از میزان سهم گتوند در شوری کارون و پنهان شدن دیگر آلاینده‌ها پشت سد گتوند حکایت دارد.
خبرگزاری تسنیم: هفت سال از آبگیری سد و بهره برداری از پروژه عظیم سد و نیروگاه گتوند می‌گذرد. پروژه‌ای که در سال‌های اولیه آبگیری محور انتقاداتی بود که هیچ گاه مستنداتی برای اثبات این انتقادات گسترده ارائه نشد. در سال‌های اخیر میزان انتقادات به پروژه سد و نیروگاه گتوند کاهش یافته، اما در برخی از مواقع سال مثل میانه بهار تا میانه تابستان که به نظر می‌رسد زمان تخلیه پساب کشت و صنعت در استان خوزستان به رودخانه کارون است، این انتقادات بار دیگر از زبان برخی مسئولان فعلی و سابق، فعالان محیط زیست و ... بیان شده که باز هم برای اثبات این انتقادات، مستنداتی ارائه نمی‌شود.
رودخانه کارون از محل پیوستن دز و کارون و تشکیل کارون بزرگ تا محل رسیدن این رود بزرگ به خلیج فارس تبدیل به کانال فاضلابی شده که از پساب کشاورزی، حوضچه‌های پرورش ماهی، پساب صنعتی و فاضلاب شهری و روستایی، همه و همه را در کلکسیون آلایندگی خود دارد.
بیشتر بخوانید
«گتوند؛ فاجعه یا افتخار ملی» ــ ۶ / دلایل شوری و آلودگی آب کارون
جدیدترین اطلاعات برداشت شده از کیفیت آب رودخانه کارون که مربوط به حدود یک ماه پیش است، در جدول زیر گردآوری شده است
همانطور که در جدول بالا مشخص است، آبی که از مخزن سد گتوند با EC ۷۷۰ خارج شده، در خرمشهر به ۴۲۴۰۰ و در آبادان به ۶۷۵۰ واحد رسیده است.
طبق آمار و اطلاعات ارائه شده از سوی وزارت نیرو، بر اساس آمار‌های موجود، آلاینده‌های حوضه "کارون بزرگ" که رودخانه‌های کارون، گرگر، شطیط و دز را شامل میشود، مربوط به یک عامل منحصر به‌فرد نبوده، بلکه عوامل چند جانبه‌ای در آلودگی گستره این حوضه بزرگ ایفای نقش می‌کنند. زهکش مربوط به یکی از مجتمع‌های کشت و صنعت در بالادست رودخانه کارون، پسابی افزون بر ۵ مترمکعب بر ثانیه با شوری حدود ۴۰۰۰ میکروموس بر سانتیمتر و زهکش کارخانه کشت و صنعتی دیگر نیز پسابی با جریان ۳ مترمکعب بر ثانیه و شوری بالای ۳۰۰۰ را وارد رودخانه کارون بزرگ می‌کنند. از سوی دیگر، نهر خارور تخلیه پساب بین یک تا ۱.۵ متر مکعب بر ثانیه با شوری بالای ۴۰۰۰ میکروموس را به حوضه شاوور انجام می‌دهد.
همچنین طبق گزارش‌های موجود منابع آب، حدود ۶۰۰۰ هکتار مزرعه پرورش‌ماهی در حوضه گرگر وجود دارد که حدود ۲۵۰۰ هکتار از آن به‌صورت غیرمجاز در حال فعالیت هستند. این مزارع، آب را با شوری ۱۰۰۰ تحویل گرفته و با خروجی حدود ۱۰ هزار میکروموس بر سانتیمتر وارد کارون می‌کنند.
* نقش سد گتوند در کنترل شوری کارون
رودخانه‌های شور، مثل شورعقیلی، پیش از وجود سد گتوند نیز وجود داشتند. همچنین کشت و صنعت‌های حاشیه رودخانه کارون نیز پیش از بهره برداری از سد گتوند، پساب خود را به این رودخانه سرازیر می‌کردند. از اینرو، بهره برداری از سد گتوند با مدیریت مخزن و عبور آب از تراز‌های مختلف سد، باید به بهبود شرایط رودخانه حداقل در محل سد تنظیمی گتوند منجر شده باشد که آمار، این ادعا را اثبات می‌کند.
بر اساس آمار سازمان آب و برق خوزستان و مجموعه وزارت نیرو، EC آب رودخانه کارون تا سد مسجد سلیمان در دامنه ۷۰۰-۵۰۰ میکروموس بر سانتیمتر قرار دارد. اما رودخانه کارون از محل سد مسجد سلیمان تا محل سد گتوند در ۶ نقطه سازند گچساران را قطع نموده و علاوه بر آن از چشمه ها و رودخانه های حدفاصل مسجد سلیمان تا محل سد گتوند نیز به طور میانگین حدود ۳۰ مترمکعب آب در ثانیه با EC متوسط ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ میکروموس بر سانتیمتر وارد آن میشود، به همین علت EC آب رودخانه کارون در محل سد تنظیمی گتوند (پیش از احداث سد) در دامنه ۶۰۰ تا ۲۷۰۰ میکروموس بر سانتیمتر در فصول مختلف متغیر بوده است.
با بهره برداری از سد گتوند، با رعایت اصول مدیریت مخزن و همچنین حرکت طبیعی آب شور با چگالی بالاتر نسبت به آب شیرین به سمت کف مخزن، کیفیت خروجی آب از محل سد تنظیمی گتوند همواره زیر ۲۰۰۰ بوده و با کاهش نرخ انحلال نمک در مخزن سد، این رقم به زیر ۱۰۰۰ رسیده است.
* شوری آب قابل شرب حداکثر ۱۷۰۰ واحد است، شوری آب خروجی از گتوند زیر ۹۰۰ واحد
بهروز مرادی سرپرست شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در خصوص وضعیت سد گتوند گفت: آب با EC بالای ۱۷۰۰ قابل شرب نخواهد بود، اما EC مجازی که به ما اعلام شده بود که باید آب بر اساس آن از سد گتوند رها شود، ۱۳۰۰ بوده که با توجه اینکه در ۴ مقطع سد، شرایط مدیریت مخزن پیش بینی شده بود، EC آبی که از سد گتوند رها شده، تماماً زیر ۱۱۰۰ بوده و در دو سه سال اخیر نیز EC خروجی آب از سد گتوند زیر ۹۰۰ بوده است که این کیفیت، بسیار مطلوب است.
مرادی با تأکید بر اینکه "باید به فکر ساماندهی کارون از گتوند تا انتهای این رودخانه باشیم"، اظهار داشت: آن‌هایی که آلوده کننده کارون هستند باید سهم خودشان را در احیای کارون بدهند، و سهمشان هم بسیار سنگین است، شاید هیاهو‌ها برای این است که پشت گتوند پنهان شده اند و نمی‌خواهند سهمشان را بپردازند.
سرپرست شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با بیان اینکه "EC آب در خروجی سد دز ۴۵۰ است، اما در محل رسیدن این رودخانه به کارون این رقم به بالای ۳۰۰۰ واحد می‌رسد"، گفت: آلوده کننده‌های آب رودخانه دز باید فیلتراسیون و یا صافی‌هایی را به کار ببرند تا وقتی پساب خود را به دز می‌ریزند، EC آب از ۴۵۰ حداکثر به ۷۰۰ تا ۸۰۰ واحد برسد.
وی ادامه داد: اگر در طول رودخانه دز و رودخانه کارون، آلوده کننده‌های آب از آلاینده‌هایی که به کارون می‌ریزند با هر روشی مثل استفاده از فیلتر‌ها و صافی‌ها و ... بکاهند، EC آب نباید در خرمشهر و آبادان از ۱۷۰۰ تجاوز کند، چرا که از این آب، آب شرب و کشاورزی تأمین میشود.
* از سد گتوند دفاع کردیم، اما کسی باور نکرد
عیسی بزرگزاده معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در خصوص وضعیت سد گتوند گفت: طول دریاچه گتوند ۶۰ کیلومتر است، اگر سدی هم نمی‌ساختند، در طول این ۶۰ کیلومتر منابع آلاینده‌ای بوده که به وجود آن‌ها هم در حافظه تاریخی و هم در کار مستقل موسسه آب دانشگاه تهران که به عنوان داور و حکم دولت به کارفرمایی سازمان برنامه و بودجه انتخاب شده، اشاره شده است.
وی افزود: آب خروجی از سد مسجد سلیمان EC حدود ۶۰۰ دارد که خود به خود با ورود رودخانه‌های مختلف در طول مخزن ۶۰ کیلومتری گتوند، این EC بالغ بر ۳۰۰ واحد افزایش می‌باید، پس این جمله غلط نیست که در طول مخزن سد گتوند، EC افزایش می‌یابد، اما طوری گفته میشود که نتیجه غلط در ذهن شنونده ایجاد می‌کند، چرا که به وجود آبراهه‌های شور میان راهی که به رودخانه کارون در مخزن سد گتوند می‌ریزند و قبل از احداث سد هم بوده اند و اکنون هم هستند، اشاره‌ای نمی‌شود.
بزرگزاده تصریح کرد: وقتی به سد گتوند حمله شد، ما دفاع کردیم؛ اما کسی دفاع ما را باور نکرد، چرا که ۱۷۰ تا ۲۰۰ هزار هکتار کشت نیشکر داریم که ۳ تا ۴ میلیارد مترمکعب آب را در طول سال مصرف می‌کنند و همه این زهاب را در مدت‌های طولانی تحویل پیکیر بی جان کارون می‌دهند و به خلیج فارس می‌ریزند، حالا یک مدت است که تحت فشار دولت و افکار عمومی و فضای رسانه‌ای آمدند تعدادی زهکش احداث کرده اند، اما مع الوصف باز هم شرایط مطلوب نیست، بحث این است که پشت نیشکر کیست؟ چه کسی ۲۰۰ هزار هکتار زمین را می‌تواند کشت کند؟ این‌ها رسانه دارند و می‌روند کارشان را انجام می‌دهند!
وی افزود: دولت به درستی تصمیم خیلی مهمی گرفت و این تصمیم این بود که موسسه آب دانشگاه تهران به عنوان حکم مشخص شد و یک بورد راهبری برای آن تعریف شد و از وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان برنامه و بودجه و جهادکشاورزی در این بورد تخصصی به کارفرمایی سازمان برنامه و بودجه حضور داشتند، نتیجه مطالعات و ارزیابی صورت گرفته به شورای عالی آب ارائه شد و این نتیجه مطالعات با حضور همه مسئولان کشور در شورای عالی آب به تصویب رسید.
معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران خاطرنشان کرد: این مطالعات مطلقاً بسیاری از انتقاد‌ها به گتوند را تأیید نمی‌کند و معتقد است که بسیار بزرگنمایی میشود و آلوده کننده‌های اصلی کارون پشت گتوند پنهان شده اند.
* سهم گتوند در افزایش شوری کارون مشخص شد، بقیه شوری سهم چه کسانی است؟
وی ادامه داد: برآورد‌های صورت گرفته در قضاوت دانشگاه تهران نشان می‌دهد که سد گتوند از سال ۹۰ تا سال ۹۳ بالغ بر ۲۵۰ واحد، شوری را در مقطع گتوند در کارون افزوده، وقتی ۲۵۰ واحد نمک وارد کارون شده، این مقدار تا انتهای کارون به همین مقدار ثابت است، مولکول نمک که تکثیر سلولی نمی‌شود و یک واقعیت علمی واضحی است که نمک رشد تکثیری ندارد؛ ولی وقتی آب را با EC ۱۱۰۰ در گتوند رها می‌کنید و در اهواز این EC به ۲۵۰۰ و در آبادان به ۳۷۰۰ می‌رسد، حال سوال من این است که این افزایش شوری چه ربطی به گتوند دارد؟
وی افزود: همچنین در شاخه دز وقتی EC آب در بند علی‌کله ۴۵۰ واحد است و وقتی به کارون می‌رسد به حدود ۳۰۰۰ واحد افزایش میابد، در شاخه دز که شاخه مستقلی است و ربطی به کارون و گتوند ندارد، این افزایش شوری نتیجه فعالیت چه کسانی و چه نوع فعالیتی است؟
۴ میلیارد مترمکعب بازگشت آب مصرفی به کارون که موجب افزایش شوری آب این رودخانه میشود و مورد اشاره معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران بود، در جدول بالا به جزئیات آورده شده است.