افتخار دولت زیر ذره بین مجلس
تحقیق و تفحص از قرارداد وزارت راه برای نحوه خرید هواپیما‌های بوئینگ، ایرباس و ای. تی. آر کلید خورد
صبح نو: قرار بود ناوگان هوایی کشور با خرید بیش از ۱۰۰چرخنده کوچک وبزرگ متحول شود، تحولی که بر اساس اعلام وزارت راه و شهرسازی و شرکت هواپیمایی کشوری می‌توانست با وارد شدن این تعداد هواپیما رشد چشمگیری داشته باشد، اما اینطور نشد، تفحص از قرارداد وزارت راه برای خرید هواپیما‌های بوئینگ ایرباس و ای. تی. آر طرحی است که بعد از لغو این قرارداد از سوی شرکت‌های هواپیماسازی آمریکایی و فرانسوی با ایران در پی تحریم‌های آمریکا کلید خورده است، طرحی برای بررسی قراردادی که وزارت راه و شهرسازی به آن افتخار می‌کرد و یکی از دستاورد‌های بزرگ دولت به شمار می‌رفت.
وزیر خزانه‌داری آمریکا پس از خروج یکطرفه این کشور از معاهده برجام، ۲۰اردیبهشت‌ماه اعلام کرد: «مجوز فروش هواپیما‌های مسافربری بوئینگ و ایرباس را به ایران لغو می‌کند و به شرکت‌ها ۹۰روز فرصت می‌دهد تا به همکاری خود با طرف‌های ایرانی پایان بدهند.» این یکی از نخستین ترکش‌های بازی دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا با معاهده بین‌المللی برجام بود که دامنگیر یکی از بزرگ‌ترین دستاورد‌های برجامی دولت روحانی شد.
اجرای کامل قرارداد‌های ۲ ایرلاین هما و آسمان برای خرید ۲۳۰ هواپیمای نو از شرکت‌های بوئینگ آمریکا، ایرباس فرانسه و ATR ایتالیایی- فرانسوی که در پسابرجام نهایی شده بود با چالش جدی مواجه شد و جدا از ۱۱ فروند هواپیمایی که تاکنون به ایران تحویل داده شده است احتمالاً هواپیمای دیگری به ایران نخواهد آمد مگر اینکه اروپا در مسیر تأمین منافع ایران برای باقی ماندن در برجام بتواند فرایندی پیش‌بینی کند که کمپانی‌های غیرآمریکایی یعنی ایرباس و ATR به تداوم قرارداد خود با ایران پابرجا بمانند.
نگاهی به وضعیت قرارداد شرکت هواپیمایی ایران ایر (هما) در آبان‌ماه ۹۵ قراردادی به ارزش ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار با شرکت هواپیماسازی بوئینگ به امضا رساند. براساس این قرارداد بوئینگ متعهد می‌شد در یک بازه زمانی ۱۰ ساله ۸۰ فروند هواپیما شامل ۵۰ فروند هواپیمای بوئینگ MAX-۷۳۷، ۱۵ فروند هواپیمای بوئینگ ۳۰۰-۷۷۷ و ۱۵ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۷۷X به ایران تحویل دهد. طبق این قرارداد نخستین فروند از این هواپیماها باید در اوایل سال ۹۷ به ایران تحویل داده می‌شد، اما مدیرعامل بوئینگ اعلام کرد تحویل آن به سال ۲۰۱۹ موکول شده است. از سوی دیگر ایران ایر با شرکت ایرباس نیز قرارداد خرید ۱۰۰ فروند هواپیمای مسافربری شامل ۴۶ فروند A. ۳۲۰، ۳۸ فروند ۳۳۰A و ۱۶ فروند ۳۵۰A به ارزش ۱۰ میلیارد دلار را به امضا رساند. ۱۵ تا ۲۰ درصد منابع مالی لازم برای انجام تعهدات این قرارداد را ایران تأمین می‌کرد و مابقی از طریق فاینانس بازپرداخت می‌شد. در ادامه ایران ایر موفق شد، سه فروند هواپیمای مسافری ایرباس شامل یک فروند ۳۲۰A و ۲ فروند ۳۳۰A را به‌صورت نقدی تحویل بگیرد تا مبالغ پرداختی در زمان یافتن فاینانسور خارجی به‌عنوان پیش‌پرداخت ایران منظور شود که البته چنین اتفاقی رخ نداد. این ایرلاین همچنین موفق شد برای خرید ۲۰ فروند هواپیمای کوتاه‌برد، قراردادی به ارزش ۴۰۰ میلیون دلار با شرکت ایتالیایی - فرانسوی ATR امضا کند و هشت فروند از این هواپیماها را تحویل بگیرد، اما سرنوشت ۱۴ هواپیمای باقی‌مانده فعلاً به موضوع خروج آمریکا از برجام گره خورده است. در این میان شرکت هواپیمایی آسمان نیز برای خرید ۳۰ فروند هواپیمای مسافربری با شرکت بوئینگ به تفاهم رسید و قرارداد نهایی آن را نیز امضا کرد، اما سرنوشت این خرید نیز مانند سه قرارداد شرکت ایران ایر نامعلوم است.
تحقیق و تفحص می‌کنیم آقای محمدرضا رضایی‌کوچی، رییس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی از آغاز طرح تحقیق و تفحص از قرارداد وزارت راه درباره نحوه خرید هواپیما‌های بوئینگ، ایرباس و ای. تی. آر خبر داده و گفته است: «این طرح هم اکنون با دستور هیأت‌رییسه مجلس در کمیسیون عمران در حال رسیدگی است. در این طرح تحقیق و تفحص قرار است که چگونگی انعقاد قرارداد، نحوه تحویل هواپیماها، نحوه پرداخت هزینه خرید و نحوه پرداخت خسارت در صورت بدعهدی طرح فروشنده مورد بررسی قرار گیرد.»
او اضافه کرد: «با توجه به کناره گیری شرکت‌های بوئینگ، ایرباس و ای. تی. آر از اجرای قرارداد و تحویل هواپیماها، باید مشخص شود که این شرکت‌ها چه تعهداتی داشته‌اند. پس از بررسی‌های انجام شده درباره قرارداد وزارت راه درباره نحوه خرید هواپیما‌های بوئینگ، ایرباس و ای. تی. آر، گزارش نهایی کمیسیون برای رسیدگی بیشتر به هیأت‌رییسه مجلس و صحن علنی داده خواهد شد.»
سرنوشت نامعلوم آقای اصغر فخریه‌کاشان، مشاور وزیر راه و شهرسازی اول مردادماه با بیان اینکه در صورت فسخ قرارداد خرید هواپیما‌های جدید هما، زیان و خسارتی متوجه بوئینگ، ایرباس و ATR نمی‌شود، گفته بود: «این طور نخواهد بود که با فسخ این قرارداد‌ها این سه شرکت، به هما غرامت بپردازند. تلاش ما حفظ قرارداد‌های خرید هواپیما از سه شرکت ایرباس، بویینگ و ای. تی. آر ATR در همین شراط فعلی است. امکان معلق نگه داشتن هر یک از این قرارداد‌ها تا ۱۲ ماه وجود دارد که در این بازه زمانی احتمال تحولاتی در مجلس آمریکا وجود دارد که می‌تواند تصمیمات ترامپ را تحت تأثیر خود قرار دهد.»
او درباره سرنوشت قرارداد‌های خرید هواپیما از سه شرکت ایرباس، بویینگ و ای. تی. آر در شرایطی که منع فروش هواپیما به ایران برای این شرکت‌ها وجود دارد، اضافه کرد: «ترجیح ما این است که قرارداد‌های خرید هواپیما از شرکت ایرباس، بویینگ و ای. تی. آر در حالت فعلی باقی بمانند و فسخ نشوند، تا اینکه شرایط مجدداً احیا شود، اما سه شرکت ایرباس، بویینگ و ای. تی. آر بنابر الزام قانونی مجبور به فسخ قرارداد‌ها هستند و ما برای تمام این موارد در حال مذاکره با شرکت‌ها هستیم.»
غرامت هم دستمان را نمی‌گیرد او با تأکید بر اینکه در صورت فسخ قرارداد‌ها تحت تأثیر خروج آمریکا از برجام زیان و خسارتی متوجه سه شرکت نمی‌شود، گفته بود: «یعنی این طور نخواهند بود که با فسخ این قرارداد‌ها بویینگ، ایرباس و ای. تی. آر به ایران ایر غرامت بپردازند، اما به‌طور قطع عدم فروش این تعداد هواپیما به ایران خودش زیان بزرگی برای این شرکت‌ها محسوب می‌شود، به‌ویژه برای ایرباس و ای. تی. آر که سفارشات ایران را به مرحله تولید رسانده‌اند.» او ادامه داد: «همه تلاش‌ها بر این بود که قراردادی داشته باشیم که نه ما دچار زیان شویم و نه شرکت‌های طرف قرارداد؛ اگر این قرارداد را در شرایط دیگری که ناشی از برجام نبود فسخ می‌کردند، به طور قطع باید به ایران ایر خسارت پرداخت می‌کردند، اما این قرارداد‌ها در شرایطی فسخ می‌شود که تابع نظر آن‌ها نیست.» به نظر می‌رسد صنعت هوایی کشور باید با همین دارایی‌های که دارد باید به راه خود ادامه دهد، بدعهدی‌هایی که از سوی آمریکا صورت گرفت و البته اعتماد بی‌جا به کشوری که همیشه برای کشور ما تهدید بوده موضوعات روشنی هستند که نگذاشتند تا هواپیما‌های جدید در باند فرودگاه‌های ایران فرود آیند.