نبرد با تروریسم رسانه‌ای
در ظهر حادثه اهواز «ایسنا» عکس‌هایی از نیرو‌های مسلح در هنگام فرار و البته برخی از افرادی که به شهادت رسیده بودند، منتشر کرد. پیش از این عکس‌های مورد اشاره توسط عکاس خبرگزاری «تسنیم» مخابره شده بود که این خبرگزاری به‌دلیل مغایرت تصاویر با منافع ملی از انتشار این عکس‌ها خودداری کرد، ولی در کمال تعجب عکس‌ها برای انتشار در اختیار خبرگزاری «ایسنا» قرار گرفت امری که به گفته کارشناسان مغایر اصول حرفه و البته مسوولیت اجتماعی یک رسانه در قبال ارائه تصویری نامناسب و خلاف منافع ملی از نیرو‌های مسلح یک کشور است.
صبح نو: در ظهر حادثه اهواز «ایسنا» عکس‌هایی از نیرو‌های مسلح در هنگام فرار و البته برخی از افرادی که به شهادت رسیده بودند، منتشر کرد. پیش از این عکس‌های مورد اشاره توسط عکاس خبرگزاری «تسنیم» مخابره شده بود که این خبرگزاری به‌دلیل مغایرت تصاویر با منافع ملی از انتشار این عکس‌ها خودداری کرد، ولی در کمال تعجب عکس‌ها برای انتشار در اختیار خبرگزاری «ایسنا» قرار گرفت امری که به گفته کارشناسان مغایر اصول حرفه و البته مسوولیت اجتماعی یک رسانه در قبال ارائه تصویری نامناسب و خلاف منافع ملی از نیرو‌های مسلح یک کشور است. یک مثال همیشگی در این باره کشور آمریکاست. در این کشور که اسلحه آزاد و قتل و کشتار هم فراوان است هیچ‌گاه در صحنه قتل اثری از جنازه دیده نمی‌شود، اما سیستم رسانه‌ای طوری ترتیب داده می‌شود که علاوه بر پخش زنده از محل حادثه -نه تصاویر جنازه‌ها- بر حضور نیروی پلیس به عنوان تأمین‌کننده امنیت تأکید می‌شود، اما در چند رویداد غم‌انگیزی که کشورمان اخیراً اعم از زلزله و حوادث تروریستی پشت سر گذاشته این مسأله رعایت نشده است.
لزوم وضع قانونی مشخص درباره مسوولیت رسانه‌ها در هنگام بحران سیدنظام‌الدین موسوی، دبیرکل انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان درباره مسوولیت اجتماعی رسانه‌ها در صورت بروز حوادثی، چون حادثه تروریستی اهواز و توازن درست خبررسانی به «صبح‌نو» گفت: واژه ترور و تروریسم به معنای وحشت‌افکنی و دهشت‌افکنی است و از ترور کشتن و تخریب به ذهن متبادر می‌شود، اما معنای اصلی ایجاد وحشت است یعنی تروریست با استفاده از ابزار‌ها باعث وحشت مردم می‌شود. هدف غایی در ترور القای وحشت است و سعی می‌کند از حداکثر ظرفیت در به وحشت انداختن مردم استفاده کند. یک راه مقابله برخورد امنیتی است، اما در حوزه رسانه مسوولیتی بر عهده داریم و مسوولیت ما این است که نگذاریم تروریست به هدفش برسد و لذا رسانه باید وظیفه اطلاع‌رسانی درباره حادثه تروریستی بر عهده داشته باشد و اصلاً نسخه عدم انتشار اخبار را توصیه نمی‌کنم. از قضا باید اطلاع‌رسانی دقیق باشد، اما حتماً باید رسانه متعهد به منافع ملی و مخالف تروریست بوده و از انتشار اخبار و فیلم‌هایی که وحشت‌افکنی و بزرگنمایی را به دنبال دارد، انجام ندهد و اگر خلاف این موضوع صورت گیرد این کار در اصل غیرحرفه‌ای و مغایر منافع ملی خواهد بود. مدیرعامل سابق خبرگزاری «فارس»، درباره تصمیم‌گیری درست در هنگام بحران نیز گفت: مسوولیت اجتماعی رسانه ناظر به همین مسأله است و اگر رسانه حرفه‌ای باشد قابلیت تفکیک است و البته ممکن است خطایی وجود داشته باشد. این مسأله در دنیا هم یک امر حرفه‌ای است. در آمریکا انتشار تصاویر از مجروحان و اجساد سربازان آمریکایی در جنگ‌های کلاسیک ممنوع است و مجازات دارد و حتی عکاسی که از این تخلف، زندانی شد، افکار عمومی هم آن را پذیرفته است. هر چه رسانه‌ها تصاویری منتشر کنند که به وحشت عمومی کمک کند در جهت اهداف تروریست‌ها عمل کرده‌اند، اما باید خبررسانی دقیق و درست انجام شود و باید کنترل اوضاع توسط نهاد‌های مسوول القا و از دامن زدن به شایعات هم خودداری شود. وی درباره لزوم وضع قانون در این حوزه‌ها گفت: به نظرم قانون خاصی در این زمینه وجود ندارد البته مصوباتی از طرف شورای امنیت ملی وجود دارد، اما خلأ قانونی در این زمینه داریم و اگر آیین نامه و قانونی به رسانه‌ها اعلام شود می‌تواند مرز‌های خبررسانی و مسائلی که مغایر با منافع ملی است را مشخص کند.
انتشار عکس‌های خشن به ناآرامی‌ها دامن می‌زند آقای محمد سلطانی‌فر، معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد درباره انتشار این مدل عکس‌ها نظر جالبی دارد. او معتقد است: در وقایع تروریستی و خشونت بار یک نکته برای حوزه خبر بسیار اهمیت دارد و آن این است که از ترویج خشونت پرهیز کنند و جلوی انعکاس خشونت بیشتر را بگیرند. انتشار عکس‌ها و مطالب مربوط به خشونت نه‌تن‌ها خشونت را کم نمی‌کند بلکه به نگرانی، دلواپسی و ناآرامی دامن می‌زند. وی که به «ایسنا» گفت: وگو کرده بود ادامه داد: به همین جهت تمام رسانه‌ها در سال‌های اخیر تا جایی که امکان دارد از انعکاس فیلم، عکس، اخبار و مطالب خشونت‌بار پرهیز می‌کنند تا جلوی خشونت بیشتر را بگیرند. همچنین در وقایعی که در سال‌های اخیر در کشور‌های مختلف اتفاق افتاده است برای مثال از حادثه ۱۱ سپتامبر به بعد که حدود سه یا چهار هزار نفر کشته شدند، هیچ عکس خشونت باری با محتوای سر له شده، دست قطع شده و ... انعکاس داده نشد؛ بنابراین در تمام حوزه‌ها هم سعی می‌شود که جلوی انعکاس اخبار خشونت‌بار گرفته شود. برخی می‌گویند که هرگونه خبر، عکس، فیلم و مطلب که عاملی برای خشونت است و برای کودکان، زنان و جوانان مفید نیست، نباید انعکاس داده شود؛ البته تعداد کمی نیز معتقدند که به دلیل اینکه به‌روز بودن و حضور خود را در لحظه و صحنه نشان دهیم باید این مطالب و عکس‌ها را انتشار دهیم. متأسفانه آنچه در شبکه‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد از نوع نگاه دوم است بدون توجه به اینکه پخش اخبار خشونت‌آمیز و انعکاس تصاویر خشونت‌بار می‌تواند تبعات منفی داشته باشد.
لزوم هوشمندی در انتشار عکس‌های خاص آقای مهدی سروری، عکاس و مدیر پایگاه عکس چیلیک در گفتگو با «صبح‌نو» درباره مسوولیت اجتماعی عکاسان خبری از مواقع بحران و انتشار تصاویر حساس و خشونت‌آمیز گفت: فرمانده ارتش امروز از سربازان حادثه تروریستی تقدیر کرده است. خط مشخص این مسأله درک بالای رسانه‌ای است که توسط مسوولین در حال درک است و از نگاه رسانه‌ای این کار قابل تقدیر است که کمتر هم پوشش داده می‌شود. ما در مسائل مختلف نظامی تقدیر‌هایی را از سوی مسوولین بلندپایه می‌بینیم، اما در حوزه رسانه این اتفاق نمی‌افتد.
حقیقت ماجرا این است که در مسأله حادثه اهواز با یک اتفاق منطقی مواجه نیستیم. در آن موقعیت علاوه برای حضور سربازان، عکاس‌ها هم با رشادت حضور داشتند. من البته قبول دارم که هر عکسی نباید منتشر شود، ولی باید پرسید که این عکس‌ها چه کسی را تحت تأثیر قرار می‌داد البته باید مظلومیت شهدای ما از طریق عکس‌ها ثبت و منتشر می‌شد. نکته دیگر ماجرا هم آمار‌های متناقض رسانه‌ها از یک حادثه است که تقریباً در هر حادثه‌ای تکرار می‌شود. البته در این حوزه‌ها وقتی درصد احتیاط این قدر بالاست البته انتشار یک عکس نامربوط ممکن است ایجاد حساسیت کند که من موافقم در این زمینه باید با کنترل بیشتری برخورد کرد.
البته باید جنس رسانه را هم شناخت. رسانه‌های آمریکایی حتی از عکس‌های عکاس جنگ شهید جان بزرگی هم استفاده‌های خودشان را بردند. باید بین جنس حادثه‌ای مثل زلزله با یک عملیات تروریستی تفاوت قائل شد. در زمان حادثه بم بحث انتشار تصاویر جسد‌ها مورد مناقشه بود که در این مسأله هم مشترک است. در جا‌هایی این مسأله اخلاقی است در بخشی هم استاندارد‌های رسانه‌ای است که باید به آن حساس بود. اگر من باشم نگاه می‌کنم این عکس را ممکن است رسانه‌ای مثل نیویورک تایمز علیه ما استفاده کند پس در انتشار آن تأمل می‌کنم. من لحظه وقوع را توجه نمی‌کنم بلکه به روز‌های آتی و بازخورد‌های بعدی آن هم فکر می‌کنم.
وی درباره انتشار عکس‌های حادثه تروریستی اهواز که سربازان را در حالت نامناسبی نشان می‌داد، گفت: عکاس در آن لحظه وظیفه خود را انجام داده، ولی با به خطر انداختن جان خود، ولی مدیر بالادستی باید درباره انتشار آن تصمیم درست را بگیرد. در این ماجرا هم به نظر خطای رسانه‌ای اتفاق افتاده است.
عقل در این مواقع حکم می‌کند که اگر یک فریم عکس خاص را استفاده نکنیم اتفاق خاصی نمی‌افتد و می‌شود از سایر عکس‌های استفاده کند به نظرم در حادثه اهواز هوشمندی رسانه‌ای در این جا زیرپا گذاشته شد و از برخی عکس‌های استفاده نامناسب شد. عکاس در آن هنگام از لحاظ قدرت روانی قدرت تشخیص و تفکیک عکس ندارد بلکه آن مدیر بالادستی باید در هنگام انتشار توجهات لازم را داشته باشد.