دیپلماسی غیر نفتی آقای اوپک

صبح نو: تنها یک ماه و نیم تا سرآغاز تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران در آبان ماه زمان باقی است، آمریکا هدف خود را بر حذف نفت ایران از بازار جهانی نفت متمرکز کرده و در این مسیر از همراهی برخی اعضای اوپک برخوردار است که تاکنون با حمایت‌های روسیه نتوانسته به اهداف خود دست بیاید، در این میان، اما آقای همیشه ساکت اوپک که بعد از مدت‌ها سر و کله‌اش در رسانه‌ها پیدا شده، در اقدامی عجیب دست به انتقاد‌های تند و تیز از بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت غیرعضو اوپک و حامی ایران زده و روسیه را محکوم می‌کند. (!)

اواسط آبان‌ماه سرآغاز تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران است. آمریکا هدف خود را روی حذف نفت ایران از بازار جهانی نفت متمرکز کرده است و برای رسیدن به این هدف از مشتریان نفت ایران خواسته واردات نفت از ایران را به صفر برسانند؛ خواسته‌ای که بسیاری از کارشناسان و مسوولان نفتی بر این باورند که شدنی نیست. آمریکا در اجرای سناریوی حذف نفت ایران تنها نیست و برخی اعضای اوپک هم به کمک آمریکا شتافتند. اما درحال‌حاضر، به‌جز عربستان سعودی، دو سه کشور عربی دیگر نسبت به افزایش تولید نفت‌خام اوپک، رضایت لفظی داده‌اند، اما مابقی اعضا به‌دلیل شرایط نه چندان مطلوب اقتصادی کشور خود و نیاز شدید به کسب درآمد‌های نفتی بیشتر، رضایت چندانی نسبت به افزایش تولید نفت‌خام و کاهش احتمالی قیمت آن ندارند؛ همچون قطر، ونزوئلا و حتی نیجریه.

حمایت روسیه در اول مهرماه دهمین جلسه کمیته نظارتی، نظارت بر توافق اوپک و غیراوپک در حالی برگزار شد که کشور عربستان به‌طور مستقیم تلاش داشت با بازگرداندن تعهد ۱۰۰ درصدی به کشور‌های عضو اوپک و غیراوپک تولید نفت بازار را تا یک میلیون بشکه افزایش دهند، اما این خوش‌خدمتی برای ترامپ با مخالفت روسیه به سرانجام نرسید و در نهایت اوپک و روسیه به‌عنوان اصلی‌ترین کشور‌های تولید‌کننده نفت غیر عضو اوپک، هرگونه افزایش تولید نفت را در کوتاه‌مدت رد کرده‌اند و همچنین خواسته رییس‌جمهوری آمریکا را نادیده گرفتند. حال که خنجر ترامپ برای ضربه زدن به تهران از آستین عربستان بیرون آمده و این کشور ریاست اوپک را عهده‌دار است، از تلاش برای کاهش سهم ایران در بازار نفت فروگذار نمی‌کند. در این راستا، ایران به‌دلیل شرایط سخت پیش رو، چاره‌ای جز ایجاد اتحاد بین مابقی اعضای اوپک را ندارد. این امر فقط با یک دیپلماسی فعال صورت خواهد پذیرفت و نه با حضور کاظم پور‌اردبیلی، فردی که فرصت چندانی برای بررسی مشکلات ایران در اوپک نداشته و از ابتدا هم یک خط در میان در توسعه سیاست‌های این وزارتخانه در اوپک حضور داشته است!

اتهام به روسیه در ۲۴‌شهریورماه بود که حسین کاظم‌پور اردبیلی، نماینده ایران در هیات عامل سازمان کشور‌های صادرکننده نفت (اوپک) از سیاست‌های نفتی روسیه و عربستان سعودی انتقاد کرده و گفته این دو کشور با افزایش تولید نفت به استقبال تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران رفته‌اند. این سخنان کاظم‌پور‌اردبیلی مورد توجه رسانه‌های ضدایرانی از جمله بنگاه خبرپراکنی «بی. بی. سی» و‌... شده تا به بهانه این سخنان رابطه میان ایران و روسیه را زیر سؤال ببرد، خط رسانه‌ای که برخی از رسانه‌های داخلی هم آن را دنبال کرده و اعلام کرده‌اند در شرایطی که ایران در آستانه تحریم‌های نفتی قرار دارد، روس‌ها به‌دنبال افزایش صادرات نفت خود هستند. وی پیش از این مخالف توافق گاری ایران، روسیه و قطر بود. توافقی که می‌توانست به تثبیت قیمت جهانی گاز و ممانعت از قیمت شکنی این حامل انرژی از مسیر خط لوله و محموله‌های LNG بینجامد.

قرارداد قبلی برای مقابله نفتی این سخنان درباره تمایل روس‌ها برای افزایش تولید نفت خود در حالی است که دو کشور یک قرارداد قدیمی برای مقابله با تحریم‌های نفتی دارند، اما ظاهراً مسوولان وزارت نفت چشم به توافق با اروپایی‌ها دوخته و این همراه همیشگی دوران تحریم‌ها را فراموش کرده‌اند، در صورتی که اروپاییان رسماً با خروج آمریکا از برجام واردات نفت و میعانات گازی خود را از ایران کاهش داده و به‌دنبال صفر کردن آن هستند. در همین زمان که مسوولان سیاست خارجه ایران سعی داشته‌اند تا برجام را به‌شکل اروپایی ادامه دهند و مذاکرات متعددی نیز با اروپایی‌ها برای ادامه برجام داشتند تا بتوانند نفت را به این کشور‌ها بفروشند، آمریکا سرگرم لابی با واردکنندگان نفت مانند هند، چین و ژاپن برای اقدام آن‌ها به پایان دادن خرید نفت از ایران بود که تا کنون نیز موفق شده است نظر موافق برخی از مشتریان نفت ایران مانند ژاپن، کره‌جنوبی و تا حدودی هند را برای کاهش خرید نفت و میعانات گازی از ایران جلب کند.

روسیه، راهکار ایران برای دور زدن تحریم‌های نفتی آمریکا حال مسوولان باید دست یاری روسیه و چین را بفشارند چراکه به نظر می‌رسد به‌رغم آنکه هر کشوری به‌طور طبیعی منافع خود را در نظر می‌گیرد، اما ایران به‌خصوص در دوران تحریم با این دو کشور اشتراک منافع فراوانی دارد. دوسال پیش بود که ایران و روسیه برای خرید نفت از ایران توافق کردند و مقرر شد روس‌ها روزانه ۱۰۰‌هزار بشکه نفت از ایران خریداری کنند و ۵۰‌درصد از پول آن را کالا و ۵۰‌درصد دیگر را نقداً بپردازند. گرچه این موضوع برای نخستین‌بار در رسانه‌ها مطرح شد، اما در دوران تحریم قبلی یکی از راه‌هایی که برای فروش نفت ایران در بازار مورد توجه قرار گرفت فروش نفت از طریق روسیه بود. در سال‌های اخیر نیز روسیه اقدام به خرید سهام برخی از پالایشگاه‌های مشتری نفت ایران کرده است و این می‌تواند فرصت مناسبی برای ایران باشد تا روس‌ها نفت ایران را تحویل بگیرند و در این پالایشگاه‌ها مصرف کنند. اگرچه شاید این راهکار بهترین راهکار ممکن نباشد، اما بر خلاف راهکار‌های متعارف و غیر متعارف وزارت نفت برای حفظ بازار نفت ایران، این کار نیاز به ارائه تخفیف هم ندارد. از سویی دیگر صحبت‌های مختلفی از گوشه و کنار به گوش می‌رسد که اروپاییان به ایران پیشنهاد داده‌اند که می‌توانند روزانه یک میلیون بشکه نفت از ایران خریداری کنند، اروپایی‌ها هم پیشنهاد کرده‌اند ایران نفت خود را به روس‌ها بفروشند و آن‌ها این نفت را از روس‌ها خریداری کنند و این دقیقاً به این مفهوم است که اروپایی‌ها نیز به این راه دور زدن تحریم‌ها که در گذشته توسط ایران اجرا می‌شد پی برده‌اند و آن را عملی فرض می‌کنند.

کاظم‌پور اردبیلی، بازنشسته‌ای بر کرسی اوپک و، اما کاظم‌پور اردبیلی، بازنشسته‌ای که بر کرسی ایران در اوپک تکیه زده است. بیژن نامدار زنگنه تا به روی کار آمد به گفته خودش «گروهبان‌ها» را از بدنه وزارت نفت اخراج کرد، وزیرالوزرای ۶۳‌ساله دولت یازدهم از همان ابتدای کار، فرمان توقف قطار ژنرال‌ها در ایستگاه چهار راه طالقانی را صادر کرد و این ساختمان تمام‌قد در محاصره ژنرال‌هایی قرار گرفت که هریک مدت‌ها قبل، حکم خداحافظی خود را از پیکره وزارت نفت دریافت کرده بودند؛ افرادی، چون آقای کاظم‌پور اردبیلی اوپک ایران. آقای حسین کاظم‌پور اردبیلی، زاده تهران، با اصالتی بابلی که کارشناسی ارشد بازرگانی خود را از آمریکا گرفته و به‌سرعت نام او با حوادث و جریان‌های اوایل انقلاب ایران گره خورد، علت آن نیز دایر بر قرار گرفتن به اشتباه نام او در لیست شهدای انفجار حزب جمهوری بود هرچند که مجروحیت در این ماجرا، سبب شد تا نام وزیر بازرگانی، از فهرست شهدای انفجار دفتر حزب جمهوری به بیرون کشیده شود. به گزارش نسیم، سیر فعالیت کاظم‌پور اردبیلی، از وزارت بازرگانی آغاز و پس از حضور در سمت‌هایی، چون معاونت وزارت خارجه و سفارت ایران در ژاپن، با ورود «آقازاده» به وزارت نفت، سبب شد تا سرنوشت او با صنعت نفت و نمایندگی ایران در هیات عامل اوپک برای همیشه گره بخورد و در تمامی دوران وزرای بعدی نیز یگانه کلید‌دار هیات عامل ایران در اوپک باشد. با ورود دکتر محمود احمدی‌نژاد به عرصه ریاست‌جمهوری، صنعت نفت ایران بیش از گذشته، در مظان اتهام وجود «مافیای نفتی» و تغییر مدیران باسابقه قرار گرفت. کاظم‌پور‌اردبیلی، بیش از دو سال در این شرایط دوام آورد و حتی به‌عنوان رییس هیات عامل اوپک نیز انتخاب شد. تا اینکه موج برکناری مدیران نفتی در سال‌۱۳۸۷، بالاخره به کاظم‌پور رسید و او در اردیبهشت‌ماه همان سال، از سمت خود کنار گذاشته و بازنشسته شد. پای حسین کاظم‌پور اردبیلی در برش اول حیات نفتی خویش، با نفت ۶ دلاری به بازار نفت ایران باز و با نفت ۱۲۶ دلاری و بازگشت به وزارت خارجه برای بازنشستگی بسته شده بود. البته که، ۶ سال بعد در سال‌۹۲، یک‌بار دیگر، آقای اوپک با وجود دوری مدت‌دار و تمرکز جدی بر فعالیت در صنعت غذایی در شرکتی پر آوازه، با اذن بیژن نامدار زنگنه به ساختار بازگشت. البته این بازگشت چندان هم کم‌حاشیه نبود و تعدادی از منتقدان، علت اصرار وزیر بر بازگشت مدیری بازنشسته را -که از قضا در صنعتی دیگر برای خود فعالیتی پر جنب و جوش دست و پا کرده و دیگر فرصتی برای رایزنی در زمینه نفت ندارد-اقدامی پرسش‌برانگیز قلمداد کرده‌اند. از سال‌۹۲، سکوت عجیبی را در مقر وزارت نفت حاکم کرده و یگانه صدای حاکم بر فراز این وزارتخانه، پژواک صدایی نبود الا بیژن نامدار زنگنه، حال، اما «حسین کاظم‌پور اردبیلی» نماینده ایران در هیات عامل اوپک بعد از غیبت چندین ساله نسبت به این اقدام آمریکا و عربستان واکنش نشان داده و در سخنانش به روسیه هم حمله کرده است.