طلسم بورس نفت
این روز‌ها با خروج آمریکا از برجام و نزدیک شدن به زمان اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا، راه‌اندازی «بورس نفت» بر سر زبان‌ها افتاده است و کارشناسان معتقدند که این بورس نه تنها راهی مطمئن برای بی‌اثر کردن تحریم‌هاست بلکه مشکلات کاهش ارزش پول ملی را از میان می‌برد.
صبح نو: این روز‌ها با خروج آمریکا از برجام و نزدیک شدن به زمان اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا، راه‌اندازی «بورس نفت» بر سر زبان‌ها افتاده است و کارشناسان معتقدند که این بورس نه تنها راهی مطمئن برای بی‌اثر کردن تحریم‌هاست بلکه مشکلات کاهش ارزش پول ملی را از میان می‌برد.
نحوه شکل گیری بازار بورس انرژی در ایران مدت‌هاست که راه‌اندازی بورس نفت به‌خاطر اثرات مثبتی که دارد، مورد تأیید نمایندگان و برخی کارشناسان است، نخستین فاز فعالیت بورس نفت عملاً در سال ۸۶ با عرضه و معامله فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی در بورس کالا شروع شد و از همان زمان مطالعات برای راه‌اندازی بورس نفت نیز آغاز شد.
فاز اول فعالیت بورس نفت اواخر بهمن‌ماه سال ۸۶ با مبادلات فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی در بورس کالا کلید خورد، فاز دوم آن با راه‌اندازی رینگ صادراتی فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی کیش در آبان‌ماه سال ۸۸ افتتاح شد. تلاش‌ها برای ورود نفت و سایر حامل‌های انرژی به بازار سرمایه و تعیین قیمت این محصولات در بورس، اوایل سال ۱۳۹۰ شکل دیگری یافت و با تصمیم شورای عالی بورس و اوراق بهادار درخردادماه سال ۱۳۹۰، بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور به منظور عرضه محصولات و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ و سایر حامل‌های انرژی شکل گرفت.
روایت فروش نخستین محموله نفت خام در بازار بورس انرژی ایران خبر‌ها و گزارشات آخرین روز‌های پایانی سال ۹۲ حاکی از قطعی شدن عرضه نفت خام در اوایل سال جدید در بورس انرژی بود تا اینکه ۱۷ فروردین‌ماه ۹۳، انتظار‌ها به پایان رسید و برای نخستین بار در تاریخ صنعت نفت، نفت خام در بورس انرژی عرضه شد. سؤالی که آن روز در طبقه سوم تالار بورس بیشتر اذهان را درگیر خود کرده بود، این بود که بالاخره طلسم فروش طلای سیاه در بازار بورس شکسته خواهد شد یا خیر؟! اما سابقه عرضه نفت خام در بورس، چندان درخشان نیست، عرضه در تیرماه سال ۹۰ با شکست مواجه شد، در ادامه نیز چندین عرضه ناموفق دیگر سبب شد تا طلای سیاه در بورس ایران بی‌مشتری بماند و پس از آن بود که فروش نفت در بورس به فراموشی سپرده شد.
استیضاح زنگنه حال، اما با گذشت مدت‌ها و آغاز روند کاهش میزان صادرات نفت و میعانات گازی کشورمان راه‌اندازی بورس نفت تبدیل به مطالبه شده است به‌گونه‌ای که استیضاح آقای زنگنه وزیر نفت در بهارستان کلید خورده است و آقای ابوالفضل ابوترابی، نماینده مردم نجف‌آباد در مجلس به «فارس» گفته است که اگر بورس نفت تا یک هفته آینده راه‌اندازی نشود استیضاح بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت در دستور کار قرار می‌گیرد، استیضاحی که از یک ماه قبل مسکوت مانده بود. همچنین با آغاز روند افزایش افسارگسیخته ارز، پیش از این آقای غلامرضا مصباحی مقدم به «صبح نو» گفته بود: «یکی از بهترین راهکار‌ها برای جذب نقدینگی بازار، هدایت آن به سمت تولید نفت است، اگر نفت را به بورس بدهند و به مردم بگویند ما اوراق خرید نفت می‌دهیم، پولی که سرگردان است، به سمت خرید اوراق نفت می‌آید. دولت می‌تواند فروش اوراق سلف نفتی بفروشد و بگویند هر مقدار قیمت جهانی نفت در یک سال افزایش داشت، ما آن را به شما می‌دهیم. دولت می‌تواند در این بخش متعهد شود اگر قیمت نفت، از پیش‌بینی فلان مقدار کمتر شود، به همان مقدار می‌خریم. در این صورت، اطمینان خاطر برای سرمایه‌گذار به‌وجود می‌آید.»
راه‌اندازی بورس نفت، پیشنهاد جهانگیری ماجرا از آنجا آغاز شد که آقای اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس جمهوری و رییس ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی در مراسم روز ملی صنعت و معدن (۱۰ تیرماه) با اشاره به تحریم‌های نفتی آمریکا گفت: «نفت خام ایران در بورس داخلی عرضه خواهد شد و بخش خصوصی، شفاف نفت بخرد صادر کند». مجدداً جهانگیری در جلسه شورای عالی اداری استان اصفهان در تاریخ ۱۹ تیرماه موضوع تحریم‌های نفتی آمریکا را مطرح کرد و گفت: «ما حتی اعلام کرده‌ایم که در بورس، نفت می‌فروشیم و فروش نفت در بورس شفاف‌ترین و سالم‌ترین روش معامله است، زیرا در مقابل انظار عمومی مردم صورت می‌گیرد».
به‌رغم بازتاب گسترده این پیشنهاد جهانگیری در رسانه‌ها، وزارت نفت سکوت را پیشه قرار داده و تنها آقای سعید خوشرو، مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران با اعلام مخالفت ضمنی تاریخ ۱۰ تیرماه به عصر ایران گفت: «در صورت وجود تقاضای واقعی برای شرکت‌های پالایشی داخلی، حتی اگر توان پالایشی اندکی داشته باشند، نفت خام عرضه می‌کنیم که این نفت خام، مختص مصرف در پالایشگاه‌های داخلی است و کارکرد صادراتی ندارد».
سه هفته قبل و در واکنش به اعتراض نمایندگان مجلس، کارشناسان و رسانه‌ها درباره بی‌توجهی وزارت نفت به موضوع به راهکار‌های مقابله با تحریم‌های نفتی آمریکا بخصوص فروش نفت به بخش غیردولتی در بورس، اداره کل روابط عمومی این وزارتخانه با انتشار توضیحاتی «در تاریخ چهار شهریورماه اعلام کرد که این موضوع در «مرحله نهایی تصمیم‌گیری» قرار داد، اما بعدازگذشت سه هفته و به‌رغم وعده وزارت نفت مبنی بر اعلام عمومی تصمیم گرفته شده درباره عرضه نفت در بورس، این وزارتخانه درباره جزئیات مصوبات جلسه اخیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی درباره تنوع روش‌های عرضه و فروش نفت سکوت کرده است.
اثرات تأسیس بورس نفت به هرروی باید به این مهم توجه کرد که تأسیس بازار بورس نفت خام در ایران که به عنوان یکی از بزرگترین کشور‌های تولیدکننده نفت و گاز و دارنده یکی از بزرگترین ذخایر و منابع هیدروکربوری در جهان محسوب می‌شود با توجه به رویکرد‌های سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ یک ضرورت محسوب می‌شد؛ زیرا بازار‌های بورس نفت وسیله‌ای برای کاهش ریسک معاملات نفتی، کاهش بی‌ثباتی و افزایش انعطاف‌پذیری و فراهم کردن ابعاد وسیع‌تر تجاری و صنایع وابسته ایجاد و ابزار‌های لازم را برای مبادله میان مبادله‌گران، تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان، پالایش‌گران و دلالان فراهم می‌کنند.
در این بازار‌ها تضمین لازم و کافی برای اجرای عملیات و بیمه به منظور جلوگیری از ضرر و خطر ورشکستگی فراهم می‌شود و ریسک ناشی از نوسانات قیمتی یا هرگونه ریسک دیگر در این بازار‌ها از بین می‌رود. هرچند شکل‌گیری کامل فروش نفت خام در بازاربورس انرژی کشور با فراز و نشیب‌های احتمالی همراه خواهد بود، ولی به هرحال در آینده‌ای
نه چندان دور، شاهد افزایش درآمد ارزی ناشی از داد و ستد در این بازار، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش جایگاه بین‌المللی کشورمان خواهیم بود.
نقش مثبت در شفاف‌سازی و اصلاح ساختار اقتصادی و تجاری ایران، افزایش ارزش افزوده در زمینه فرآورده‌های نفتی و گاز و در نتیجه افزایش تولید ناخالص ملی و تحکیم موقعیت ایران در منطقه اهدافی است که با راه‌اندازی بورس نفت دنبال می‌شود.