کتابی که نشان می‌دهد ایرانیان کتاب نمی‌خوانند

خبرگزاری تسنیم: آیا عمر مردم نگاری سنتی رو به پایان است؟ بزرگترین اقدام صادق هدایت برای ایران چه بود؟ سه علت که در ایران پژوهشگر رشد نمی‌کند و حکایت کتابی که نشان می‌دهد ایرانیان کتاب نمی‌خوانند، مطالبی است که در نشست مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی مطرح شد.

«نشست علمی مردم شناسی چیست؛ تجربه مردم شناختی در میدان تحقیق» به همت پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد و مردم شناسان در آن به این پرسش، از خلال تجربه در میدان تحقیق پاسخ گفتند. در این نشست آیت ا... میرزایی - دکتری جامعه شناسی و عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به بیان نکاتی در خصوص «نقد ساختار آموزشی» برگرفته از کتابی با همین عنوان پرداخت و گفت: آنچه در اینجا ارائه می‌کنم مطالبی است که مورد پژوهش قرار گرفته و عنوان «اخلاق علم در علوم اجتماعی ایران» گرفته که در واقع اخلاق علم در ایران است. وی با بیان این نکته که این کتاب فقط در بخش آموزش متمرکز نیست بلکه آموزش، پرورش، نشر و کاربرد علم در ایران را بررسی می‌کند، تصریح کرد: همه شما در مورد اشکالاتی که فعالیت‌های آموزشی پژوهشی، کاربست علم و نشر آن وجود دارد آشنایی دارید. این پژوهشگر با طرح این پرسش که در شرایط کنونی ایران چه توقعی از علم دارید و پژوهشگران با این وضعیت چه شاهکاری می‌توانند داشته باشند؟ تصریح کرد: با این ساختار توسعه نیافته، از بالا به پایین و فضای دستوری نباید انتظار بیرون آمدن پژوهشگر را داشت بلکه باید قدر این عده معدود را که کار می‌کنند دانست و در صورت توان به آن افزود. این دکترای جامعه شناسی اظهار داشت: جامعه شناسی علم، به شما نشان می‌دهد که چه زمینه اجتماعی امکان توسعه علم را فراهم می‌کند و چه زمینه اجتماعی مانع توسعه علمی می‌شود. وی با بیان اینکه ما خودمان نیز در بازتولید این ساختار فاسد نقش داریم و هیچ وقت به نقد آن نپرداخته ایم گفت: ما کنشگرانی هستیم که با هدایت ساختار مشغول خراب کردن خانه خودمان هستیم. میرزایی تصریح کرد: این کتاب نقدی بر ساختار وزارت علوم در ایران است که وزارت علوم آن را خلاصه کرده و برای مطالعه در اختیار همکاران قرار داده است! که نشان می‌دهد کسی در این کشور کتاب نمی‌خواند. وی گفت: پژوهش رکن و گل سرسبد علم ورزی است و اگر پژوهشی صورت نگیرد کسی نمی‌تواند آموزش ببیند. تحقیقات میدانی در دانشگاه‌ها جدی گرفته نمی‌شود جبار رحمانی - عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در سخنانی با اشاره اینکه تحقیقات میدانی در دانشگاه‌ها جدی گرفته نمی‌شود گفت: اگر تحقیقات میدانی را در انسان شناسی احیا کنیم شاید تمامی مشکلات حل نشود، ولی شرایط اولیه ارتقا و بسط انسان شناسی ایجاد می‌شود. وی تصریح کرد: گام اول در بسط سنت انسان شناسی این است که تحقیقات میدانی به جایگاه خود برگردد. وی با بیان این نکته که به جز پژوهشگاه میراث فرهنگی، تمامی نهاد‌های انسان شناسی آموزشی اند و میدانی نیستند، افزود: عمده فعالیت‌های میدانی در این حوزه متمرکز بر پژوهشگاه است و اگر بتوانیم تجربه‌های میدانی پژوهشکده مردم شناسی را با تجربه‌های آموزشی پیوند بزنیم و امکان آموزش را برای دانشجویان فراهم کنیم راحت‌تر می‌توان از سنت انسان شناسی ایران سخن گفت. آَشناسازی مخاطبان با گنجینه فرهنگ مردم از طریق رسانه‌ها فاطمه عظیمی فرد - پژوهشگر صدا و سیما نیز در این نشست با اشاره به نقش رادیو و تلویزیون درتولیدات فرهنگ مردمی، یکی از راه‌های آشناسازی مخاطبان با گنجینه فرهنگ مردم، را تولیدات رادیو و تلویزیونی دانست و گفت: رسانه‌ها به ویژه تلویزیون از عواملی هستند که شناخت عناصر هویتی را ممکن می‌سازند. وی در ادامه با اشاره به ریشه‌های فولکلور در ایران از صادق هدایت به عنوان موثر‌ترین فرد در حوزه جمع آوری فولکلور (باور عامیانه شامل افسانه‌ها، داستان‌ها، موسیقی، تاریخ شفاهی، ضرب‌المثل‌ها، هزلیات، باور‌های عامه و رسوم) یاد کرد. این پژوهشگر با بیان گوشه‌ای از خدمات سید قاسم انجوی شیرازی گفت: او برنامه «فرهنگ مردم» را در رادیو ایران بنیاد نهاد، گروهی را به همکاری فراخواند، راه و روش کار را به آنان آموخت، و با پخش برنامه‌های توضیحی و روشنگر، مردم را نه فقط بر ارزش‌های فرهنگی کشور خویش آگاه ساخت، بلکه روح تازه‌ای در کالبدشان دمید و غرور و سربلندی ایرانی بودن را در آنان زنده کرد. کار میدانی نیازمند مهارت خاص و ذهنی تحلیلگر ژیلا مشیری - مردم شناس، دیگر سخنران این نشست با اشاره به نقش مطالعات میدانی در مردم شناسی گفت: انجام پژوهش مردم شناسی بدون تجربه میدان و زندگی و همراهی با مردمی که قصد پژوهش در فرهنگ آنان را دارید امکان پذیر نیست، گرچه کار میدانی نیز برای رسیدن به پژوهشی کاربردی و قابل استفاده در تصمیم گیری‌های اجتماعی و فرهنگی نیاز به مهارت خاص و ذهنی تحلیل گر دارد. وی افزود: پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، در دو دهه گذاشته بیشترین پیشرفت در پژوهش و چاپ کتاب را در موضوعات مختلف مردم شناسی کتبی که گاه برای دانشجویان این رشته مرجع هستند، به عهده داشته است. این پژوهشگر تصریح کرد: چاپ بیش از ۲۰۰ جلد کتاب، چون کتاب‌های زن و فرهنگ، آیین‌های شفا، مردم شناسی پزشکی و حقوقی، افسانه‌های نقاط مختلف ایران، موسیقی شناسی قومی، مجموعات مقالات در حوزه مرگ، نماز و. حاکی از این است که این پژوهشکده در حوزه‌های مختلف مردم شناسی به پژوهش و بررسی پرداخته است. به گفته مشیری، انجام ده‌ها پروژه موظفی و پیمانی در سال‌های اخیر در این پژوهشکده که اکثر آن‌ها همراه با کار میدانی بوده است، نشان از اهمیت و ضرورت پژوهش میدانی در این پژوهشکده دارد. محمد مکاری - پژوهشگر پژوهشکده مردم شناسی دیگر سخنران این نشست نیز به بیان گوشه‌ای از مشکلات پیش روی تحقیقات میدانی در حوزه مردم شناسی پرداخت. وی پراکندگی موضوعی در تحقیقات مردم نگاری، وسعت جغرافیایی حوزه پژوهش مطالعه مردم نگاری، به روز رسانی نکردن آموزش‌های ضمن خدمت برای ارتقاء کمی و کیفی، کمبود امکانات سمعی و بصری برای مستند سازی، نبود تحلیل اطلاعات و داده‌های جمع آوری شده در حد لزوم و تلفیق چارچوب نظری و نبود مطالعه مردم شناسی اشیاء را از مشکلات این حوزه عنوان کرد. سلیم سلیمی موید - پژوهشگر مردم شناسی دیگر سخنران این نشست با طرح این پرسش که آیا مردم نگاری سنتی به پایان راه خود نزدیک شده است، گفت: سال ۶۸ که در رشته مردم شناسی وارد دانشگاه شدم هیچ زمانی سخن از کار میدانی نبود و همواره درس‌ها به صورت تئوریک مطرح می‌شد. وی افزود: اساتید دانشگاه به جز تعداد اندک شاید اصلا به میدان نرفته باشند و در نتیجه نمی‌توانند به پرسش‌های دانشجویان در مورد نحوه ورود به میدان تحقیق و برقراری ارتباط با مردم پاسخ دهند. سلیمی در پایان گفت: طبق شرایط پیش آمده دیگر مردم نگاری بصورت گذشته صورت نمی‌پذیرد و مصاحبه شوندگان دیگر یا فرصت پاسخگویی ندارند یا اطلاعات درست را در اختیار محققین قرار نمی‌دهند. همچنین گلفام شریفی - پژوهشگر پژوهشکده مردم شناسی، دیگر سخنران این نشست با اشاره به پژوهشی که در مورد قنات‌ها در سال ۸۹ انجام داده است به نکاتی در مورد تحقیقات میدانی اشاره کرد و با نمایش فیلمی مستندبه گوشه‌ای از تحقیقات میدانی اش پرداخت.