گودالی با یک سوال ۱۰۵ساله در پایتخت ایران قدیم + تصاویر

خبرگزاری تسنیم: یکی از «نخستین‌های» خارجی‌ها در سرزمین کهن پارس در دوران مدرن، فعالیت فرانسوی‌ها در حوزه باستانشناسی است که به نوعی چراغ نخست باستانشناسی را در ایران روشن کردند، کما اینکه نور منفعت آن بیشتر به نفع خودشان مصادر شد و حتی در فیلم «کلاه پهلوی» نیز سکانس‌های متعددی از قاچاق اشیاء قدیمی و تاریخی ایرانی که توسط فرانسوی‌ها به خارج از ایران قاچاق شده است، به نمایش درآمد. همچنین نباید رویداد تلخ ورود فراورده‌های خونی آلوده به ویروس HIV در دهه ۶۰ شمسی را فراموش کرد که بیماران هموفیلی کشورمان را به بیماری ایدز مبتلا کرد و فرانسوی‌ها نیز هرگز به ایران خسارتی نپرداختند.

با این وجود یکی از نشانه‌ها و مدارک مهم عملکرد زیرسوال رفته فرانسوی‌ها را می‌توان در شهر همدان و منطقه تاریخی و تمدنی هگمتانه مشاهده کرد و این نشانه گودال بزرگی است که اتفاقاً به نام خود فرانسوی‌ها نیز معروف شده است که روایت این گودال به این شرح است: در اوایل قرن نوزدهم جهانگردان اروپایی با اهداف شبه باستانشناسی در جستجوی شهر توصیفی پایتخت ماد‌ها یعنی شهر اکباتان (هگمتانه) با بارو‌های هفتگانه تو در تو و زو و سیم اندود؛ گام در شهر همدان امروز نهادند. «ژاگ مرگان» فرانسوی از نخستین کسانی بود که مطالعات شبه باستان شناختی را درباره همدان محقق ساخت، ولی پس از آن به سال ۱۹۱۳ میلادی هئیتی به سرپرستی «شارل فوسی» به اتفاق همکارش «ویرولو» به مدت ۶ ماه در نقاط مختلف همدان از جمله تپه هگمتانه به کاوش پرداختند، و این درحالی است که «فوسی» هیچگاه نتایج حفاری‌های همدان را منتشر نکرد و فقط «نیکول شوالیه» بعد‌ها اسناد و مدارک این حفاری‌ها را منتشر کرد.

اشیایی را که امروز در موزه لوور می‌بینید، ایران براساس مبانی حقوقی فعلی نمی‌توان مدعی شد در این رابطه چندی قبل نیز «سیدمحمد بهشتی» رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در پاسخ به این پرسش که در دورانی مانند دوران قاجار برخی باستان‌شنان خارجی از جمله فرانسوی‌ها برخلاف قرداد با ایران بعضی از اشیای تاریخی کشورمان را از این مملکت خارج کردند و حال آیا طرح و چاره‌ای برای برگرداندن اینگونه آثار وجود دارد؟ به تسنیم عنوان کرده بود: تا زمان پهلوی امتیاز اکتشافات باستان‌شناسی در انحصار فرانسوی‌ها بود. اغلب قرارداد‌ها هم اینطور بود که هیئت‌های خارجی می‌آمدند اینجا کار می‌کردند، سپس بخشی از آثار مکشوفه را تحویل ایران می‌دادند و مابقی از کشور خارج می‌شد. در بدو امر فقط اشیاء طلایی و نقره‌ای را تحویل می‌دادند. بعد اشیای نفیس نیز اضافه می‌شود. در دوره دوم پهلوی قرارداد‌ها تغییر می‌کند. البته عملاً اینطور نیست که دیگر شیئی را خارج نکنند، ولی تقریباً از دهه ۴۰ به بعد هیچ شاهدی نداریم که بگوید هیئت‌های رسمی شیئی از ایران خارج کرده‌اند. اشیایی را که امروز در موزه لوور می‌بینید، براساس مبانی حقوقی فعلی نمی‌توان مدعی شد. چون در چارچوب قرارداد از ایران خارج شده است. اینکه فلان باستان‌شناس در خاطراتش گفته که، چون من نمی‌توانستم فلان شئی را همراه خود از ایران خارج کنم و می‌ترسیدم به دست افرادی از کشور دیگر بیفتد زدم و شکستم را هم نمی‌شود پیگیری حقوقی کرد. فقط باید در معرض افکار عمومی قرار گیرد تا ماهیت رفتار‌های سلطه‌جویانه آن دوران در این حوزه آشکارتر شود. روس‌ها بدتر از فرانسوی‌ها مشابه این موارد را بسیار داریم. مثلاً روس‌ها در زمان جنگ دوم ایران و روس، کتابخانه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی که در آن اسناد و نسخه‌های مهم و ارزشمند و نفیسی بود را به صورت غیرقانونی بار کردند و بردند. یا مثلاً اطلاعات جسته گریخته‌ای داریم درباره اینکه این‌ها در دوره‌ای که ایران تحت اشغال‌شان بوده حفاری‌های غیرمجاز و غیرقانونی کردند. چون قراردادی نداشتند. فقط هم اختصاص به فرانسوی‌ها ندارد. عمومیت دارد. سال‌های سال است در کشمکش این هستیم که این آثار باید برگردد، ولی برنگشته، زیرا آن‌ها با زرنگی اثبات مدعا را تقریباً ناممکن کرده‌اند. حال برای مشاهده این گودال معروف به همراه زیبایی‌های دیگر شهری که لقب قدیمی‌ترین پایتخت جهان نیز با خود یدک می‌کشد، باید به پایتخت گردشگری آسیا در سال ۲۰۱۸ یعنی همدان سفر کنید، همدان که دیار کهن پارس با دارا بودن وسیع‌ترین تپه باستانی؛ هر ایرانی را در وهله نخست به یاد بوعلی سینا و غار علیصدر می‌اندازد، شهری که از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان جهان است، کما اینکه یادگار این قوم برای قدیمی‌ترین شهر ایران، از لحاظ امنیتی، کوچه‌های باریک و پرپیچ و خم‌تر از سایر کوچه‌ها را رقم زده است. همدان که پس از رویداد بین المللی تبریز ۲۰۱۸ این روز‌ها بر خط خبر‌های گردشگری ایران قرار گرفته است، به لطف برگزیده شدن در اجلاس مجمع گفتگوی کشور‌های آسیایی (acd) - پایتخت گردشگری آسیا در سال ۲۰۱۸ شده است، برگزیده شدنی که پشتوانه آن ده‌ها و صد‌ها داشته تاریخی و فرهنگی را یدک می‌کشد که یک مورد آن بقایای ابنیهٔ کاسی، مادی و هخامنشی است.