امام موسی صدر؛ صدای بلند وجدان لبنانی‌ها

خبرگزاری مهر: از روز نهم شهریور ماه سال ۱۳۵۷ برابر با ۳۱ اوت سال ۱۹۷۸ که امام موسی صدر بنیانگذار و رئیس وقت مجلس اعلای اسلامی شیعیان و رهبر وقت جنبش امل لبنان، به همراه شیخ «محمد یعقوب» از علمای لبنان و «عباس بدرالدین» روزنامه نگار، سفر بدون بازگشت خود را به لیبی آغاز کردند چهل سال گذشته است و هنوز هم خبری از سرنوشت آنان در دست نیست به گونه‌ای که حتی سقوط رژیم قذافی هم نتوانست پرده از راز ناپدید شدن آنان بردارد. هرچند سرنوشت نامعلوم امام صدر و دو همراهش در طول این چهار دهه همواره آزاردهنده و گزنده بوده و فقدان او برای جامعه اسلامی و عالم تشیع خسران بزرگی به شمار می‌آید، اما آنچه بیش از هر چیز اهمیت دارد ادامه راهیست که وی بنیان گذاری کرد و به درستی آن باور راسخ داشت. راه ایستادگی در برابر اشغالگری رژیم صهیونیستی و تلاش خستگی ناپذیر برای ایجاد وحدت میان مذاهب و اقوام و تشویق آنان به رواداری و همزیستی مسالمت آمیز چه در لبنان و چه در دیگر جوامع اسلامی. دلیل ماندگاری یاد و نام امام موسی صدر را باید در اقداماتی که به ثمر رساند و سنت‌های نیکویی که از خود برجای نهاد جستجو کرد. سه حوزه اساسی فعالیت ایشان عبارت است از ارتقای شأن و جایگاه اجتماعی شیعیان در جامعه لبنانِ آن روزگار، تشکیل اولین هسته‌های مقاومت اسلامی به ویژه جنبش امل و در نهایت کوشش خالصانه اش برای اتحاد مسلمانان. ارتقای شأن و جایگاه اجتماعی شیعیان لبنان هنگامی که امام موسی صدر وارد لبنان شد اوضاع اجتماعی و اقتصادی شیعیان این کشور بسیار رنج آور و دردناک بود. شیعیان لبنان که طی سده‌ها خودشان را اقلیتی در میان جهان اهل سنت می‌دیدند به شکل ناخودآگاه جایگاه پایین تری برای خود قائل بوده و به زندگی در فقر و تنگدستی و انجام کار‌های سخت و توان فرسا خوگرفته بودند و چندان هویت مستقلی برای خود متصور نمی‌شدند. مهم‌ترین اقدام امام صدر آگاه کردن محرومان لبنان چه شیعه چه سنی و چه مسیحی از رنج‌ها و سختی‌هایی است که بر آنان روا داشته شده بود. تاسیس «حرکه محرومین» و کوشش ایشان به همراهی بزرگ مردانی، چون شهید چمران در راستای راه اندازی مدارس و هنرستان‌های فنی برای پرورش نسل نوین لبنانی‌ها و زدودن رنج بی سوادی و فقر از چهره آنان یکی از بزرگ‌ترین دستاورد‌های حضور امام صدر در لبنان بود که برکات آن تا امروز هم جریان دارد. امام صدر اعتماد به نفس از دست رفته محرومان لبنان را به آنان برگرداند و با تقویت توان فکری و عقیدتی نوجوانان و جوانان لبنانی، آن‌ها را برای ساختن آینده این کشور آماده ساخت. حضور موثر ایشان در صحنه‌های اجتماعی و نشان دادن چهره‌ای تازه از روحانیت شیعه که در مسایل اجتماعی مشارکت فعال داشت نقش عالمان دین را در لبنان تقویت کرد. جنبش امل و رویکرد مقاومت اسلامی امام موسی صدر شانزده سال پس از آغاز برنامه‌های اصلاحی و تلاش‌های فکری و عقیدتی خود در لبنان سازمان نظامی امل را در سال ۱۳۵۴ بنیان گذاشت. شکل گیری این سازمان در شرایطی بود که دیگر گروه‌های لبنانی مانند دروزی‌ها و مارونی‌ها و همچنین فلسطینی‌های آواره در لبنان سال‌ها بود که مسلح شده بودند و اقدام امام صدر در دفاع از حریم شیعیان و همین طور جلوگیری از تجاوز‌های پی در پی اسراییل به جنوب لبنان و در نهایت آرمان آزادی قدس شریف نشان از بینش درست و آینده نگری دقیق ایشان داشت. تلاشی که سرانجام با شکل گیری جنبش حزب الله به بار نشست. رواداری، صلح طلبی و اتحاد مسلمانان از شاخص‌ترین ویژگی‌های شخصیتی و عقیدتی امام صدر رواداری و تلاش برای ایجاد آشتی و صلح میان مذاهب و فرقه‌های لبنانی و اسلامی بود. ایشان با درک درست شرایط جامعه لبنان توانست ضمن دفاع از حقوق پایمال شده شیعیان، آنان را با دیگر قشر‌های لبنان پیوند داده و ایشان را به این واقعیت اساسی واقف کند که همه لبنانی‌ها سرنوشت مشترکی دارند و در شادی و غم باید در کنار هم باشند. سنت نیکویی که امام صدر برجای نهاد و آن را در عمل هم با ارتباط گیری و دیدار‌های فراوان خود با تمامی افراد و گروه‌های لبنانی، عربی و اسلامی به اثبات رساند سرانجام به بار نشست و شیعیان لبنان با پیوند زدن خودشان به بدنه جامعه لبنان هم بخش زیادی از حقوق حقه خود را به دست آوردند و هم نقشی مهم در دفاع از کشور بر عهده گرفته اند. نتیجه گیری نقش بی بدیل امام موسی صدر در جهت بهبود زندگی مردمان لبنان و ایجاد وحدت و انسجام میان آنان پس از گذشت چهل سال از ناپدید شدن ایشان همچنان پررنگ است و بدون شک باید علت ربایش آن بزرگوار را در شرایط حساس آن روزهایِ لبنان و جهان اسلام در همین نکته جستجو کرد. جای خالی امام صدر در روز‌های پرتنش کنونی منطقه غرب آسیا بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. به نظر می‌رسد الگو گرفتن از شیوه‌های اجرای نسخه‌های کارآمد ایشان که در هر زمان و مکانی می‌تواند یاری گر جوامع اسلامی باشد، یکی از بهترین راهکار‌ها برای کاستن از اختلافات امت اسلامی است و بازگرداندن آرامش به منطقه است.