تحلیل «بقایی» از بیانیه اخیر گزارشگر ویژه حقوق بشر درباره ایران
سفیر و نماینده دایم جمهوری اسلامی ایران در ژنو با اشاره به تحریم‌های غیرقانونی آمریکا علیه ایران بعد از خروج از برجام گفت: این نگرانی وجود دارد که رویکرد غیرمسوولانه آمریکا و برخورد‌های یکجانبه و زورمدارانه هیات حاکمه این کشور با سایر کشورها، باعث بروز یک جنگ اقتصادی تمام عیار شود که خود می‌تواند تبعات ناگوار و غیرقابل پیش‌بینی امنیتی برای کل دنیا داشته باشد.
خبرگزاری ایسنا:اسماعیل بقایی، درباره بیانیه مطبوعاتی اخیر گزارشگر ویژه حقوق بشر راجع به نامشروع بودن تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران گفت: این بیانیه مطبوعاتی را آقای ادریس جزایری که گزارشگر ویژه سازمان ملل در خصوص اقدامات قهرآمیز یکجانبه است، منتشر کرد. مسوولیت و وظیفه‌ای که طبق مصوبات ذی‌ربط شورای حقوق بشر به این گزارشگر محول شده، بررسی و پیگیری آثار و تبعات اقدامات قهرآمیز یکجانبه بر بهره‌مندی افراد از حقوق انسانی آن‌ها است؛ منظور از اقدامات قهرآمیز یکجانبه هم عمدتا همین تحریم‌های اقتصادی و تجاری و بانکی است که برخی کشورها خصوصا آمریکا به صورت یکجانبه و بدون اینکه حتی هیچ مبنا و توجیه همیشگی یعنی قطعنامه شورای امنیت داشته باشد، علیه کشور‌های دیگر اعمال می‌کنند. آقای جزایری به عنوان یک مرجع رسمی سازمان ملل و در مقام یک فرد مسوول و صاحب‌نظر در زمینه آثار چنین اقداماتی بر حقوق بشر، این بیانیه را صادر کرده است.
وی ادامه داد: گزارشگر ویژه اقدامات قهرآمیز یکجانبه و آثار آن بر حقوق بشر، یکی از گزارشگران موضوعی سازمان ملل است که از سپتامبر ۲۰۱۴ تاسیس شده و آقای ادریس جزایری که یکی از دیپلمات‌های مجرب و کهنه‌کار الجزایری است در سال ۲۰۱۵ به عنوان اولین گزارشگر این مسوولیت را عهده‌دار شد. تاسیس این پست گزارشگری موضوعی، نشان دهنده نگرانی فزاینده جامعه بین‌المللی نسبت به گسترش لجام گسیخته توسل به تحریم‌های یکجانبه از سوی معدودی از قدرت‌ها برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی بوده است.
لاهه
بقایی درباره جزییات بیانیه اخیر اظهار کرد: تمرکز اصلی بیانیه مذکور، اعلام عدم مشروعیت تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران و تاکید بر ظالمانه بودن آن‌ها است. گزارشگر ویژه، این تحریم‌ها را در واقع ناقض حقوق بشر شهروندان ایرانی به ویژه به دلیل محدود کردن دسترسی عادی به دارو و درمان دانسته است.
وی در پاسخ به این‌پرسش که بیانیه اخیر به این معناست که گزارشگر سازمان ملل، اقدام آمریکا را غیرقانونی می‌داند؟ تاکید کرد: در واقع همین‌طور است. در قاموس سازمان ملل تنها تحریم‌هایی واجد وصف قانونیت است (البته نه ضرورتا مشروعیت) که توسط شورای امنیت سازمان ملل و با رعایت قواعد و ضوابط مربوطه و از جمله رعایت اصول و اهداف منشور ملل متحد مصوب شده باشد. در رابطه با تحریم‌های اخیر، آمریکا مرتکب دو خبط بسیار بزرگ و بی‌سابقه شده است؛ اول اینکه اساسا هیچ مصوبه شورای امنیت برای چنین تحریم‌هایی وجود ندارد و دوم اینکه اساسا قطعنامه‌ای وجود دارد که صراحتا گفته است چنین تحریم‌هایی نباید اعمال شود.
سفیر و نماینده دایم جمهوری اسلامی ایران در ژنو در ادامه اظهار کرد: بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ که برجام به آن منضم شده است این تحریم‌ها نباید اعمال شود. این قطعنامه بر اساس ماده ۲۵ منشور ملل متحد، همه دولت‌های عضو را به حمایت از مفاد برجام فراخوانده است و همان‌طور که می‌دانید لغو تحریم‌های یکجانبه آمریکا یکی از مفاد کلیدی برجام است. به عبارت دیگر بازگرداندن تحریم‌های یک‌جانبه‌ای که طبق برجام متصل به قطعنامه ۲۲۳۱ لغو شده است، هم نقض عهد است و با اصل احترام به توافقات چندجانبه مباینت دارد و هم خلاف قطعنامه شورای امنیت است.
وی در پاسخ به این پرسش که به عبارتی، گزارشگر سازمان ملل متعرض خروج یکجانبه آمریکا از برجام شده است؟ گفت: ببینید گزارشگر ویژه اقدامات قهرآمیز، این‌گونه تحریم‌های یکجانبه را از حیث آثار و تبعات زیان‌باری که بر حقوق بشر شهروندان کشور‌های هدف دارند مورد توجه قرار می‌دهد. اما طبیعی است در گام اول وی لاجرم باید "یکجانبه بودن" و "قهرآمیز بودن" چنین اقداماتی را احراز کند. از همین منظر، گزارشگر ویژه صراحتا ناموجه بودن و نامشروع بودن تحریم‌های یکجانبه آمریکا را برجسته کرده است، چراکه به اذعان همگان جمهوری اسلامی ایران تعهدات برجامی خود را تمام و کمال اجرا کرده و هیچ بهانه و دلیلی برای خروج یکجانبه آمریکا وجود نداشته است. در واقع گزارشگر ویژه از این لحاظ چیز جدیدی نگفته است بلکه نسبت به واقعیتی که همه می‌دانند صحه گذاشته است و آن غیرقانونی بودن خروج آمریکا از برجام به بهانه نقض صریح و فاحش یک قطعنامه اجماعی شورای امنیت است.
بقایی ادامه داد: گزارشگر، در بخشی از بیانیه خود صراحتا اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا متعاقب خروج یکجانبه آمریکا از برجام را "نامشروع" می‌داند و این نکته را برجسته می‌کند که قطعنامه ۲۲۳۱ که برجام به آن پیوست شده است با اجماع همه اعضای شورا و از جمله خود آمریکا به تصویب رسیده و حال آمریکا حتی نسبت به تصمیم خودش هم بی‌اعتنایی کرده است. گزارشگر با اشاره به مخالفت هر چهار عضو دیگر دایم شورای امنیت و در واقع قاطبه کشورها با اقدام آمریکا، تاکید می‌کند که تردیدی در نامشروع بودن اقدام آمریکا وجود ندارد. به نظر وی تحریم‌های یکجانبه آمریکا نه مبنای شورای امنیتی دارد، نه هدف و مقصود مشروع و قانونی دارد و نه اصل تناسب را رعایت کرده است. مضاف اینکه این تحریم‌ها ناقض حقوق بشر شهروندان ایرانی است.
وی تاکید کرد: حوزه مسوولیت و مندیت گزارشگر ویژه اقدامات قهرآمیز یکجانبه، تمرکز بر تبعات و آثار منفی این‌گونه اقدامات بر بهره‌مندی شهروندان عادی از حقوق اساسی انسانی است، اما در این قضیه خاص، مشخص است که رفتار غیرمسوولانه آمریکا در بی‌اعتنایی به قواعد و مقررات بین‌المللی و خروج از یک توافق چندجانبه، همه را نگران کرده است. به همین دلیل است که گزارشگر در بیانیه‌اش از تلاش جامعه بین‌المللی و از جمله اتحادیه اروپا برای مقابله با آنچه که "قلدری اقتصادی" می‌نامد استقبال کرده و مثلا تصویب قانون انسداد اتحادیه اروپایی (blocking statute) را گام مهمی در حمایت از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های آمریکا دانسته و از آن تقدیر کرده است.
سفیر و نماینده دایم جمهوری اسلامی ایران در ژنو افزود: این را هم بگویم که در رابطه با تحریم‌های یکجانبه علیه ایران، آقای جزایری قبلا هم در ژانویه ۲۰۱۶ بیانیه‌ای صادر کرده بود و از اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران استقبال کرده بود، اما هم‌زمان از اقدام آمریکا در تحریم چند شخص حقیقی و حقوقی ایرانی به بهانه موشکی ابراز نگرانی کرده بود؛ بنابراین به نظر می‌رسد این گزارشگر موضوعی در موضع‌گیری خود نسبت به برجام و تحریم‌های یکجانبه آمریکا یک رویکرد اصولی مسبوق به سابقه دارد.
بقایی در پاسخ به این پرسش که این بیانیه مخاطب یا مخاطبان خاصی را مدنظر دارد؟ گفت: گزارشگر، این بیانیه را در ایفای وظیفه و مسوولیت قانونی خود صادر کرده است و قاعدتا هم مخاطب عام را مدنظر داشته است کما اینکه خودش هم از عدم توجه کافی رسانه‌ای به موضوع تحریم‌های یکجانبه و آثار و تبعات آن‌ها بر حقوق بشر شهروندان کشور‌های هدف ابراز نارصایتی کرده است و هم مخاطب خاص یعنی دولت‌ها و ساز و کار‌های حقوقی و حقوق بشری ملل متحد را در نظر داشته است. علی‌القاعده همه طرف‌هایی که مدعی حمایت از حقوق بشر هستند باید نسبت به تحریم‌های غیرقانونی آمریکا که تعمدا برای ایذای شهروندان و جمعیت غیرنظامی طراحی شده‌اند واکنش نشان دهند و بی‌تفاوت نباشند.
وی در پاسخ به اینکه این بیانیه به منزله موضع مجموعه ساز و کار‌های حقوق بشر سازمان ملل متحد است؟ اظهار کرد: فکر می‌کنم این گزارش می‌تواند مبنایی برای بخش‌های مربوطه سازمان ملل جهت کار جدی‌تر برای منع تحریم‌ها و سایر اقدامات یکجانبه باشد که صریحا در روابط بین‌الملل منع شده و با فلسفه ایجاد سازمان ملل مغایر است. اما تا جایی‌که من اطلاع دارم تاکنون هیچ یک از گزارشگران موضوعی دیگر یا سایر مراجع حقوق بشری سازمان ملل در خصوص تحریم‌های یکجانبه آمریکا موضعی نگرفته‌اند که خب جای سوال جدی دارد.
این مقام ایرانی در پاسخ به این پرسش که انتصاب گزارشگر جدید برای وضعیت حقوق بشر ایران تا چه اندازه در انتشار این بیانیه موثر بوده است؟ گفت: این سوال را باید از خود گزارشگر بپرسید. هر کسی می‌تواند تحلیل خاص خود را داشته باشد، اما آنچه روشن است این است که کسی یا مرجعی نمی‌تواند مدعی دلسوزی برای حقوق بشر شهروندان ایرانی باشد و هم‌زمان با عمل یا بی‌عملی خود یا سکوت خود، به نوعی تایید کننده اقدامات غیرقانونی و ضد انسانی هیات حاکمه آمریکا علیه ملت ایران باشد. گزارشگر ویژه اقدامات قهری، در ایفای وظیفه و مسوولیت قانونی‌اش، به صورت مستقل اقدام به صدور این بیانیه کرده است. قطعا انتظار می‌رفت و می‌رود که بقیه ساز و کار‌های حقوق بشری سازمان ملل خصوصا گزارشگران موضوعی مثل گزارشگر حق توسعه، حق غذا و ... هم در رابطه با تحریم‌های غیرقانونی و غیرانسانی آمریکا علیه مردم ایران، سکوت پیشه نکنند. البته می‌دانیم که متاسفانه بخش عمده ساز و کار‌های حقوق بشری سازمان ملل در رابطه با ایران به نحوی تعبیه شده‌اند که صرفا روایت آمریکایی‌ها از موضوع حقوق بشر در ایران را ترویج و بازگویی می‌کنند.
بقایی درباره تاثیر این بیانیه بر روند تحریم‌های یک جانبه آمریکا گفت: این بیانیه هشدار شجاعانه‌ای است به جامعه بین‌المللی که سوء استفاده آمریکا از ابزار تحریم اقتصادی برای تحمیل و ارعاب را جدی بگیرند. تعداد کشور‌هایی که به نوعی تحت تحریم‌های یکجانبه قرار دارند به ۴۰ کشور بالغ می‌شود به نحوی که بیش از یک سوم جمعیت دنیا در معرض این‌گونه اقدامات قهرآمیز اقتصادی و تجاری قرار دارند. این نگرانی وجود دارد که رویکرد غیرمسوولانه آمریکا و برخورد‌های یکجانبه و زورمدارانه هیات حاکمه این کشور با سایر کشورها، باعث بروز یک جنگ اقتصادی تمام عیار شود که خود می‌تواند تبعات ناگوار و غیرقابل پیش‌بینی امنیتی برای کل دنیا داشته باشد.
وی درباره اثرگذاری مثبت چنین بیانیه‌هایی اظهار کرد: می‌گویند طولانی‌ترین و مهم‌ترین سفر‌ها هم با یک گام کوچک اولیه شروع می‌شود. از این حیث بیانیه گزارشگر ویژه را باید به عنوان یک قدم نخست در مسیر صحیح به فال نیک گرفت، اما در عمل هرگونه تحولی نیازمند مشارکت و هم‌افزایی همه سازوکار‌های ذی‌ربط سازمان ملل و مطالبه‌گری جمعی دولت‌ها خصوصا کشور‌هایی که در گذشته و حال در معرض تحریم‌های یکجانبه بوده و هستند، می‌باشد.