چهار حیوانی که می‌توانیم در عید قربان ذبح کنیم
ذبح صحیح اسلامی دارای نکاتی است که مصادف با عید قربان به آن پرداخته ایم.
باشگاه خبرنگاران جوان: هرساله با عید قربان، حاجیان با به جا آوردن اعمال حج، گوسفندانی را قربانی می‌کنند به یاد آن روزی که حضرت ابراهیم (ع) قرار بود فرزندش حضرت اسماعیل (ع) را قربانی کند. البته باید درنظر داشت که قربانی کردن در عید قربان صرفا محدود به چهار حیوان چهارپا چون؛ گوسفند، گاو، گاومیش و شتر می‌شود و حیواناتی مانند خروس و مرغ صحیح نیست.
شیوه صحیح ذبح اسلامی
در فقه اسلامی برای ذبح حیوان، شرایط، روش و آدابی بیان شده است که شرح آن چنین است:
الف. شرایط ذبح حیوان ۱. کسى که سر حیوان را می‌بُرد مسلمان بوده و اظهار دشمنى با أهل بیت پیامبر (ص) نداشته باشد.
۲. سر حیوان را با چیزى ببُرد که از آهن باشد، ولى چنانچه آهن پیدا نشد و ناچار به ذبح شد (طوری که اگر حیوان ذبح نشود، تلف شود)، می‌توان سر آن‌را با چیز تیزى برید که چهار رگ آن‌را جدا کند؛ مانند شیشه و سنگ تیز.
۳. در موقع سر بریدن، جلوی بدن حیوان روی به قبله باشد. پس اگر عمداً حیوان را رو به قبله نکند حیوان حرام مى‌شود، ولى اگر فراموش کند یا مسئله را نداند یا قبله را اشتباه کند یا نداند قبله کدام طرف است و یا نتواند حیوان را رو به قبله کند، اشکال ندارد و حیوان حرام نمی‌شود.
۴. وقتى می‌خواهد سر حیوان را ببرد، کارد بر گلویش به نیّت سر بریدن بگذارد و نام خدا را ببرد و همین قدر که بگوید «بسم اللّٰه» کافى است؛ و اگر بدون قصد سر بریدن نام خدا را ببرد، آن حیوان پاک نمی‌شود و گوشت آن هم حرام است، ولى اگر از روى فراموشى نام خدا را نبرد اشکال ندارد و حیوان حرام نمی‌شود.
۵. حیوان بعد از سر بریدن حرکتى کند. اگر چه مثلاً چشم یا دم خود را حرکت دهد، یا پاى خود را به زمین زند که معلوم شود زنده بوده است.
۶. بعد از سر بریدن به اندازۀ معمول خون از بدن حیوان بیرون آید.
ب. چگونگی سر بریدن حیوان دستور سر بریدن حیوان آن است که حلقوم (مجراى تنفس) و مِرى (مجراى غذا) و دو شاهرگ را که در دو طرف حلقوم است (و به این چهار تا «أوداج أربعه» گفته می‌شود)، از پایین برآمدگى زیر گلو، به طور کامل ببُرند، و اگر آن‌ها را بشکافند کافى نیست؛ و در این زمینه، باید به دو نکته توجه شود:
۱. لازم است بریدن رگ‌ها و مجاری، پشت سر هم باشد. پس اگر بعضى از رگ‌ها را ببُرد و صبر کند تا حیوان بمیرد، سپس بقیّه را ببرد فایده نداشته و حیوان حرام می‌شود، اگر در این فاصله حیوان هم نمیرد، ولى به طور معمول چهار رگ را پشت سر هم نبرند اشکال دارد و حیوان حلال نمی‌شود.
۲. پیش از بیرون آمدن روح، جدا کردن سر حیوان از بدن حرام است، ولى با این عمل حیوان حرام نمی‌شود. همچنین احتیاط آن است که پیش از بیرون آمدن روح، پوست حیوان را نکَنند، و مغز حرام را که در تیرۀ پشت است، نبُرّند.
۳. اگر بخواهند شتر را بکشند که بعد از جان دادن پاک و حلال باشد باید با شرایطی که براى سر بریدن حیوان گفته شد، چاقو یا چیز دیگرى را که از آهن و برنده باشد، در گودى بین گردن و سینه اش فرو کنند (که این عمل را «نحر» می‌گویند) و بهتر آن است که شتر در این هنگام ایستاده باشد.
ج. مواردی که موقع سر بریدن حیوان، رعایت آن‌ها مستحبّ است:
۱. موقع سر بریدنِ گوسفند دو دست و یک پاى آن‌را ببندند و پاى دیگرش را باز بگذارند و موقع سر بریدن گاو چهار دست و پایش را ببندند و دُم آن‌را باز بگذارند و موقع کشتن شتر دو دست آن‌را از پایین تا زانو یا تا زیر بغل به یکدیگر ببندند و پاهایش را باز بگذارند و مستحبّ است مرغ را بعد از سر بریدن رها کنند تا پر و بال بزند.
۲. کسى که حیوان را می‌کشد، رو به قبله باشد.
۳. پیش از کشتن حیوان، آب جلوى آن بگذارند.
۴. کارى کنند که حیوان کمتر اذیت شود، مثلاً کارد را خوب تیز کنند و با عجله سر حیوان را ببرند.
د. مواردی که موقع سر بریدن حیوان، انجام آن‌ها مکروه است:
۱. آن‌که چاقو را پشت حلقوم فرو کرده و به طرف جلو بیاورند که حلقوم از پشت آن بریده شود.
۲. در جایى حیوان را بکشند که حیوان دیگر آن‌را ببیند.
۳. در شب یا پیش از ظهر روز جمعه سر حیوان را ببرند، مگر اینکه نیاز داشته باشند.
۴. انسان، چهارپایى را که پرورش داده است بکشد.
نظر اهل سنت در ذبح
اهل سنت ذبیحه اهل توحید (مسلمان، یهودی و مسیحی) را حلال می‌دانند به شرطی که طبق دستور اسلام، قبل از مرگ سر بریده شده باشد. همچنین استفاده از شوک الکترونیکی و داروی بیهوشی به شرطی که قبل از سربریدن موجب مرگ حیوان نشود، اختلالی در حلال بودن گوشت به وجود نیاورد. همچنین در دیگر ادیان نیز دستورات مشابه‌ای را می‌توان یافت. به طور مثال در آیین یهود دستورهایی، چون کشروت وجود دارد که یهودیان به غذا‌های حلال خود می‌گویند.
احکام قربانی کردن
در قربانی کردن، عید قربان سوالاتی مانند پول خرید قربانی، توزیع گوشت آن و ذبح صحیح آن وجود دارد که در سطور بالا به ذبح صحیح اسلامی اشاره شد، در ادامه حجت الاسلام فلاح زاده به سوال اینکه آیا می‌شود به جای ذبح کردن گوسفند، پولش را به فقرا داد؟ آیا می‌توان این عمل را جایگزین ذبح و قربانی در این روز کرد؟
«برای حجاج که یکی از اعمال، قربانی کردن است، پول دادن به فقرا کفایت نمی‌کند، حتما باید یکی از آن سه حیوان را ذبح کنند، اما برای کسانی که قربانی کردن بر آن‌ها واجب نیست و به عنوان یک عمل مستحب آن را انجام می‌دهند، پول دادن صواب دارد ویک کار خیر است، اما آن اجر و صوابی که برای ذبح حیوان در روز عید قربان برشمرده اند نخواهد داشت. آن یک ویژگی خاصی دارد؛ بنابراین پول دادن و خیرات کردن خوب است، اما قربانی محسوب نمی‌شود.»
این کارشناس علوم دینی -قرآنی درباره این سوال که اگر پول آن به صورت ولیمه‌ای برای فقیران صرف شود چه حکمی دارد؟ پاسخ داده است: «هر عملی که به عنوان عمل مستحب در شرع مقدس مقرر شده است، آثار، برکات و اجر و صواب خاص خود را خواهد داشت. در چنین روزی ذبح قربانی ویژگی و تاثیرات خاص خود را دارد. افرادی که تمایل به مصرف پول ذبح قربانی برای مستمندان به صورت ولیمه دارند، می‌توانند حیوانی را ذبح کرده و با گوشت آن فقرا را اطعام کنند که خوب است و همان اجر و صواب را دارد.»
شیوه صحیح ذبح اسلامی/ چهار حیوانی که می‌توانیم در عید قربان ذبح کنیم مکروهات
بر اساس منابع فقهی، کار‌هایی که در ذبح حیوانات مکروه هستند، عبارتند از:
بریدن نخاع قبل از جان دادن حیوان.
ذبح حیوان در منظر حیوانات دیگر.
ذبح حیوان پرورش‌یافته.
ذبح حیوان در شب.
ذبح قبل از زوال روز جمعه.
فرو بردن چاقو در پشت حلقوم و کشیدن آن به سمت جلو، به گونه‌ای که حلقوم از پشت بریده شود.
گفتنی است؛ ذبح اسلامی به مجموعه روش و دستوراتی گفته می‌شود که در دین اسلام برای طرز ذبح و آماده‌سازی و پخت انواع غذا‌های حلال توصیه شده است که ریشه قرآنی دارد و در آیات سوره مائده و سوره بقره آمده است.