در شرایط جنگی چگونه نفت می‌فروختیم؟
خطیبی گفت: اگر شما ۱ دلار تخفیف دهید، فلان تولید کننده که با شما در جنگ است ۲ دلار تخفیف می‌دهد؛ ما در آن زمان تخفیفی که می‌دادیم این گونه بود که نفت مورد تقاضایشان را با کشتی خودمان می‌بردیم و یا با بیمه خودمان نفت را بیمه می‌کردیم.
خبرگزاری فارس: نزدیک به سه ماه دیگر تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران آغاز می‌شود. هرچند که براساس آمار‌های جهانی صادرات نفت ایران در ماه‌های اخیر نیز روند نزولی به خود گرفته است و برخی از مشتریان نفت ایران واردات خود را کاهش داده اند.
بررسی‌های صورت گرفته درباره تدبیر‌های جدید فروش نفت ایران حاکی است ظاهرا مسئولان صنعت نفت کمیته هفت نفره‌ای را برای فروش نفت در کنار مجموعه امور بین الملل شرکت ملی نفت تشکیل داده اند. هرچند اطلاع دقیقی از همه اعضای کمیته این هفت نفره وجود ندارد، اما ظاهرا تنها برخی از این افراد حاضر در این کمیته نسبت به فروش نفت آشنایی دارند.
ظاهرا هدف از تشکیل این کمیته فروش نفت ریسک گریزی در شرایط تحریم نفت است به این صورت که مشتریان نفت ایران ابتدا باید درخواست خود را به این کمیته می‌دهند و در صورت تاییددر کمیته، درخواست به وزیر نفت ارجاع داده می‌شود و در صورت تایید وزیر نفت درخواست به اموربین الملل شرکت ملی نفت رفته و در آنجا تبدیل به قرارداد می‌شود.
اگرچه باید در شرایط تحریمی باید ساختار فروش تغییر کند، اما بعضی کارشناسان معتقدند ایجاد این کمیته مانعی برای تسهیل فروش نفت است و می‌تواند به افزایش بروکراسی دامن بزند. کارشناسان انرژی معتقدند در شرایط جنگ اقتصادی باید جنگی با موضوعات برخورد کرد به طوری که ضمن افزایش ریسک پذیری در این شرایط باید شفافیت را افزایش داد و به دنبال تسریع در فروش نفت بود.
برای بررسی شرایط فروش نفت با مسئول اسبق فروش نفت ایران که در سال‌های ۹۰ و ۹۱ شدیدترین تحریم‌ها را نیز تجربه کرده است گفتگو کردیم.
محمدعلی خطیبی در گفت: وگو با خبرنگار فارس وضعیت فروش نفت در شرایط تحریم را بازگو کرد و نکات قابل تاملی را مطرح کرد که می‌تواند راهگشای مسئولان فروش نفت در شرایط تحریم باشد.
فارس: به عنوان سوال اول شما نیز معتقدید که در شرایط تحریم باید تغییری در روش فروش نفت ایران ایجاد شود و باید شرایط را تسهیل کرد؟ لطفا بفرمایید در گام نخست چه اقداماتی باید انجام داد؟
خطیبی: هر شرایطی سیاست خاص خود را دارد و الان شرایط کشور شرایط عادی نیست؛ در شرایط عادی همه چیز عادی است و شما مانند گذشته به درخواست‌ها پاسخ می‌دهید به این معنا که درخواست نفت می‌آید و شما درخواست را بررسی می‌کنید و در صورتی که شرایط خریدار مهیا بود نفت را تحویل داده و پولش را می‌گیرید.
اما وقتی که شرایط سخت می‌شود یک سازماندهی و شرایط خاص خود را لازم دارد و قطعا افراد خاصی را می‌خواهد؛ بنابراین برای آن شرایط سازماندهی جدیدی انجام می‌دهیم و این کار درست است.
مشکلی که امروز در کشور داریم این است که افرادی که در مسئولیت‌های مختلف حضور دارند مناسب این شرایط نیستند و مناسب شرایط عادی هستند یعنی مناسب شرایطی هستند که فضا آرام است. اما الان شرایط کشور آرام نیست و بحرانی است بنابراین در اولین گام مدیران بحران را نیاز دارد.
مدیرانی که بحران‌ها را دیده باشند و تجربه کرده باشند و آماده بحران باشند. مانند کشتی که در شرایط طوفانی قرار دارد نیازمند مدیرانی است که بار‌ها و بار‌ها طوفان را دیده باشند.
به هرحال وقتی که خود آقایان مسئول هم قبول دارند وارد یک جنگ اقتصادی شدیم و آقای جهانگیری و رئیس جمهور بار‌ها اعلام کرده اند وارد یک جنگ اقتصادی شدیم، اگر قبول دارند که این جنگ، جنگ اقتصادی است بنابراین شرایط خاص خود را نیاز دارد و آدم‌های خاص این شرایط را باید وارد بدنه دولت کنند.
در جنگ اقتصادی ما به افرادی که در زرورق بوده اند و این شرایط را تجربه نکرده اند و به افرادی که رفاه طلب هستند و به دنبال پاداش‌های خودشان هستند نیاز نداریم.
شرایط جنگی - فرقی نمی‌کند که جنگ اقتصادی، سیاسی و نظامی باشد- آدم‌های خاص خود را می‌خواهد. افرادی را می‌خواهد که کارکشته بوده و تجربه این شرایط را داشته باشند.
اگر غیر از این افرادی که گفتم در راس کار باشند و بخواهند کار را انجام دهند قطعا ما به نتیجه مطلوب نمی‌رسیم. ما در این شرایط نیازمند افرادی معتقد و با انگیزه هستیم که اعتقاد به جنگیدن داشته باشند.
در همان زمان خودمان افرادی حضور داشتند که اصلا اعتقادی به مقاومت نداشتند معتقد بودند که باید دست‌ها را بالا ببریم. اگر افرادی باشند که اعتقاد به مقاومت و پایداری نداشته باشند و اعتقادشان به مذاکره و سازش و این جور موارد باشد هنوز جنگ شروع نشده قافیه را می‌بازند.
چون آدم باید اعتقاد داشته باشد که ایستادگی کند. من معتقدم در این دوره، شرایط به مراتب بهتر از آن دوره‌ای است که ما مسئولیت داشتیم و اگر ما مقداری ایستادگی کنیم دشمن خودش را جمع خواهد کرد. الان شرایط خیلی خوب است، آژانس بین المللی انرژی اخطار کرده به آمریکا که نمی‌توان مثل گذشته نفت ایران را تحریم کرد.
این آژانس، آژانس مصرف کنندگان است و حساب شده حرف می‌زند و آژانس می‌داند که کار‌های آمریکا حساب نشده است. اما با این حال با کمی مقاومت، این سیاست تحریم آمریکا شکسته خواهد شد و اگر کمی مقاومت کنیم می‌توانیم در این جنگ پیروز شویم و آن‌ها ناچارند که پا پس بکشند و عقب نشینی کنند.
منتها همانطور که در بالا نیز گفتم این شرایط برنامه ریزی و سازمان دهی خاص خودش را می‌خواهد و افراد خاص خودش را می‌خواهد.
فارس: این افراد باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟
خطیبی: افراد با انگیزه و با تجربه و اهل ریسک و اهل از خودگذشتگی را می‌خواهد یعنی اولین چیزی را که باید کنار گذارند منافع خودشان است و باید به منافع مملکت و نظام توجه کنند.
ما الان واقعا نیاز به ایثار گر داریم. یعنی آدم‌های از خود گذشته نیاز داریم. اگر چنین برنامه و سازماندهی و افرادی داشته باشیم قطعا ما موفق خواهیم شد و من یک درصد هم شک ندارم.
اگر بخواهیم افراد غیر مرتبط و بی انگیزه را بیاوریم و آدم‌هایی بیاوریم که فقط به دنبال این باشند که برویم دستمان را بالا کنیم و تسلیم شویم جنگ شروع نشده ما قافیه را باختیم.
در اینجا هم هرکس بیشتر مقاومت کند برنده این جنگ است و من شک ندارم با مقاومتی کمتر از سال ۹۰ و ۹۱ قطعا می‌توانیم در این میدان پروز شویم و دندان طمع این آمریکایی‌ها را می‌توانیم بکنیم.
فارس: حتما شنیدید که وزارت نفت برای فروش نفت کارگروه هفت نفره را تشکیل داده است نظر شما در خصوص تشکیل این کار گروه چیست؟ بعضی معتقدند بهتر بود یک یا دو نفر که توانایی ریسک‌پذیری داشتند کار فروش نفت را بر عهده می‌گرفتند. زمان شما همچین کارگروهی تشکیل شد؟
خطیبی: در دوره‌ای که من مسئولیت داشتم یک کارگروه داخلی داشتیم. از بیرون کسی نبود یعنی در داخل مجموعه مدیران مرتبط کاملا با هم هماهنگ بودند و مرتب در حضور آقای وزیر جلسه می‌گذاشتند و بایکدیگر هماهنگ می‌شدند.
این کارگروه داخلی بود و هیچ کس در این کارگروه از بیرون مجموعه حضور نداشت. اینکه کارگروهی تشکیل دهیم و نفرات را از بیرون مجموعه نفت بیاوریم نتیجه نخواهد داد و بیشتر یک کار سیاسی است. در واقع تشکیل این کارگروه بیشتر به دلیل فرار از پاسخگویی است.
اما از نظر هماهنگی در این شرایط باید یک کارگروه داخلی بین تولید، صادرات، پالایش و عملیات که به هم مرتبط هستند تشکیل شود و با تشکیل آن، مدیران داخلی نفت باید باهم هماهنگ باشند و از طرفی نیز کارگروهی باید بین وزرای مربوطه برای تسهیل در فرایند تصمیم گیری‌ها با دولت تشکیل شود.
دولت باید اختیاراتی را در اختیار این کارگروه وزرا قراردهد مانند همان شرایطی که در سال ۹۰ و ۹۱ وجود داشت ودولت اختیار تام داده بود به کارگروه وزرا و این‌ها مصوبات را امضا می‌کردند که به عنوان مصوبه دولت تلقی می‌شد و عمل می‌کردند.
در این شرایط نیازمند دو کارگروه هستیم یک کارگروه در دولت با حضور وزرای ذیربط و یک کارگروه داخلی در وزارت نفت.
کارگروه داخلی وزارت نفت باید اختیارات وزیر را داشته باشند که البته خود وزیر هم باید در کارگروه داخلی شرکت کند و در دولت هم باید کارگروهی با حضور وزرای نفت، اقتصاد و نیرو، سازمان برنامه و بانک مرکزی تشکیل شود و رئیس جمهور باید به این افراد اختیاراتی را بدهد که بتوانند در لحظه تصمیم گیری کنند و این کارگروه باید فورا در مورد نیاز تشکیل جلسه بگذارند و تصمیمات را اجرایی کنند.
مثلا به خاطر دارم زمانی کارگروهی را سران سه قوه تشکیل دادند و مصوبات خود را به رهبری می‌دادند و ایشان امضا می‌کردند. در آن دوره حضرت آقا اعلام کردند که نیازی به امضای من نیست، شما خودتان تصمیم بگیرید و اجرا کنید؛ بنابراین جمع بندی من در این بخش این است که دولت باید اختیاراتی را به کارگروه ویژه خود در دولت بدهد و این کارگروه نیز اختیاراتی به کارگروه داخلی وزارت نفت اعطا کند.
اما اینکه ما کارگروه تشکیل بدهیم و یک نفر را از یک سازمان و دیگری را از جای دیگر بیاوریم ما باید اول برویم و افراد حاضر در این کارگروه را توجیه کنیم که داستان چیست و با این شرایط باید کل وقت جلسه را بگیریم و اعضا را توجیه کنیم و در چنین احوالی وقتی طرف در باغ نیست چگونه می‌تواند کمک کند؟
این افراد باید به شما کمک کنند نه اینکه باری به دوش شما اضافه کنند، این افراد چرخ‌های تصمیم گیری را کند خواهند کرد؛ بنابراین من معتقدم تشکیل این کارگروه بیشتر می‌رود به سمت مسائل سیاسی در حالی که ما اصلا وقت این کار‌ها را نداریم و الان کار‌های ما باید اجرایی، ضربط و فوری و فوتی باشد و افرادی که در کارگروه داخلی هستند باید شرایط را به خوبی بشناسند و دیگر فرصت آن را نداریم برای اعضا بگوییم که مثلا لیلی زن بود یا مرد.
ما باید از این کار‌ها کناره گیری کنیم و در لحظه تصمیم گیری کنیم چند نفر را که ذی ربط هستند جمع کنیم و اختیارات تام هم به ایشان بدهیم و در لحظه تصمیم گیری کنند و اجرا کنند. الان شرایطی نیست که بخواهیم کار‌های نمایشی و سیاسی کاری کنیم.
فارس: یکی از پیشنهاد‌هایی که الان مطرح می‌شود بحث دادن تخفیف به مشتریان است. بعضی مدعی هستند که این تخفیف در زمان تحریم قبلی نیز داده می‌شد. آیا شما در آن زمان به مشتریان خود تخفیف می‌دادید؟
خطیبی: من به جرات می‌توانم اعلام کنم که در آن زمان به هیچ عنوان به هیچ یک از مشتریان خود تخفیف نمی‌دادیم. ما قیمت‌های رسمی داشتیم و الان هم همین گونه است.
مثلا برای آسیا، اروپا و مدیترانه، آفریقا و ... قیمت‌های رسمی ماهیانه اعلام می‌کنیم. چون بازار شفاف است اگر می‌خواستیم به یک نفر تخفیف دهیم، همه متوجه می‌شدند. اگر به یک مشتری تخفیف بدهی ناچاری که به همه تخفیف بدهی و این موضوع بازار را به هم می‌ریزد و عملا مشکلات بعدی را ایجاد خواهد کرد.
اگر شما ۱ دلار تخفیف دهید به یک مشتری، فلان کشور تولید کننده که با شما در جنگ است می‌رود ۲ دلار تخفیف می‌دهد و مشتری شما از دستتان می‌رود. بازار شفاف است و اگر به یک مشتری تخفیف دهید مشخص خواهد شد و نه تنها این تخفیفات را باید به همه بدهید بلکه دیگر تولید کنندگان نیز تخفیف‌های بیشتر از شما خواهند داد و این کار تا کجا ادامه خواهد یافت؟
ما در آن زمان تخفیفی که می‌دادیم این گونه بود که نفت مورد تقاضایشان را با کشتی خودمان می‌بردیم و یا با بیمه خودمان نفت را بیمه می‌کردیم؛ که البته پول بیمه و هزینه حمل را می‌گرفتیم یعنی تنها کاری که می‌کردیم ریسک حمل را خودمان می‌پذیرفتیم.
مسئولان هم اگر در سر موضوع دادن تخفیف را به یک مشتری می‌پرورانند این تخفیف در بازار خواهد پیچید و بازار نفت را تحت الشعاع خود قرار خواهد داد.
فارس: موضوع دیگر این است که در دوران فعالیت شما که اوجش زمان تحریم بود آیا سازمان‌های نظارتی بر روند فعالیت شما نظارت داشتند؟ بعضی معتقدند بهتر است نظارت‌ها برداشته شود تا مدیران اجرایی امکان مانور و انعطاف بیشتری داشته باشند.
خطیبی: نظارت در فروش نفت باید همیشگی باشد و در دوران تحریم، نظارت‌ها باید چندین برابر شود. زیرا در این شرایط مشکلات دوچندان می‌شود و اگر نظارت نباشد می‌تواند اثرات منفی را بعد‌ها داشته باشد.
شما ببنید آن دوره که نظارت وجود داشت بعد‌ها چه مشکلاتی ایجاد شد، منظور ما از تشکیل کارگروه‌ها چیست؟ برای این است که کار‌های خودمان را قانونی کنیم. وقتی کار‌های خود را براساس قوانین و مقررات اصلاح کنیم و شفاف عمل کنیم هیچ مشکلی وجود نخواهد داشت که نهاد‌های نظارتی نیز بر روند فعالیت ما نظارت کنند.
اگر ما می‌خواهیم کار قانونی انجام دهیم چرا باید نگران نظارت‌ها باشیم؟ کسانی که کار غیر قانونی انجام می‌دهند نگران نظارت هستند. حالا شرایط اگر ویژه هم باشد باید طبق مقررات و قانون عمل کرد. موقعی که من قانونی عمل می‌کنم چه نگرانی از نظارت دارم؟
بنابراین در این شرایط باید نظارت‌ها افزایش یابد، زیرا که حق مردم و نظام است. اگر نظارت‌ها برداشته شود می‌تواند منجر به سوء استفاده شود.