کدام حاکم ایران ۱۰۰۰ زن داشت؟

خبرگزاری تسنیم: خدم و حشم و اولاد‌هایی فراوان از ویژگی‌های خاص دومین شاه قجر بود و حال پس از ۵۸ سال کُنج عزلت بودن، «خان باباخان جهانبانی» معروف به فتحعلی‌شاه با تصاویر ۹۹ فرزند و نوه خود دوباره به ایرانی‌ها سلام می‌کند.

تا نام او برده می‌شود هر ایرانی به یاد تعداد همسران او که آمار ۱۸۹ تا ۱۰۰۰ زن و همچنین فرزندانش ۲۶۰ فرزند (۱۴۴ پسر) بود، می‌افتد و از آنجا که تعداد فرزندان دختر برای این شاه قجری اهمیتی نداشت تعداد دخترانش نیز در تاریخ ثبت نشده است.

همچنین اهل سیاست نیز او را با از دست دادن بخش‌های از آذربایجان، گرجستان و ارمنستان در عهدنامه‌های ترکمانچای و گلستان به واسطه شکست در نبرد با روسیه می‌شناسند و اهل فرهنگ و هنر نیز این شاه قجری اهل دامغان را با حکاکی تصویر او روی قسمتی از آثار تاریخی ساسانی در طاق بستان که خساراتی نیز به اصل اثر وارد شد، می‌شناسند.

در مجموع هر جای نام او می‌آید خسارتی نیز به میان می‌آید، زیرا فقط این دومین شاه قجر است که می‌تواند با حکاکی عبارت «سلطان صاحبقران فتح‌علی‌شاه قاجار ۱۲۴۴» بر روی الماس دریای نور؛ ارزش این الماس بی‌همتا را بکاهد.

با این وجود فتحعلی‌شاه را به عنوان شاهی می‌شناسند که همیشه سعی کرده بود که به علمای شیعه و مجتهدین نزدیک شود تا به نوعی حسرت بزرگان درباره برگشت ایران به قدرت صفوی به صورتی جبران شود و حتی در مواقعی نیز حمایت علما را نیز برای مبارزه و جهاد با روس‌ها را دریافت کرد و در نهایت نیز پس از ۳۶ سال و ۸ ماه پادشاهی بر ایران در سن ۶۸ سالگی فوت کرد و در قم و در حرم فاطمه معصومه (س) به خاک سپرده شد.

در حالی که شهر قم همیشه برای این شاه قجری مکان خاصی بود، زیرا در زمان او خانه‌ای با نام «عمارت شاهی» در کنار حرم حضرت معصومه (س) ساخته و وقف‌نامه‌ای در سال ۱۲۴۸ قمری توسط کیکاوس میرزا حکمران قم به نیابت از فتحعلی‌شاه تنظیم می‌شود تا زائران و شخصیت‌هایی خاص در این خانه مستقر شوند. در بخش مخصوص پادشاهِ این خانه نیز تالاری ساخته می‌شود و چهره ۱۵۰ تن از شاهزادگان قاجاری توسط «محمد علی نقاش‌باشی» در آن نقاشی می‌شود تا اینکه در سال ۱۳۳۸ و در زمان آیت‌الله بروجردی و هنگام احداث مسجد اعظم قم، این عمارت تخریب می‌شود.

اما قبل از تخریب، این نقاشی‌های گچی، با تکنیک خاصی توسط گروه «ایزمئو» ایتالیا که از حدود ۱۳۱۵ وارد ایران شده و بسیاری از آثار تاریخی را مرمت کرده بودند، با ایجاد یک بستر گچی در قالب ۵۵ قطعه از دیوار جدا می‌شوند و با تخریبِ خانه، نقاشی‌ها به مقبره «شاه سلیمان» منتقل می‌شوند.

همچنین در سال ۱۳۵۲ و در سفری که خاندان پهلوی برای بازدید از اماکن تاریخی - فرهنگی - مذهبی قم به این شهر داشتند، نقاشی «صف سلام» را در مقبره شاه سلیمان صفوی می‌بینند و در سال ۱۳۵۳ این مجموعه نقاشی‌ها برای جانمایی در موزه نگارستان (موزه قرآن کنونی در تهران) به پایتخت منتقل و در مجلس شورای ملیِ وقت دپو می‌شوند، اما در آن زمان یک قطعه از ۵۵ قطعه نقاشی دپو شده در مقبره شاه سلیمان باقی مانده بود که در سال‌های بعد به موزه آستانه حضرت معصومه (س) منتقل می‌شود.

همچنین یک قطعه موجود در موزه آستانه حرم حضرت معصومه (س) هنوز در اختیار تیم ساماندهی تابلو قرار نگرفته است، برای اینکه دید مخاطب بعد از نصب قطعه اصلی گمراه نشود، تصمیم به بازسازی کامل این قطعه نقاشی با یک پرده روشن‌تر شد و امروز این بخش از تابلو نیز که قطعه نزدیکی به فتحعلی‌شاه است نیز کامل در مقابل دید مخاطبان قرار گرفته است.

در نهایت آثار دپو شده در مجلس شورای ملی باقی می‌مانند تا سال ۱۳۸۳ که براساس تحقیقات، پژوهشکده حفاظت و مرمت، این کتیبه‌ها را به کاخ گلستان و عمارت چادرخانه منتقل می‌کند و امین اموال، مجموعه نقاشی‌ها را تحویل گرفته و در سال‌های ۸۵ - ۸۴ تحقیقات اولیه توسط «فتح‌الله نیازی» و «مینا رمضان جماعت» برای شناسایی این تابلو‌ها آغاز می‌شود و در همان زمان نقطه‌ای در کاخ گلستان برای نصب این آثار مشخص و عملیات حفاظت اضطراری روی آن‌ها تعیین می‌شود.

صف سلام نماد چیست؟

در دیوار نگاره نقاشی «صف سلام» فرزندان فتحعلی‌شاه در ردیف بالا و در وسط نیز فتحعلی‌شاه بر روی تخت طاووس ایستاده است و در ردیف پایین نیز نوه‌های او ایستادند تا به شاه ایران سلام دهند، که یکی از این نوه‌ها کسی نیست جزء "ناصرالدین شاه" - کما اینکه شاه صاحبقران که در میان سوگلی‌ها و دخترانش معروف به "شاه بابا" بود در زمان مرگ فتحعلی‌شاه سه ساله بود، ولی در تابلو و در تصاویر جبهه شرقی یک جوان ۲۱ ساله به تصویر کشیده شده است که این امر تخیل «محمد علی نقاش باشی» را به وضوع نشان می‌دهد کما اینکه بسیاری از تصاویر این نقاشی منحصر به‌فرد؛ واقعی و کپی از لباس‌های پُرتزیین و چهره‌های شاهزادگان قجر است.

در سفرنامه ناصرالدین شاه تعداد شاهزاده‌های قاجاری نقاشی شده روی دیوار عمارت شاهی در قم ۱۵۰ نفر نوشته می‌شود، اما چند سال بعد و در سفرنامه «صاحب جم» تعداِد شاهزاده‌های فتحعلی شاه در «صف سلام» ۱۱۰ نفر عنوان می‌شود و حالا اگر شاهزاده‌های قاجاری ایستاده روی تابلوی گچی «صف سلام» در تالار باغ نگارستان را بشمارید، با احتساب فتحعلی‌شاه فقط ۱۰۰ نفرند.

علت مخدوش شدن چهره و نام دو شاهزاده قاجاری در تابلوی «صف سلام»

از سوی دیگر نام و چهره یکی دو نفر از شاهزادگان مخدوش شده است که براساس اطلاعات و بررسی‌های تاریخی انجام شده به نظر می‌رسد این کار حتی می‌تواند در زمان پایان خلق تابلوی «صف سلام» رخ داده باشد. چون فتحعلی شاه با دو پسر خود رابطه خوبی نداشت، بنابراین می‌توان آن چهره‌ها را متعلق به آن دو دانست.

حال پس از گذشت حدود ۲۰۰ سال از خلق دیوار نگاره نقاشی «صف سلام» فتحعلی‌شاهی، در تفاهمنامه‌ای بین دانشگاه تهران و سازمان میراث فرهنگی این اثر در سال ۱۳۹۴ به باغ نگارستان منتقل و پس از مرمت‌های انجام شده از نوروز ۱۳۹۶ مورد بازدید عموم علاقه‌مندان قرار گرفته است و مردم می‌توانند با پرداخت بلیت چهار هزار تومانی در تالار فروزان‌فر قصر نگارستان به شاهی که بیشترین خدم و حشم و اولاد را از خود به یادگار گذاشت، سلام کنند.