پنجه عقاب‌های ایران تیزتر شد +تصاویر

خبرگزاری فارس: هواپیما‌های جنگنده جهت اجرای موثر عملیات دفاع هوایی برابر اهداف متخاصم، نیازمند تسلیحاتی هستند که در بخش‌های متعددی طبقه بندی می‌شوند، یکی از اصلی‌ترین این سلاح‌ها، موشک‌های هوا به هوا هستند که از بالاترین سطح تکنولوژی برخوردار بوده و دستیابی به دانش ساخت آن‌ها دشوار است به گونه‌ای که تنها در اختیار قدرت‌های طراز اول جهان در حوزه هوافضا قرار داشته و عموم کشور‌ها از نمونه‌های ساخته شده آنان بهره می‌گیرند مگر آنانکه راه خودکفایی را به اشکال گوناگون دنبال کرده و به ساخته‌های مورد نیاز خود دست یابند. یکی از اصلی‌ترین دلایل پیچیدگی دستیابی بومی به چنین تجهیزاتی، نحوه طراحی و تولید آنهاست؛ به گونه‌ای که علاوه بر بهره گیری از دانش روز جهان، نیازمند تجمیع حساس‌ترین قطعات در قالبی نه چندان بزرگ است که بتواند در حداقل زمان جهت درگیری تجهیز، شلیک و به سمت هدف روانه گردد و بدون هیچ اشکال عملیاتی سوژه خود را به دقت منهدم کند، لذا با توجه به ابعاد مختلف از جمله مانورپذیری، سرعت بالا و کارکرد فوق العاده حساس سامانه‌های موجود در موشک‌های هوا به هوا، می‌توان آن‌ها را لبه تکنولوژی عرصه هوایی دانست که در حال حاضر کشورمان نیز با طراحی نمونه‌ای بنا بر نیاز‌های موجود به آن دست یافته است که با نام «موشک هوا به هوای میان برد فکور ۹۰» معرفی گردیده و روز گذشته نیز خط تولید انبوه آن افتتاح شد. * موشک هوا به هوا چیست؟ موشک هوا به هوا به سلاحی گفته می‌شود که با هدف اجرای عملیات درگیری هوایی از جنگنده حامل یا بالگرد رها شده و می‌تواند انواع اهداف پروازی ازجمله هواپیماها، بالگرد‌ها و حتی موشک‌های مختلف با وظایف گوناگون را منهدم کند. سابقه ساخت این تسلیحات به پس از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد که قدرت‌های برتر به فکر تجهیز هواگرد‌های خود جهت اجرای موفق طرح‌های دفاع هوایی افتادند تا بتوانند علاوه بر ایمن سازی هواپیما‌های خودی، به نحو موثر فعالیت یگان‌های هوایی دشمن متخاصم را دچار اختلال کرده و آن‌ها را منهدم کنند، لذا در این عرصه نوظهور، تلاش‌های بسیاری صورت گرفت که منجر به تبلور دانشی نوین در زمان کوتاه و در قالب موشک‌هایی شد که نسبت به نمونه‌های زمین پایه پدافندی از اندازه به مراتب کوچکتری برخوردار بود، اما پیچیدگی‌های بسیاری داشتند و هر کشوری توانایی دستیابی به دانش ساخت آن‌ها را نداشت. این موشک‌ها به صورت کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ نخست: دسته بندی بر اساس نحوه هدایت آنهاست که بر پایه هدایت «حرارتی» و «راداری» استوار است. در نحوه هدایت حرارتی، موشک با بهره گیری از یک جستجوگر فروسرخ در بخش دماغه، پس از رهاسازی از جنگنده حامل به سمت هدفی که به صورت متمایز در پهنه آسمان گرما تولید می‌کند روانه می‌شود و با آن برخورد می‌کند. این موشک جهت نیل به این هدف، قابلیت بهره گیری در فواصل درگیری کوتاه خصوصا نبرد‌های هوایی نزدیک که با نام «داگ فایت» شناخته می‌شود را داراست و متکی به دریافت منبع حرارت از موتور جنگنده است که نسبت به محیط اطراف هواپیما دمای بالاتری داشته و جهت مقابله با آن، از فلر یا شراره‌های آتشین استفاده می‌شود که با رهاسازی انبوه از جنگنده، میدان دید جستجوگر فروسرخ را پر از اهداف کاذب می‌کند، هرچند در نمونه‌های جدید این موشک‌ها، قابلیت تصویرسازی وجود دارد که پردازشگر موشک با تطبیق تصویر دریافتی و تایید هدف اصلی می‌تواند از میان انبوهی از اهداف کاذب آن را منهدم کند. این موشک‌ها پس از رهاسازی به صورت مستقل از جنگنده عمل می‌کنند و از قیمت کمتر و شرایط عملیاتی ساده‌تری نسبت به نمونه‌های راداری برخودار هستند که به عنوان می‌توان به AIM-۹ «سایدوایندر» آمریکایی، R-۷۳ «آرچر» روسی و PL-۷ چینی اشاره داشت که در خدمت نیروی هوایی ارتش است.

موشک هدایت حرارتی AIM-۹ سایدوایندر و جنگنده F-۱۴ نیروی دریایی ایالات متحده

دیگر نحوه هدایت، بر اساس امواج راداری است که خود به سه دسته «نیمه فعال» و «فعال» و «غیرفعال» تقسیم می‌شود. در نمونه نخست، موشک تا لحظه آخر توسط جنگنده مادر هدایت شده و خلبان با درنظر گرفتن شرایط عملیاتی و در صورت مهیا بودن نیازمندی‌ها جهت پرتاب موشک ازجمله فاصله، اقدام به قفل برای روی هواگرد دشمن کرده و موشک را رها می‌کند که در طی مسیر، موشک هوا به هوا از طریق جستجوگر موجود بر روی دماغه، امواج بازتاب شده رادار هواپیمای مادر از هواگرد هدف را دریافت و به دقت به سوی آن روانه می‌شود. در این سازوکار، خلبان مجبور است تا لحظه برخورد، قفل را بر روی دشمن حفظ کند. دقت برخورد در این روش در صورت رعایت پارامتر‌های مورد نیاز بالا است و از نمونه‌های این‌گونه موشک‌ها می‌توان به AIM-۷ «اسپارو» و R-۲۷ «آلامو» روسی نام برد که بر روی جنگنده‌های نهاجا مورد بهره برداری قرار می‌گیرد.

موشک هدایت نیمه فعال راداری AIM-۷ اسپارو در بالا و هدایت فعال راداری AIM-۱۲۰ امرام در پایین

دیگر نمونه هدایت راداری، نسخه هدایت فعال است که پیشرفته‌ترین موشک‌های هوا به هوای امروز جهان در این دسته قرار دارند. این تسلیحات می‌توانند با دریافت اطلاعات از رادار هواپیمای حامل، مسیر حدودی و محدوده هدف مورد نظر را در پردازشگر خود ذخیره کرده و پس از رها سازی و طی مسیری مشخص، بدون نیاز به تصحیح اطلاعات توسط جنگنده مادر، به صورت مستقل و اصطلاحا شلیک کن - فراموش کن (Fire and forget) با بهره گیری از رادار موجود در سر موشک، مسیر را تصحیح و به سمت هدف رهسپار شوند. این گونه موشک‌ها جهت بهره گیری موثر می‌توانند در بخشی از پرواز خود با بهره گیری از دیتالینک یا دریافت اطلاعات از هواپیمای پرتاب کننده، دقت خود را بالاتر ببرند، اگرچه هواپیما‌های جنگنده در بهره گیری از این موشک از خطر هدف قرار گرفتن تا حد زیادی ایمن هستند چرا که پس از شلیک نیاز به نگه داشتن قفل بر روی هواگرد متخاصم نبوده و می‌توانند منطقه را به سرعت ترک کنند، اما ممکن است موشک به دلیل بهره‌گیری دشمن از سامانه‌های نسل جدید جنگ الکترونیک یا فرار هواپیمای هدف، به خطا برود و به همین دلیل است که هیچ گاه از حداکثر محدوده برد آن‌ها جهت شلیک استفاده نمی‌شود. همچنین موشک‌های راداری با رهاسازی باریکه‌های آلومینیومی که با نام «چَف» شناخته می‌شوند، ممکن است منحرف شود چرا که در این صورت، یک هدف کاذب برای رادار آن‌ها ایجاد می‌شود که می‌تواند جهت عملکرد را تغییر دهد. از نمونه موشک‌های هدایت فعال می‌توان به موشک AIM-۵۴ «فینیکس» در خدمت نیروی هوایی کشورمان و موشک‌های AIM-۱۲۰ «امرام» آمریکایی، R-۷۷ روسی و PL-۱۲ چینی اشاره کرد.

موشک فینیکس با قابلیت شلیک از روی تامکت موشک R-۷۷ آدر و جنگنده سوخو ۳۰ هند

در نمونه «غیرفعال راداری»، موشک پس از رهاسازی از هواپیمای حامل، با بهره گیری از جستجوگر خود، امواج رادار را از جنگنده دشمن دریافت کرده و آن را دنبال می‌کند تا به منبع انتشار دهنده رسیده و خود را منفجر کند که به آن آشیانه یابی غیرفعال نیز می‌گویند. لازم به ذکر است که این موشک‌ها می‌توانند هدایت ترکیبی نیز داشته باشند و همچنین در صورت نیاز به مانند تمامی موشک‌های هوا به هوا از هرنوع یا پدافندی از «فیوز مجاورتی» برخوردار هستند تا در صورت ناکامی از رسیدن به هدف خود را در نزدیک آن منفجر کنند تا ترکش‌ها باعث آسیب شود. موشک‌های هوا به هوا بر یک اساس دیگر نیز تقسیم‌بندی می‌شوند؛ یعنی عملکرد بر اساس «فعالیت در داخل میدان دید یا اصطلاحا برد کوتاه» که موشک‌های حرارتی در این بخش طبقه بندی می‌شوند و دیگری «فعالیت فراتر از میدان دید یا برد بلند» که موشک‌های راداری را شامل می‌شود. * موشک‌های هوا به هوا در ایران نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با بهره‌گیری از انواع مختلف جنگنده‌های شکاری، از تایپ‌های گوناگونی از موشک‌های هوا به هوای غربی و شرقی بهره می‌گیرد که به فراخور زمان و به هنگام خرید هواپیما‌های شکاری وارد کشور شده اند. این تسلیحات در حوزه هدایت حرارتی و راداری فعال بوده و جنگنده‌های رهگیر با بهره گیری از آن‌ها می‌توانند به صورت موثر جهت عملیات گشت هوایی یا پرواز‌های سریع (اسکرامبل) جهت رهگیری اهداف متخاصم فعالیت کنند و به عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان پدافند هوایی که همانا سکو‌های هواپایه رهاسازی موشک جهت اجرای طرح‌های دفاع هوایی موثر هستند واقع شوند. نخستین سابقه عملکردی متخصصان هوافضایی کشورمان در بحث موشک‌های پیچیده هوا به هوا، به دوران جنگ تحمیلی باز می‌گردد که با هدف عمردهی و فعال سازی بخش‌های مختلف این تسلیحات، همچنین تولید برخی قطعات از جمله باتری‌های موشک، فعالیت‌هایی را آغاز کردند. این فعالیت‌ها به اهداف مهمی از جمله راه اندازی موشک‌های راهبردی «فینیکس» جنگنده‌های F-۱۴ «تامکت» منتهی شد که به عنوان اصلی‌ترین سلاح هواپایه کشورمان در مقابل نیروی هوایی رژیم بعثی عراق مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت.

تامکت نیروی هوایی ایران مسلح به موشک AIM-۵۴ فینیکس در بخش زیرین بدنه و AIM-۷ اسپارو و AIM-۹ سایدوایندر در مقر‌های زیر بال این موشک‌ها که آن زمان در نوع خود از پیچیده‌ترین تجهیزات بودند، شرایط خاصی را جهت نگه داری می‌طلبیدند و مشکل اصلی آنها، باتری‌های موجود در سامانه منبع تغذیه بود که پس از گذشت چندسال منقضی شده و عملا موشک را غیرقابل استفاده می‌کرد. به همین دلیل اهمیت دستیابی به فناوری طراحی یا تعمیر باتری‌های موجود بلافاصله در دستور کار قرار گرفت. پس از مدتی و با اطمینان از طولانی شدن جنگ، فرماندهان ارشد و تصمیم گیر بر این مهم اتفاق نظر پیدا کردند که ذخایر با ارزش و حساس موشک‌های «فینیکس» باید برای شرایط خاص حفظ شده و لذا نیازمند موشکی تازه جهت بهره برداری بر روی تامکت‌های نهاجا هستند. به همین دلیل با جستجو در امکانات در دسترس، به موشک‌های هدایت نیمه فعال راداری MIM-۲۳ Hawk که جهت پرتاب از سکو‌های پدافند هوایی زمین پایه مورد استفاده قرار می‌گرفتند، رسیدند که عملکرد فوق العاده خود را طی جنگ به نمایش گذاشته بود. پس از ماه‌ها تست‌های زمینی و پروازی و طی آزمایش‌های گوناگون در میادین نبرد واقعی، نهایتا این موشک‌ها با تغییراتی، قابلیت هماهنگی با رادار پیشرفته AN/AWG-۹ «تامکت» را پیدا کرده و به عنوان سلاحی جدید تحت عنوان AIM-۲۳A SkyHawk (پروژه سجیل) معرفی شد.

تنها دو تیر از این موشک به دلیل جثه بزرگ خود بر روی جنگنده قابل نصب بود درحالیکه هر جنگنده F-۱۴ توانایی حمل تا شش فروند موشک «فینیکس» را داشت (البته جهت عملکرد بهتر معمولا بین ۲ تا ۴ تیر موشک فینیکس بر روی تامکت حمل می‌شد)، اما با تمام این تفاسیر، حرکت جدید که خودکفایی بزرگی در عرصه صنعت هوایی به حساب آمده و به مشابه خون تازه در رگ‌های نیروی هوایی بود، نتیجه خود را نشان داد و یک فروند جنگنده «سوپراتاندارد» بر فراز خلیج فارس و یک فروند میگ ۲۹ در پایان جنگ در منطقه غرب کشور به وسیله سجیل‌ها از دارایی نیروی هوایی عراق کم شدند.

گشت مسلح هوایی هواپیما‌های F-۱۴/ جنگنده نزدیک مسلح به موشک‌های AIM-۲۳A سجیل است که باله‌هایی به رنگ قرمز دارد با پایان جنگ و خرید هواپیما‌های شرقی، نمونه‌های جدیدتری از موشک‌های هوا به هوا وارد کشورمان شد که در جهت هماهنگ سازی ناوگان هر یک از موشک‌های موجود غربی و شرقی نهاجا بر روی دیگر تایپ هواپیما‌های شکاری نیروی هوایی تست شدند که از جمله آن می‌توان به موشک AIM-۹ آمریکایی بر روی F-۷ چینی و میراژ F۱ فرانسوی، موشک R-۷۳ روسی بر روی F-۴ آمریکایی، PL-۷ چینی بر روی میراژ F۱ فرانسوی، F-۴ و F-۵ آمریکایی و R-۲۷ روسی بر روی F-۱۴ آمریکایی اشاره کرد که برخی به نتایجی رسیده و برخی نیز در همان مراحل آزمایشی رها شدند، اما هدف از این اقدامات، احتمالا این بود که در شرایط خاص نبرد نیروی هوایی، پتانسیل بهره گیری حداکثری از تمام امکانات با حداقل محدودیت‌ها وجود داشته باشد.

موشک هدایت حرارتی R-۷۳ آرچر که در کنار آن R-۲۷ آلامو (هدایت نیمه فعال راداری) دیده می‌شود کمی بعد، جهاد خودکفایی نیروی هوایی ارتش به عنوان مجری طرح‌های هوا به هوا، موشکی جدید خود به نام «فاطر» را معرفی کرد که به نظر می‌رسید نسخه بهینه سازی شده AIM-۹ سایدوایندر است که پیش از انقلاب از ایالات متحده خریداری شده و با هدف بهره گیری بر روی جنگنده‌های غربی موجود و قابلیت هدایت حرارتی فعالیت می‌کرد.

در این پروژه، احتمالا هدف ابتدایی بهبود عملکرد و عمردهی موشک‌های موجود که زمان طولانی از خرید آنان می‌گذشت بوده است سپس ساخت نمونه مشابه با توجه به تجربه موفق سایدوایندر طی جنگ هشت ساله در دستور کار قرار می‌گرفت که البته از نتایج این پروژه اطلاعی در دسترس نیست. پس از این فعالیت ها، اخبار گوناگون از بهینه سازی انواع تسلیحات هوا به هوای موجود در ساختار نیروی هوایی در مراسم‌های گوناگون ازجمله رژه‌های نیرو‌های مسلح دیده می‌شد که گا‌ها در رزمایش‌ها نیز به صورت عملی شاهد تست عملکردی آنان بوده‌ایم. * فکور؛ پیشرفته‌ترین موشک هوا به هوای ساخت ایران اما در سال ۱۳۹۰ نیروی هوایی ارتش از ساخت موشک جدیدی پرده برداشت که توسط مختصصان سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع طراحی و ساخته شده بود. این موشک با نام «فکور ۹۰» نخستین سلاح تولیدی کشورمان در عرصه موشک‌های هوا به هوای هدایت راداری بود و اگر بخواهیم با دقت بیشتری به آن نگاه کنیم، نخستین موشک هوا به هوای تولیدی ایران.

در مقاطع مختلف، برخی از فرماندهان و مسئولان نیرو‌های مسلح، به بیان اطلاعات کمی از این موشک پرداختند تا اینکه نهایتا روز گذشته، رسما خبر تولید انبوه «فکور» با حضور وزیر دفاع اعلام شد.

موشک «فکور» که با معرف AIM-۲۳B (به انگلیسی: Fakkur-۹۰) توصیف می‌شود، یک سلاح هوا به هوای میان‌برد راداری است که بنا بر اعلام مسئولان نظامی کشورمان دارای برد ۱۶۰ کیلومتر و سرعتی معادل پنج برابر صوت (پنج ماخ) است و از قابلیت هدایت هوشمند برخوردار بوده و توانایی مانوردهی بالایی دارد. این موشک سوخت جامد، بر اساس تجربیات و عملکرد موشک افسانه‌ای AIM-۵۴ «فینیکس» طراحی و ساخته شده است و از نظر ظاهری شباهت‌های فراوانی به آن دارد هرچند در بخش‌های گوناگون ازجمله رادوم (بخش دماغه)، محل اتصال بال‌ها و بخش خروجی پیشران موشک با تفاوت‌هایی همراه است و احتمالا این موشک از سیستم خنک کننده جدیدتری نسبت به موشک فینیکس بهره می‌گیرد.

«فکور» با شکل ساختاری مشابه «فینیکس» خود می‌تواند در بخش زیرین جنگنده و همچنین پایلون‌های زیر بال (مقر حمل سلاح) نصب شود، اگرچه این موشک اساسا برای هواپیمای راهبردی F-۱۴ «تامکت» -با وظیفه دفاع هوایی- طراحی و ساخته شده، اما بنا بر اعلام وزیر دفاع بر روی سایر جنگنده‌های نیروی هوایی نیز قابل استفاده بوده و با این حال احتمالا به زودی شاهد مراسم رونمایی از نسخه‌های متفاوتی از فکور ۹۰ خواهیم بود. همچنین این موشک احتمالا جهت فعالیت در محیط‌های سرشار از اختلال الکترونیکی و اغتشاشات سیگنالی نیز توانا بوده و از مانور پذیری بالایی برخوردار است که توانایی اثر بخشی ویژه‌ای به آن می‌بخشد.

در بحث هدایت این موشک صحبت مشخصی به میان نیامده، اما بنا بر فیلم‌های منتشر شده و اعلام کد Fox One توسط خلبان که به عنوان یک معرف جهانی برای موشک‌های نیمه فعال راداری مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌توان حدس زد که موشک فکور از هدایت راداری نیمه فعال برخوردار است. (البته در برخی موارد، دیده شده که آمریکایی‌ها برای موشک‌های فعال راداری نیز از این کد استفاده کرده اند) همچنین در فیلم‌های نمایش داده شده، هواپیمای F-۱۴ با بهره گیری از موشک فکور، یک فروند پهپاد هدف «کرار» که مجهز به موتور جت بوده و از مانور پذیری بالایی برخوردار است را با موفقیت مورد هدف قرار می‌دهد که قدر مسلم این تنها یکی از تست‌هایی ست که پیش از تحویل عملیاتی موشک به نیروی هوایی انجام گرفته و مسلما آزمایش‌های گوناگون و بسیاری تا مراحل منتهی به تحویل انبوه صورت پذیرفته است که نشان از سطح بالای توانایی خلبانان و همچنین اطمینان پذیری بالای تجهیزات ساخته شده توسط مختصصان داخلی دارد. در کنار این موارد بحث طراحی جستجوگر بخش دماغه، پردازشگر مرکزی موشک، نحوه ارتباط صحیح با هواپیمای حامل، قابلیت ناوبری مطمئن به سمت هدف و اجرای دقیق پارامتر‌های پروازی در زمان برنامه‌ریزی شده همه از مواردی هستند که نیازمند آزمایش‌های فراوان و دستیابی به علوم روز هوایی در سایه تحریم‌هایی ست که دسترسی به کوچکترین تجهیزات را غیرممکن می‌کند و این مهم به دست نیامده مگر با تلاش شبانه روزی کارشناسان کشورمان که به مرحله از بالندگی رسیده اند که توانایی دستیابی به لبه تکنولوژی را در عرصه موشک‌ها به دست آورده اند.

نباید این موضوع را فراموش کرد که همانطور که پیشتر ذکر شد، یک موشک هوا به هوا به واسطه شرایط عملکردی و حمل توسط هواپیمای جنگنده، از اندازه به نسبت کوچکتر در مقایسه با سایر پرتابه‌های موشکی بهره برده و به همین دلیل با توجه به حجم گسترده سامانه‌های پیچیده خود از ظرافت‌هایی به مراتب بیشتر برخوردار است که هر یک از آنان تنها با عملکرد دقیق می‌توانند ضمانت به موفقیت صد در صدی شلیک بدهند؛ آن هم در زمانی که شاید یک خلبان هواپیمای شکاری جهت دفاع از محدوده مشخص هوایی یا حتی جنگنده خود، تنها یک شانس شلیک را دارد و اینجا دیگر فرصت آزمون و خطا نیست؛ بنابراین اگر امروز کشور به چنین دستاورد بزرگی نائل آمده مطمئنا به زودی شاهد افق‌های روشن پیش رو در این عرصه از صنعت دفاعی نیز خواهیم بود که می‌تواند به خلق تسلیحات پیشرفته‌تری منجر شود که به مثابه دستان بلند و پرتوان نیروی هوایی ارتش در عرصه دفاع از آسمان ایران باشد.