دستاورد سفر ولایتی به مسکو
با نگاه ایران به شرق، اروپا باید به این بیاندیشد که ایران دنبال جایگزین‌هایی است که جدیت بیشتری دارند و اگر اروپا نتواند خواسته‌های تهران را برآورده کند، این رقیب راهبردی آن‌ها خواهد بود که روابط راهبردی مورد باور تهران و مسکو را تقویت خواهد کرد.
خبرگزاری تسنیم: علی اکبر ولایتی، مشاور رهبر معظم انقلاب اسلامی در امور بین‌الملل، روز پنج‌شنبه ۲۱ تیر، در مسکو و در دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، پیام رهبر انقلاب اسلامی و رئیس‌جمهور را تسلیم رئیس‌جمهور روسیه کرد. آقای ولایتی در خصوص این دیدار چنین گفت: «این ملاقات حدود ۲ ساعت طول کشید که بسیار سازنده، روشن و صمیمانه بود و درباره همه موضوعات مورد علاقه دو کشور صحبت شد.»
وی همچنین گفت: «مقام معظم رهبری به رابطه ایران و روسیه به‌عنوان رابطه‌ای راهبردی از دیرباز نگاه می‌کنند و سیاست ایران تحت اشراف رهبری دنبال می‌شود. آقای پوتین هم این اعتقاد را دارد. خود آقای پوتین طبق آماری که داشتند گفتند که در چهارماهه اول سال ۲۰۱۸، میزان تبادلات تجاری بین دو کشور ۳۶ درصد افزایش داشته است.»
دکتر ولایتی در شرح موضوعات مورد بحث بین طرف ایرانی و طرف روس نیز از مسائلی، چون نفت، همکاری‌های منطقه‌ای و همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای بین دو کشور نام برد و اضافه کرد: «آقای پوتین در این دیدار بر گسترش روابط نفتی دو کشور تأکید کرد و گفت که روسیه آمادگی سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیارد دلاری در حوزه نفت و گاز ایران را دارد و می‌تواند به‌خوبی جایگزین شرکت‌هایی باشد که ایران را ترک کردند.»
شرایط و پیش‌زمینه دیدار
روایت آقای دکتر ولایتی از دیدار با پوتین، روایت از دیداری موفق است که ابعاد گسترده‌ای از بحث‌های مربوط به همکاری‌های اقتصادی را دربرمی‌گیرد. این دیدار در شرایطی صورت گرفت که:
ایران و روسیه همکاری نسبتا موفقی را در بحران سوریه داشته‌اند. این همکاری اگرچه فراز و نشیب‌هایی داشته، اما در مجموع در نیل به اهداف اصلی خود از جمله شکست تروریسم تکفیری در این کشور و تثبیت دولت قانونی سوریه موفق بوده است؛ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۹۷ رسما خروج کشورش از توافق هسته‌ای چندجانبه منعقده بین ایران و ۱+۵ را اعلام کرد، روسیه خود یکی از طرف‌های این توافق بود. تحریم‌های آمریکا علیه ایران در دو برهه زمانی ۱۳ مرداد و ۱۳ آبان بازاعمال خواهند شد؛ تلاش گسترده‌ای از سوی رژیم صهیونیستی در حال انجام است تا بر روند همکاری‌های ایران و روسیه، بالاخص در سوریه تاثیر منفی بگذارد. از جمله هم‌زمان با همین دیدار بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر تندروی رژیم اشغال‌گر قدس به بهانه دیدن بازی‌های مراحل نهایی جام جهانی در روسیه حضور داشت. بدیهی است که یکی از محور‌های گفتگو‌های این چهره صهیونیست با مقامات روس، موضوع ایران بوده است. همچنین صهیونیست‌ها در تلاش‌اند تا روسیه نیز پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای وین، دست از حمایت از این توافق بشوید؛ جمعه گذشته ایران و پنج کشور باقی مانده در توافق هسته‌ای موسوم به برجام، نشست کمیسیون برجام را در وین، پایتخت اتریش برگزار کردند تا راه‌های حفظ این توافق بین‌المللی را بررسی کنند؛ ولادیمیر پوتین، در تاریخ ۲۵ تیر و بلافاصله پس از پایان مسابقات جام جهانی فوتبال، عازم پایتخت فنلاند می‌شود تا اولین دیدار رسمی روسای جمهوری فعلی روسیه و آمریکا در هلسینکی رقم بخورد؛ با تهدید‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا، برخی شرکت‌های اروپایی که پس از برجام قرارداد‌هایی را طرف‌های ایرانی جهت همکاری‌های اقتصادی منعقد کرده بودند، از عزم خود برای ترک ایران با بازگشت تحریم‌های ایالات متحده خبر داده‌اند؛ روسیه خود یکی از کشور‌هایی است که هدف تحریم‌های غرب و به‌ویژه ایالات متحده بر سر بحران اوکراین قرار گرفته و ضمنا همچون ایران، یک کشور بزرگ صادرکننده نفت نیز محسوب می‌شود.
با اوصاف فوق‌الذکر، اهمیت دیدار آقای ولایتی از مسکو و نشست وی با رئیس‌جمهور روسیه بیش از پیش برجسته می‌نماید. طرفین هم موضوعات مهمی برای بحث داشته‌اند و هم می‌توانند همکاری‌های مختلفی در پیش رو داشته باشند.
نگاه به شرق
پس از خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و اعلام بازگشت تحریم‌ها، مذاکراتی بین ایران و سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان با حضور اتحادیه اروپا جهت حفظ برجام جریان یافته است. ایران خواستار آن است که اروپا زیان‌های حاصل از خروج آمریکا از برجام را جبران کرده و تضمین‌هایی را به کشورمان ارائه کند، از جمله در حوزه خرید نفت و سرمایه‌گذاری در ایران.
با این حال، روشن است که روابط اروپا و آمریکا مملو از وابستگی‌های متقابل است و علی‌رغم اینکه روابط دو طرف پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا با تنش‌هایی همراه شده، اما وابستگی‌های متقابل گسترده مانع از مواجهه تمام‌عیار اروپا با آمریکا بر سر ایران خواهد شد.
یک راهکار که ایران در این شرایط و در کنار تکیه بر اقتصاد درون‌زا می‌تواند در دستور کار قرار دهد نگاه به شرق، بالاخص با محوریت روسیه و چین است که دارای تعارض‌های جدی با بلوک غرب هستند و لذا، آمادگی مواجهه بیشتری با ایالات متحده دارند.
شاید برخی این نگرانی را داشته باشند که نگاه به شرق، مترادف با عدول ایران از سیاست اصولی نه شرقی - نه غربی در سیاست خارجی باشد. این انگاره البته درست نیست، چون امروز در روسیه اتحاد جماهیر شوروی نیست که با ما طرف است و بلوک کمونیستی اصولا دیگر وجود خارجی ندارد.
حسین امیرعبداللهیان، از دیپلمات‌های سرشناس ایرانی که خود سابقه کار با روس‌ها در حوزه غرب آسیا را داشته است، در این خصوص به یکی از رسانه‌های داخلی می‌گوید: «تجربه کارم با روس‌ها نگاه من را تغییر داد. من جزو کسانی هستم که معتقدم با روسیه پوتین می‌شود کار کرد و این که ما باید بین اتحاد جماهیر شوروی و بین روسیه تفاوت قائل باشیم.»
وی در توضیح این مطلب می‌افزاید: «دنیا دنیای جنگ منافع، جنگ منافع ملی و تامین منافع ملی است. اگر در موضوعاتی با روسیه به تعاریفی برسیم که در حوزه منافع ملی ما و منافع ملی روسیه قابل تعریف، طراحی و برنامه‌ریزی باشد، می‌توانید روی روسیه، متفاوت از اتحاد جماهیر شوروی حساب کنید، اما شاه‌بیتش منافع ملی است.»
آقای امیرعبداللهیان تاکید دارد که ایران استقلال خود را نه فدای آمریکا و نه فدای روسیه نخواهد کرد، با این حال «همکاری و تعامل مشترک در حوزه منافع مشترک متفاوت از این است که ما زیر سلطه یک کشوری قرار بگیریم.»
آنچه اروپا باید به آن بیندیشد
در جریان مذاکرات ایران و اروپایی‌ها پس از خروج آمریکا از برجام، شاید برخی برخورد‌های اروپایی‌ها بتواند این تلقی را ایجاد کند که اروپا آن‌چنان که باید در ارائه تضمین به ایران و تعامل با این کشور جدیت از خود نشان نمی‌دهد.
یکی از واضح‌ترین تحولات که می‌تواند این برداشت را به‌ذهن نزدیک کند، گفت‌وگوی تلفنی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران با آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان بود. روحانی در این تماس تلفنی خطاب به مرکل گفت: «بسته پیشنهادی اروپا درباره ادامه روند همکاری‌ها در برجام دربرگیرنده همه خواسته‌های ما نیست و امیدواریم روند مذاکرات وزرای ۵ کشور در وین، بتواند خواسته‌های ایران را برای ادامه همکاری در برجام تامین کند.»
وی تصریح کرد: «متاسفانه در بسته پیشنهادی ارائه شده راهکار عملیاتی و شیوه مشخصی برای ادامه همکاری‌ها وجود نداشت و یک سری تعهدات کلی در حد بیانیه‌های سابق اتحادیه اروپا عنوان شده بود.»
این کلی‌گویی اروپایی‌ها گهگاه با گستاخی نیز همراه می‌شود تا آنجا که ژان ایوه لودریان، وزیر خارجه فرانسه از ایران می‌خواهد تا دست از تهدید به خروج از توافق هسته‌ای بردارد.
با نگاه ایران به شرق، اروپا باید به این بیندیشد که ایران دنبال جایگزین‌هایی است که از جدیت بیشتری برخورداند و اگر اروپا نتواند خواسته‌های تهران را برآورده کند، این رقیب راهبردی آن‌ها خواهد بود که روابط راهبردی مورد باور تهران و مسکو را تقویت خواهد کرد و از فرصت‌های آتی در بازار‌های ایران بهره خواهد برد.
در شرایط فعلی، روسیه که خود تحریم‌شده توسط غرب است، می‌تواند در غرب آسیا چشم به یک شراکت راهبردی طولانی‌مدت با ایران بدوزد و ایران نیز می‌تواند با استفاده از این شراکت، بخش قابل توجهی از تهدید‌های غرب را به فرصت بدل کند.
سفر روحانی به چین و ولایتی به مسکو، حرف‌های زیادی می‌تواند در آینده داشته باشد.