کارگردان «راه و بیراه»: کاش این‌قدر دچار ممیزی نمی‌شد
سریالی که در حال حاضر به روی آنتن است با آن چیزی که مد نظرم بود فاصله دارد. در نسخه اصلی بیشتر و بهتر به مشکلات و معضلات مردم پرداخته بودم و موضوعاتی در آن مطرح می‌شد که دغدغه آدم‌های امروز بود
خبرگزاری صبا: سریالی که در حال حاضر به روی آنتن است با آن چیزی که مد نظرم بود فاصله دارد. در نسخه اصلی بیشتر و بهتر به مشکلات و معضلات مردم پرداخته بودم و موضوعاتی در آن مطرح می‌شد که دغدغه آدم‌های امروز بود
سریال «راه و بیراه» به تهیه‌کنندگی علی سلیمانی و کارگردانی داوود بیدل و مجتبی اسعدی پور یکی از آثار جدیدی است که به‌تازگی به روی آنتن شبکه یک سیما رفته و بازیگرانی، چون سیاوش طهمورث، اردلان شجاع‌کاوه، مهتاج نجومی، شهرام عبدلی، جعفر دهقان و امیرمحمد زند در آن ایفای نقش می‌کنند.
داوود بیدل که با تولید آثار کوتاه سوپرهشت در اواخر دهه۶۰ به سینما آمده و کارگردانی تله‌فیلم‌هایی، چون «آلواتان»، «قاب خاطره» و «لحظه صید» را به عهده داشته و سریال‌های «جلال‌الدین»، «یادآوری»، «تن‌هایی لیلا»، «غیرعلنی» را به روی آنتن برده، درباره روند تولید سریال «راه و بیراه» و چند و، چون ساخت آن با روزنامه «صبا» گفتگو کرد.
شما فیلمسازی را با ساخت آثار کوتاه آغاز کرده‌اید و روندی تجربی را پی گرفته‌اید. این تجربه‌گرایی چقدر بر نوع فیلمسازی شما تاثیر گذاشته است؟
به نظرم تحصیلات آکادمیک بسیار در کار ما لازم است، اما معتقدم پس از پایان دانشگاه باید تمام کتاب‌ها را کنار بگذاریم و به کسب تجربه بپردازیم؛ زیرا این روند بسیار تأثیرگذار است، حال فرقی نمی‌کند که کارگردان، فیلمبردار یا طراح صحنه باشیم، به هرحال باید بپذیریم که تجربه عامل تعیین‌کننده‌ای در کیفیت اثر است.
چه شد که کارگردانی سریال «راه و بیراه» را پذیرفتید؟
آن زمان که در شبکه یک درباره کلیت سریال صحبت کردیم، موضوع مهمی که درباره آن مطرح شد تولید آن در خارج از تهران بود و این‌که قرار است با نگاهی سازنده به محتوای آن بپردازیم. همین دو ویژگی برایم کافی بود تا ساخت آن را بپذیرم.
تولید سریال یا فیلم خارج از تهران سختی‌های بسیاری دارد. این موضوع در تصمیم شما خللی ایجاد نکرد؟
سال‌ها قبل تجربه کار در شهرستان‌ها و امور استان‌ها را داشته‌ام و در نقاط مختلفی به تولید تله‌فیلم پرداخته‌ام و به‌نوعی بر دشواری‌های آن واقفم؛ بنابراین می‌دانستم با چه مشکلاتی مواجهم؛ البته این جذابیت نیز برایم وجود داشت که در فضا و اتمسفر جدید به روایت قصه‌های جدید بپردازم. پس از پیش‌تولید نیز پروژه کلید خورد و نگارش فیلمنامه توسط نویسنده آقای مجید آسودگان در حال انجام بود.
در حین تولید با چه مشکلاتی مواجه بودید؟
ما از شمال کشور شروع کردیم و به مناطق مختلفی رفتیم، از شهر‌های شمالی گرفته تا کوه‌های مهاباد و کویر دامغان. در حین تولید نیز با مشکلاتی مانند سرما، گرما، بی‌برقی و نبود امکانات شهری در بیابان و نقاط دورافتاده مواجه بودیم.
سریال «راه و بیراه» اثری اجتماعی است و درباره آدم‌های روز جامعه است و تلاش کرده‌اید به دور از شعارزدگی به مشکلات واقعی آن‌ها بپردازید. خودتان به‌عنوان یک فیلمساز چقدر دغدغه‌های اجتماعی دارید؟
کلاً هنرمند باید دغدغه‌های اجتماعی داشته باشد. به‌طور مثال اگر اثر ما برای مخاطب ملموس نباشد آن را نمی‌پذیرد و ما نیز کار بااهمیتی انجام نداده‌ایم. البته گاه پیش می‌آید که هنرمند اثری ذهنی یا فانتزی می‌سازد که من همچنین فضایی را در یک تله‌فیلم با حال و هوای تاریخی فانتزی تجربه کرده‌ام. در چنین مواقعی مخاطب می‌پذیرد و می‌داند که با اثری غیرواقعی مواجه است؛ اما زمانی که به سراغ تولید سریالی اجتماعی می‌رویم باید موضوعاتی را مد نظر قرار دهیم که برای مخاطب ملموس است و من نیز در «راه و بیراه» تلاش کرده‌ام فضا و آدم‌های فیلم و معضلاتشان قابل لمس و باورپذیر باشند؛ و درنهایت از خروجی کار راضی هستید؟
خیر. کاش خروجی نهایی که در حال حاضر به روی آنتن شبکه یک است این‌قدر دچار ممیزی نمی‌شد؛ زیرا در نسخه اصلی بیشتر و بهتر به مشکلات و معضلات مردم پرداخته بودم و موضوعاتی در آن مطرح می‌شد که دغدغه آدم‌های امروز بود و مخاطب با آن‌ها درگیر است.
با این حساب از نتیجه کار راضی نیستی د!
سریالی که در حال حاضر به روی آنتن است با آن چیزی که مد نظرم بود فاصله دارد.
چرا سریال دچار ممیزی شده است؟ به هرحال شما تجربه همکاری با تلویزیون را دارید و از خط قرمز‌ها و محدودیت‌ها باخبرید. مگر فیلمنامه از قبل تایید نشده بود؟
چرا. تلویزیون، مسئول فیلمنامه و کارشناس دارد تا درنهایت اثر مورد تایید قرار بگیرد.
پس دلیل این ممیزی‌ها چیست؟
دلیل چنین اتفاقاتی این است که بخش تولید و بخشی که به روند پخش نظارت دارند از یکدیگر جدا هستند و این تفکیک باعث می‌شود که آثار تولیدشده گاه مورد تایید مسئولان پخش نباشند.
از سریال «راه و بیراه» در این‌باره مثالی بزنید.
مثلا در آن مقطع زمانی که اپیزود اول سریال را تولید کردیم معضل کمبود آب در بعضی از شهر‌ها حاشیه‌ها و درگیری‌هایی به بار آورده بود که باعث شد اثر دچار ممیزی‌های بسیار شود، طوری که به‌شخصه وقتی سریال را روی آنتن دیدم تصورم این بود که با کار دیگری مواجه هستم.
یعنی درباره حذف بخش‌هایی از سریال با شما مشورت نشد؟!
به هیچ وجه با من مشورت نشد.
شما کارگردان سریال هستید و قطعاً باید در جریان امور اثرتان و تغییراتش باشید، اما این اتفاق نیفتاده است. مگر روال کار چیست؟
قاعده این است که به تهیه‌کننده اطلاع داده می‌شود و او نیز طبق روال حرفه‌ای کارگردان و گروهش را در جریان امور قرار می‌دهد. اما درباره سریال «راه و بیراه» این اتفاق نیفتاد، در نتیجه خروجی نهایی مورد تایید من نیست. حتی با این‌که با صداگذار و آهنگساز در ارتباط بودم، اما آن روند حرفه‌ای که به واسطه آن کارگردان بنشیند و خروجی نهایی را ببیند و تایید کند طی نشد که این اتفاق، دلایل مختلفی دارد.
انگار در گذشته‌ای نه‌چندان دور کارگردان‌ها اختیار و مسئولیت بیشتری نسبت به اثرشان داشتند و در حال حاضر شرایط کمی تغییر کرده است.
خیر در حال حاضر نیز این اختیار و مسئولیت وجود دارد و درنهایت کارگردان است که باید اثر را تایید کند، اما در پروژه «راه و بیراه» این اتفاق نیفتاد.
در حین پیش‌تولید و تولید چقدر با فیلمنامه نویس آقای مجید آسودگان تعامل داشتید؟
در ابتدا که سیناپس‌های قسمت‌های مختلف و خلاصه سریال به دستم رسیده بود جلسات بسیاری با آقای آسودگان داشتیم، اما پس از آن‌که پروژه کلید خورد ارتباطمان کمتر شد.
در تلویزیون اغلب این‌گونه است که ارتباط نویسنده و کارگردان پس از آغاز تولید کم می‌شود. موافقید؟
بله، اما این تمایل از جانب من وجود داشت که تعامل بیشتری با نویسنده داشته باشیم، اما دو مانع بر سر راه وجود داشت. یکی این‌که در حال ضبط و تولید بودیم و مورد دوم این‌که ضبط ما در تهران نبود. مثلاً در اپیزودی که قصه آن در شمال اتفاق می‌افتد با مجید آسودگان تعامل زیادی داشتیم که تاثیر آن گفتگو‌ها را در خروجی اثر می‌بینید، اما به‌تدریج این تعامل کمتر و کمتر شد.
به این ترتیب می‌توان گفت که کامل نبودن فیلمنامه به کلیت اثر ضربه خواهد زد.
بله همین‌طور است و من نیز به‌عنوان کارگردان همیشه ترجیحم این است که با فیلمنامه کامل به ساخت و تولید اثر بپردازم، زیرا اگر در زمان تولید به نگارش فیلمنامه بپردازیم حتی تجارب قبلی نیز نمی‌توانند به‌عنوان کاتالیزور عمل کنند و نتیجه کار پنجاه-پنجاه خواهد بود؛ زیرا همه اتفاقات در دل تولید می‌افتد و عوامل و کارگردان در عملی انجام شده قرار می‌گیرند. در پروژه قبلی «بیم و امید»، فیلمنامه کامل را داشتم و به بازنویسی آن پرداختیم و نظرات من و گروه فیلم و سریال شبکه یک سیما لحاظ شد و درنهایت پیش از تولید، فیلمنامه و قصه کامل شده بود و در زمان ضبط دغدغه فیلمنامه نداشتیم.
فیلمنامه «راه و بیراه» خیلی فرم‌گراست. این چیدمان از ابتدا به همین شکل بود؟
ارتباط ارگانیک اپیزود‌ها در ابتدا بیشتر بود و رفته‌رفته کمتر شد. تنها ارتباطی که بین اپیزود‌ها وجود دارد. شخصیت سعید است که در یکی از اپیزود‌ها نقش فرعی داشت و به مخاطب معرفی شد و در اپیزود بعدی شخصیت اصلی بود و باتوجه به موقعیت‌ها به ضدقهرمان تبدیل می‌شود که تجربه چنین تغییری را در سریال «در قصه‌ها زندگی می‌کنند» داشتم.
چرا سریال «راه و بیراه» دو کارگردان دارد؟
از ابتدا قرار نبود همکار دیگری را به‌عنوان کارگردان به پروژه دعوت کنم؛ زیرا اصولأ چنین روندی را نمی‌پسندم و اگر به پروژه‌ای دعوت شوم که دو یا چند کارگردان دارد آن را نمی‌پذیرم، اما در سریال «راه و بیراه» قصه و کلیت کار به دلیل ساختار اپیزودیک آن آسیب نمی‌دید. این را هم بگویم که اگر شخصی به‌عنوان ناظرکل یا کارگردان کل وجود داشته باشد می‌توان پروژه‌ای را با دو یا چند کارگردان پیش برد، اتفاقی که در هالیوود نیز افتاده و تولید پروژه‌های بزرگ طبق چنین روالی پیش می‌رود. متاسفانه این روند در ایران هنوز جا نیفتاده و به روالی مرسوم تبدیل نشده است که اگر این اتفاق بیفتد بسیار کارآمد است و از لحاظ زمان و بودجه به نفع پروژه‌های در حال تولید است.
چه اتفاقاتی باعث شد مجتبی اسعدی پور را برای کارگردانی دو اپیزود پایانی به پروژه دعوت کنید؟
در اواخر سال گذشته به من گفتند که قرار است سریال از ۲۳بهمن‌ماه به روی آنتن برود و از آن‌جایی که تلاش داشتم سریال را در زمان تعیین‌شده به پخش برسانم ناچار شدم تیم دومی را به پروژه اضافه کنم و پس از آن صلاح دانستم که پای میز مونتاژ بنشینم و بر این بخش نظارت کنم.
این که سریال دو کارگردان دارد باعث نشده اثر آن یک‌دستی لازم را نداشته باشد؟
همه عوامل هر دو تیم اعم از طراح صحنه، فیلمبردار، موسیقی، تدوین و بقیه اعضا طبق یک روال پیش رفته‌اند و تفاوتی در نوع پرداخت‌ها وجود ندارد.
طی مدت پخش بازخورد مخاطبان را چگونه دیده‌اید؟
بزرگ‌ترین مشکلی که در حال حاضر وجود دارد هم‌زمانی پخش سریال با مسابقات جام جهانی است که باعث شده سریال آن‌طور که باید دیده نشود. اما با این حال برخی از دوستان به اتفاق مخاطبانی که پای ثابت سریال‌های تلویزیون هستند سریال را دنبال می‌کنند. من نیز بازخورد‌های مثبتی دیده‌ام.