نسخه دولت برای ارتقای «تاب‌آوری جامعه»

خبرگزاری فارس: سند نظام تامین اجتماعی چند لایه بر اساس قانون برنامه پنجم، به دولت مجوز استقرار نظامی را داد که به افراد و خانوار‌هایی که به دلیل بیکاری، بیماری، آسیب‌های جسمی، روانی و اجتماعی و... قادر به تامین درآمد نیستند، کمک و مساعدت کند. طراحی و استقرار «نظام تامین اجتماعی چند لایه» یکی از وظایف تکلیف شده وزارت رفاه است که سند آن اردیبهشت ماه سال گذشته، با تمرکز بر «توانمند‌سازی اقشار کم درآمد»، «مصون‌سازی صندوق‌های بازنشستگی از افزایش بار مالی» و «اولویت‌بندی خدمات بهداشتی و درمانی» منتشر شد. این سند بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه، به دولت مجوز برقراری استقرار نظام تامین اجتماعی چندلایه را با رعایت حداقل سه‌لایه «حمایت‌های اجتماعی»، «بیمه‌های پایه» و «بیمه‌های مکمل» می‌دهد. از مهم‌ترین ویژگی‌های سند جدید نظام تامین اجتماعی می‌توان به سطح‌بندی و اولویت‌بندی خدمات، استاندارد‌سازی بیمه‌های تکمیلی و تخصصی کردن حوزه‌های امدادی، حمایتی و بیمه‌ای اشاره کرد. لایه‌بندی و طرح‌بندی حوزه تامین اجتماعی اولین بار در قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی در سال ۸۳ مطرح شد. آنجا در قلمرو بیمه‌ای تعریف شده بود که باید طرح بیمه‌های پایه و مکمل مطرح شود و در متن قانون نیز روی تخصصی کردن و تقسیم وظایف در حوزه‌ها و سطح‌های مختلف احکامی صادر شده است. سندی که چندی بعد، وزارتخانه رفاه را مجاب کرد تا در راستای ماده ۲۷ قانون برنامه پنجم توسعه که در آن بحث نظام چند لایه تکلیف شده بود، آیین‌نامه‌ای را به دولت بدهد تا در کمیسیون اجتماعی دولت مطرح و به تصویب برسد و اکنون این سند در صحن دولت مطرح است. پاشنه آشیل طرح‌های ضربتی رفاهی علی حیدری مسئول هماهنگی دبیرخانه شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی به خبرگزاری فارس می‌گوید: اغلب طرح‌های حمایتی مانند هدفمندی یارانه‌ها، شهید رجایی، ستاد جهیزیه، کپن کالا‌های اساسی، بنگاه‌های زود بازده، طرح ضربتی اشتغال یا حتی سهام عدالت اجرا شده، اما پس از اجرا متوجه شده اند که تمام کسانی که این خدمات را دریافت کرده‌اند، استحقاق آن را نداشته‌اند و بخشی از دریافت‌کنندگان از سطوح برخوردار بوده‌اند. وی ادامه می‌دهد: گاهی هم دیده می‌شد منابع به‌صورت صحیح بین نهاد‌ها و ساختار‌های موجود تخصیص نیافته چراکه بیشتر بودجه‌ریزی بر مبنای چانه‌زنی و روند‌های سنواتی انجام می‌شده است. یعنی یک نهاد حمایتی، اعتباری را گرفته بود و سال بعد روی آن مبلغ درصدی اضافه می‌شده است؛ بنابراین بسیاری از ساختارها، نهادها، اعتبارات و طرح‌ها برای تحقق عدالت اجتماعی اجرا شده اند و منابع بسیار زیادی هزینه شده است، اما پاشنه آشیل بیشتر این طرح‌ها این بوده است که اطلاعات و آمار ثبتی و عملیاتی در ارتباط با جامعه هدف در اختیار نبوده است. لایه‌هایی که از اقشار ضعیف حمایت می‌کنند اسماعیل گرجی پور مدیرکل دفتر بیمه‌های اجتماعی وزارت رفاه در این باره به خبرگزاری فارس می‌گوید: در نظام چند لایه رفاهی، افراد و خانوار‌هایی که به دلیل بیکاری، بیماری، آسیب‌های جسمی، روانی و اجتماعی و... قادر به تامین درآمد خود و اعضای خانواده‌شان نیستند در لایه مساعدت (حمایتی) تحت پوشش و مورد حمایت قرار می‌گیرند. هرچند سعی بر این است که افراد قابل توانمند شدن به‌مرور توانمند و خوداتکا شوند و به لایه بیمه‌ای (مشارکتی) منتقل شوند. وی ادامه می‌دهد: لایه بیمه‌ای افراد و خانوار‌هایی را هدف و تحت پو شش قرار می‌دهد که دارای شغل و درآمد مناسب و مستمر هستند و می‌توانند حق‌بیمه بپردازند (مشارکت کنند) و در ازای آن از خدمات متناسب برخوردار شوند؛ به عبارت دیگر، در این لایه با رویکرد پیشگیرانه ریسک‌ها و خطراتی که در حین کار یا در آینده موجب قطع و یا کاهش درآمد می‌شود با مشارکت خود افراد پوشش داده می‌شود، به نحوی که در زمان بیکاری، بیماری، ازکارافتادگی، پیری یا فوت سطح زندگی آنان تقریبا در حد زمان اشتغال حفظ شود. گرجی پور می‌افزاید: در لایه تکمیلی نیز امکان مشارکت بیشتر کسانی که توانایی مالی کافی دارند و سطح بالاتری از رفاه را طلب می‌کنند فراهم می‌شود. وجود این لایه تکمیلی و تامین این بخش از جامعه برخی فشار‌های وارد بر نظام تامین‌اجتماعی پایه را کاهش می‌دهد و تعادل اجتماعی را امکان‌پذیر می‌سازد. به گفته بسیاری از کارشناسان حوزه تامین اجتماعی برای اینکه بتوانیم به نظام چند لایه برسیم باید اول آحاد جامعه را از نظر برخورداری از خدمات اجتماعی و نیاز به این خدمات جانمایی کنیم و برای این کار وزارت رفاه سامانه و پایگاه اطلاعات و پنجره واحد خدمت رفاه و تامین اجتماعی را ایجاد کرد. این سامانه اکنون کمک می‌کند تا مشخص شود چه فردی چه نیاز‌هایی را دارد و چه فرد یا قشری در اولویت است. همچنین وقتی خدمات حمایتی به آن‌ها ارائه می‌شود، می‌توان اطمینان یافت که بر پایه عدالت توزیع می‌شود یا خیر؛ ٦ میلیون نفر در معرض ریسک‌های اجتماعی احمد میدری معاون رفاهی وزیر رفاه که در راه اندازی پنجره واحد رفاهی اقدام کرده در این باره به خبرنگار خبرگزاری فارس می‌گوید: در نظام چندلایه، انواع فقر و حمایت‌های اجتماعی را داریم. کار وزارت رفاه این است که انواع فقر مانند فقر مسکن، فقر آموزش، فقر بهداشت و فقر درآمدی و گروه‌های فقیر را رصد می‌کند و به دولت هشدار می‌دهد. به طور طبیعی معاونت رفاه نمی‌تواند راهکاری برای همه انواع فقر‌ها و گروه‌ها داشته باشد. وی می‌گوید: آمار‌های ما نشان می‌دهد که درصد بالایی از افراد کار می‌کنند، اما همچنان در چرخه فقر قرار دارند. طبیعتا در لایه دوم باید نوع دیگری از حمایت‌ها به عمل آید. نظر ما این است که در حوزه‌های بهداشت و آموزش نیاز است دولت حضور کامل داشته باشد. در حوزه بهداشت قدم‌هایی برداشته‌ایم، اما ساختار درمان کشور باید اصلاح شود. در حوزه آموزش نیز وضعیت با آنچه در حمایت‌های اجتماعی گفته می‌شود، فاصله زیادی دارد. میدری در صورت سقوط فرد به لایه اول و حمایت از آن می‌افزاید: در حوزه شاغلان از ٢٣ میلیون شاغل، ٦ میلیون نفر فاقد بیمه اجتماعی هستند که در معرض ریسک‌های اجتماعی قرار دارند و با وقوع یک حادثه به دامان فقر می‌افتند. یکی از پیشنهاد‌های ما برای بهبود نظام حمایت‌های اجتماعی این است که مقررات را به‌گونه‌ای اصلاح کنیم که از نظام بیمه‌های اجتماعی بهره‌مند شوند و این شکاف از طریق طرح «بیمه اجتماعی فراگیر» پر می‌شود. اگر آیین‌نامه سند نظام چند لایه تامین اجتماعی در دولت به تصویب برسد، وزارت رفاه با شکل‌دهی این نظام چند لایه، یک سطح حداقلی از خدمات و حمایت‌ها را از جامعه هدف، اقشار و گروه‌های نیازمند به عمل می‌آورد و آن وقت است که باید منتظر باشیم که آیا اولویت‌های تخصصی تعیین شده در این نظام رفاهی می‌تواند در صورت تحقق به ارتقای «تاب آوری جامعه» بیانجامد یا خیر؟