صادرات «ته‌دیگ» ایرانی!
ته‌دیگ این پیش غذای محبوب ایرانی در جهان هم طرفدار‌های زیادی دارد و حتی آن را یک غذای کامل می‌دانند.
مجله مهر: آیا شما هم «ته‌دیگ» دوست دارید؟ آیا شما هم از دسته افرادی هستید که سر سفره غذا همه‌دغدغه‌تان رسیدن «ته‌دیگ» است؟ آیا شما هم از خیر تعارف کردن «ته‌دیگ» می‌گذرید؟ آیا شما هم معتقدید که «ته‌دیگ» را باید یک غذای کامل دانست؟!
اگر جواب شما به سوال‌های بالا «بله» است، حتما این گزارش را هم دوست دارید!
ته دیگ قسمتی از پلو یا چلو است که ته دیگ رنگ سرخ می‌گیرد و برنج‌ها به هم می‌چسبند. در واقع به آن قسمت از پلو یا چلو که سخت و سرخ شده باشد، ته‌دیگ می‌گویند. البته اگر ته‌دیگ مواد دیگری به جز برنج داشته باشد، ته‌چین نام می‌گیرد که البته انواع مختلفی هم دارد.
اما ته‌دیگ را در بشقاب جداگاه سر سفره می‌آورند؛ ته‌دیگی که درسته از دیگ درآمده باشد-مانند ته‌دیگ پلوپز برقی- را «ته‌دیگ قلفتی» می‌نامند. اما لازم نیست هر ته‌دیگی قلفتی باشد، کافی‌ست خرد نشود و به صورت ورقه‌هایی به اندازه کف ست یا بزرگتر درآید. برای جدا کردن ته‌دیگ بهترین روش گذاشتن دیگ برنج در چند بند انگشت آب سرد است، البته دیگ باید مستقیما از روی آتش به آب سرد منتقل شود که در غیر این‌صورت جدا کردن آن سخت‌تر می‌شود. چون ته‌دیگ نباید آرام‌آرام سرد شود.
نکته مهم دیگر درباره سرو ته‌دیگ این است که باید آن را هرچه زودتر توی ظرف کشید و سر سفره بُرد، وگرنه پیر می‌شود! یعنی تازگی و طراوت خود را از دست می‌دهد. البته خیلی از ما از ته‌دیگ شب‌مانده نمی‌گذریم و حاضریم حتی سرد آن را بخوریم!
«ته‌دیگ» ایرانی غذایی برای همه جهان
روزنامه نیویورک تایمز یکشنبه هر هفته در وب‌سایت خود یک دستور غذا را منتشر می‌کند یکی از این‌هفته‌ها قرعه به نام کنار غذای محبوب ما ایرانی افتاد! آن‌ها طرز تهیه «ته‌دیگ» ماکارونی را آموزش داده بودند و در توضیحات نوشته بودند که «Tahdig» همان چیزی است که زیر برنج ایرانی تشکیل می‌شود و حالتی برشته و ترد دارد. البته باید بگوییم که «ته‌دیگ» فقط زیر برنج و از جنس برنج نیست، بلکه زیر غذا‌های دیگری مثل ماکارونی هم قرار می‌گیرد و جنس‌های مختلفی دارد که نان و سیب‌زمینی هم از مهم‌ترین مواد آن است.»، اما واقعا این ته‌دیگ چیست که ما ایرانی‌ها با همه مضراتی که می‌گویند، دارد؛ حاضریم قبل از خوردن غذای اصلی آن را بخوریم؟
ته‌دیگ چطور وارد زندگی‌مان شد؟
قبل از هرچیز نگاهی به تاریخچه و گذشته ته‌دیگ داشته باشیم، البته با اینکه ته‌دیگ با توجه به میزان محبوبیتش می‌تواند اعلام استقلال کند و به عنوان یک غذای کامل معرفی شود، اما همچنان ما ترجیح می‌دهیم آن را پیش از غذای اصلی یا در کنار آن بخوریم و لذت هم ببریم.
درباره تولد ته‌دیگ نشانه و یا حتی فرد خاصی در تاریخ را نمی‌توان نام بُرد، این‌طور به نظر می‌رسد که از جایی به بعد این خوشمزه دوست‌داشتنی وارد زندگی همه ما شد و دیگر نمی‌شد به آن بی‌توجهی کرد! اما دو روایت مختلف برای تولد آن وجود دارد؛ می‌گویند در مطبخ‌های شاهنشاهان و خان‌ها، پس از اینکه سالار خانه غذایش را میل می‌کرد، خدمه‌ها با باقی مانده غذا، شکم‌شان را سیر می‌کردند. روزی در دربار ناصرالدین شاه قاجار ـ. در برخی روایت‌ها در دربار مظفرالدین شاه قاجارـ بین نوکر‌ها سر ته دیگ غذا دعوا می‌شود. رئیس نوکر‌ها سرآشپز را صدا می‌زند و دلیل سر و صدا را جویا می‌شود. ماجرای ته دیگ به گوش سرنوکر و سپس شاه می‌رسد. دستور می‌دهند کمی از آن را نزد حضور همایونی ببرند. شاه که از خوردن ته دیگ مسرور می‌شود! دستور می‌دهد از آن پس ابتدا ته دیگ را به عنوان پیش غذا برای او ببرند. به این ترتیب ته دیگ هم به جایگاه ویژه‌ای دست پیدا می‌کند!
حکایت دوم هم از این قرار است که روزی یکی از طباخان درباری، هنگام پختن چلو مرغ، حواسش پرت می‌شود و چلو شفته شده و ته دیگ می‌بندد. طباخ از ترس جانش از زعفران کمک می‌گیرد و مرغ غذا را همراه با ماست و تخم مرغ به چلوی ته گرفته، اضافه می‌کند. به این ترتیب نه تنها جان طباخ در امان می‌ماند که اولین ته چین زعفرانی متولد می‌شود.
ته‌دیگ یا ته‌چین مساله این است!
ته‌دیگ را به قسمت سخت و سرخ شده چلو می‌گویند که یکی از راز‌های اصلی خوشمزه بودنش نمک و روغن است! اما نکته این است که هرچیز دیگری که به این ته‌دیگ اضافه شود، نام آن را به ته‌چین تغییر می‌دهد. البته در فرهنگ ما ته‌چین خودش یک غذای جداست که برنجش با ماست و تخم‌مرغ مخلوط می‌شود و مرغ هم دارد. اما ته‌چین همه ته‌دیگ‌هایی است که با اضافه کردن چیزی یا تغییر در مواد ته‌دیگ درست شده است.
اگر با این نام‌گذاری جلو برویم؛ ته‌چین‌های مختلف و زیادی را می‌توان نام برد. از نان‌لواش، سیب‌زمینی که مدل‌های مختلف درسته، خلال و رنده آن استفاده می‌شود تا چغندر، اسفناج، مخلوط برنج با زعفران، مخلوط برنج با ماست و تخم‌مرغ، کاهو، چوب‌شور، خمیر نان باگت، کنجد و ماست، برگ‌مو، پیاز، کورن‌فلکس، بادمجان و کدو سبز را می‌توان ته برنج‌ها قرار داد. البته ته‌دیگ ماکارونی به جز اینکه می‌توان نان‌لواش و سیب‌زمینی باشد، می‌تواند خود ماکارونی هم باشد که اتفاقا آن هم طرفدار‌های ویژه‌ای دارد!
خارجی‌های ته‌دیگ دوست!
اما نکته جالب درباره ته‌دیگ ایرانی این است که به نظر می‌رسد تنها خودمان از پس تهیه آن برمی‌آییم! در تمام دستور‌هایی که در سایت‌های مختلف به زبان انگلیسی برای درست کردن ته‌دیگ وجود دارد، همه کسانی‌که سعی کردند آن را درست کنند، تقریبا دست خالی بوده‌اند! در بیشتر کامنت‌ا با اینکه از ته‌دیگ و ظاهر دلربایش تعریف کرده‌اند، اما همان‌قدر هم در درست کردن آن عاجز بوده‌اند. باید به همه آن‌ها گفت که ته‌دیگ هنر آشپز ایرانی است و هر کسی نمی‌تواند با خواندن چند خط دستور غذایی آن را درست کند، ته‌دیگ خوب تبحر خاصی می‌خواهد که تنها در آشپز‌های ایرانی دیده می‌شود!
در بخش‌هایی از این گزارش و در توضیح شیوه‌های سرو و طبخ ته‌دیگ از کتاب «مستطاب آشپزی» نوشته نجف‌دریابندری استفاده شده است.