معمای محصولات خیلی سالم به اصطلاح «ارگانیک»

روزنامه صبح نو: مصرف مواد غذایی سالم برای بسیاری از خانواده‏ها و شهروندان به سبک زندگی تبدیل شده است. سبک زندگی‌ای که اصطلاح ارگانیک (محصولات به دور از کود و آفت‎کش شیمیایی) را وارد سبد خرید آن‏ها کرده است. به‌خاطر همین هم فروشگاه مواد غذایی با محوریت فروش محصولات ارگانیک در شهر‌ها مانند قارچ رشد کرده‏اند. فروشگاه‏هایی که به اسم ارگانیک بودن محصولات‌شان، پول خوبی هم از خریدار‌ها به جیب می‏زنند؛ اما آیا همه آن‏ها واقعاً سالم‏اند و غذای با سازوکار ارگانیک را به مشتری‏هایشان عرضه می‎کنند؟ فروشگاه‏های محصولات ارگانیک بزرگ‏اند. دکور‌های اغلب‌شان با چوب و کاه تزیین شده است. قفسه‏های میوه و مواد غذایی کشاورزی، شیر و لبنیات و حتی بخشی از دکور یخچال‏های عرضه گوشت سالم هم از چوب پوشانده شده است، بوی اغلب‌شان هم مشترک است، بسیاری از آن‏ها بوی کاه و بوی تند روستا یا چیزی شبیه به آن را می‏دهند. با وجود وجه ظاهری مشترک همه فروشگاه‏های ارگانیک، اما تفاوت‏هایی در فروشگاه‏ها چه مغازه‏هایی که به‌صورت مستقیم عرضه محصولات دارند و چه فروشگاه‏هایی که اینترنتی فروش دارند، وجود دارد. اولین تفاوتی که در محصولات وجود دارد، تفاوت در هزینه‏هاست. هر فروشنده‏ای محصولات ارگانیک آن را با یک قیمتی به فروش می‏رساند. بادمجان‎های قلمی یک‌دست‎ مشکی و یک‏اندازه در مغازه‏ای ۴۰۰۰‌تومان و در فروشگاه اینترنتی دیگری ۵۷۰۰‌هزار تومان به فروش می‏رسد. اسپاگتی غیرارگانیکی که در فروشگاه‏ها ۳ هزار‌تومان است، در برخی از فروشگاه‏های ارگانیک ۱۰‌هزار تومان و در فروشگاه ارگانیک دیگری هم ۱۱ هزار تومان فروخته می‏شود.

کره‌محلی در فروشگاهی با ۲۰ تا ۳۰ درصد تخفیف، ۱۱ هزاروپانصد‌تومان و تولیدکننده محصول ارگانیکی دیگری کره‏اش را ۲۰‌هزار تومان به فروش می‏رساند. چیپس ارگانیک در فروشگاهی ۷۹۰۰‌تومان و در شعبه دیگری از همان فروشگاه، ۹۰۰۰‌تومان است. این، اما تنها تفاوت محصولات ارگانیک نیستند. بسیاری از محصولاتی که در فروشگاه‏های عرضه محصولات سالم یا ارگانیک به فروش می‏رسند، نام و نشان ندارند. بسیاری‎شان در ظرفی یک‌دست سفید و بدون لیبل بسته‎بندی شده‎اند. اگر هم خریداری از فروشنده‏ای بپرسد که چرا این محصول‌تان نام و نشانی ندارد و مشخصات تاریخ تولید و انقضا روی آن عرضه نشده، جواب‏ها مشترک است: «خودمان مستقیم از کشاورز و تولیدکننده می‏خریم.» بسیاری از محصولات ارگانیک به اسم سالم بودن، در شرایط باز و بدون بسته‏بندی به فروش می‏رسند. حرف از سلامت محصولات فروشگاه‏های ارگانیک، اما زمانی بغرنج و حساس می‏شود که طبق آمار انجمن ارگانیک کشور متولی اصلی عرضه محصولات ارگانیک، کمتر از ۷۰‌فروشگاه عرضه محصولات ارگانیک مجوزدار در سطح کشور وجود دارند و تنها چهار فروشگاه اینترنتی هم اجازه فعالیت دارند. تعداد فروشگاه‏های ارگانیکی که این روز‌ها در هر محله‏ای و در سر هر چهارراهی وجود دارد، اما خلاف این را می‎گوید. فروشگاه‏هایی که با فونت بزرگ سبزرنگ و چشمک‏زن‏شان داد می‏زنند که فقط در اینجا محصول ارگانیک به فروش می‏رسد. باید نشان‏دار باشند خانم «شبنم وثوقی» دبیر انجمن ارگانیک کشور، در گفتگو با «صبح نو» تکلیف بسیاری از فروشگاه‏های محصولات ارگانیکی که در سطح شهر وجود دارد را مشخص می‏کند: «یک‌سری از آن‏ها مجوز ندارند و بدون اجازه کار می‏کنند.» محصولات ارگانیک و فرآیند ارگانیکی یک محصول، اما پروسه طولانی دارد: «فرآیند تولید محصولات ارگانیک بین یک تا سه سال طول می‎کشد و این محصولات در همه‌جای دنیا دارای لوگوی ملی یا بین‎المللی هستند. با لوگوی مصرف‎کنندگان ارگانیک بودن محصول را شناسایی و اقدام به خرید می‏کنند.» بنابراین محصولی را می‎توان ارگانیک نامید که تحت نظارت یکی از شرکت‌های بازرسی داخلی یا خارجی ذی‌صلاح باشد و فرآیند تولید تا عرضه آن بر اساس یکی از استاندارد‌های کشاورزی ارگانیک طی شده باشد: «گواهی ارگانیک یک محصول اسم شرکت گواهی‎دهنده و نوع استاندارد آن را مشخص می‏کند.»

او تأکید می‌کند: «مصرف‏کنندگان باید توجه داشته باشند محصولی ارگانیک است که گواهی و لوگوی ارگانیک داشته باشد. گواهی ارگانیک توسط هفت شرکت بازرسی کننده که زیر نظر سازمان ملی استاندارد فعالیت می‎کنند، صادر می‏شود. تولیدکننده‌ای محصول ارگانیک قبل از ارائه محصول خود به بازار، مدارک خود را به انجمن ارگانیک ایران ارائه می‌دهد تا پس از تأیید، کد ۱۸‌رقمی به‌عنوان شناسه و لوگوی انجمن به تولیدکننده ارائه شود. در این کد تمام شاخصه‌ها اعم از شرکت بازرسی‌کننده، نوع گواهی، محل مزرعه و تولید، نوع محصول لحاظ می‏شود و مصرف‌کننده با وارد کردن این کد و شناسه در سامانه انجمن ارگانیک می‎تواند محصول خریداری‌شده را رهگیری کند و از ارگانیک بودن آن مطمئن شود.»

وثوقی معتقد است که مشکل اصلی تولیدکننده‏های محصولات ارگانیک نداشتن صنف و اتحادیه است: «اتحادیه تولیدکنندگان مواد غذایی ارگانیک در ایران وجود ندارد؛ بنابراین آن کنترلی که باید در زمینه فروشگاه‏های عرضه محصولات ارگانیک نمی‏شود. ما روی فروشگاه‏هایی که زیرنظرمان هستند، نظارت می‏کنیم تا محصولاتی که در آنجا به فروش می‏رسد، غیرارگانیک نباشند. باید محصولات شناسنامه‌دار ارگانیک وارد این فروشگاه‏ها شوند.» ۳۰‌درصد تا ۵۰‌درصد گران‏تریم، اما یک خریدار چطور باید بفهمد محصولی که به‌نام ارگانیک به او فروخته می‌شود، واقعاً ارگانیک است؟ وثوقی جواب می‏دهد: «خریدار باید از روی نشان استانداردی که روی محصولات ارگانیک خورده‏اند از ارگانیک بودن محصولی مطمئن شود. یک‌سری از محصولات ارگانیگ وارداتی هستند. این محصولات لوگوی اتحادیه اروپا را دارند. یک علامت برگ سبزرنگ روی محصولات آن‏ها حک شده است.»

‌و اگر محصول ارگانیک در داخل ایران تولید شده باشد، لوگوی شرکت بازدیدکننده روی محصول نصب می‏شود. تشخیص ارگانیک بودن یا نبودن تنها مشکل خریدار محصولات ارگانیک نیست. قیمت‏گذاری‏های عجیب‌وغریب هم از مشکلاتی است که در فروشگاه‏های عرضه محصولات ارگانیک وجود دارد. وثوقی با تأکید بر هزینه‏ای که تولیدکننده برای تولید محصولات ارگانیک باید بپردازد، توضیح می‏دهد: «کشاورزان محصولات ارگانیک، از بذر ارگانیک یا سموم کشاورزی طبیعی استفاده می‏کنند. به‌اضافه این‌که تولیدکننده باید هزینه بازرسی به شرکت‏های بازدیدکننده را پرداخت کند؛ بنابراین هزینه اولیه‏ای که او باید برای تولید پرداخت کند، خیلی بیشتر است.» دبیر انجمن ارگانیک با اشاره به آشفته‏بازار فروشگاه‏ها و تولیدکننده‏های ارگانیکی که فعالیت می‏کنند، تأکید می‏کند: «تولید محصول ارگانیک، فرآیند سختی است. همه‌چیز از صفر شروع می‏شود. به‌عنوان مثال، کشاورز، از پاکسازی زمین کشاورزی کارش را شروع می‏کند و تا به مرحله بسته‏بندی، همه‌چیز به‌صورت مکانیکال انجام می‏شود. تأمین نهاد‌های ارگانیک، گران‌تر است و برای تولید محصول باید مراقبت بیشتری به خرج داد.» همه این‏ها باعث می‏شود که قیمت تمام‌شده محصولات ارگانیک بیشتر هم باشد: «در تمام دنیا محصولات ارگانیک بین ۳۰ تا ۵۰ درصد بالاتر است. این میزان افزایش قیمت هم به شرایط تولیدی بستگی دارد که خود تولیدکننده برای قیمت‏گذاری آن تصمیم می‏گیرد.» وقتی حرف از سلامت مردم است، دستگاه‎های نظارتی باید قوی‌تر و مقتدرانه‏تر عمل کنند. این روزها، اما عده‏ای به اسم عرضه محصولات سالم به مردم، جیب خود را پر پول می‏کنند.