جرقه‌ای برای صلح یا تکرار امید واهی؟

خبرگزاری مهر: چند روز گذشته گروه طالبان به مناسب ایام عید فطر به مدت ۳ روز با دولت افغانستان اعلام آتش بس کرد. اعلام آتش بس ۳ روزه از سوی طالبان اقدام بی‌سابقه از سوی این گروه در جنگ ۱۷ ساله افغانستان توصیف شده است. طالبان تاکنون به هیچ یک از درخواست‌های آشتی دولت افغانستان جواب مثبت نداده بود. واکنش طالبان همواره این بوده که کابل صلاحیت لازم را برای تصمیم‌گیری ندارد و این آمریکایی‌ها هستند که باید طرف گفتگو قرار بگیرند. اما اعلام آتش بس از سوی طالبان بسیاری را غافلگیر کرد؛ اقدامی که بسیاری آن را چرخشی در سیاست طالبان توصیف کرده اند. از سال ۲۰۰۱ تاکنون سابقه نداشته که گروه طالبان به درخواست‌های آتش‌بس یا صلح‌خواهی دولت و مردم افغانستان پاسخ مثبت بدهد. آنچه که طالبان روز شنبه (۱۹ خرداد) در بیانیه خود مطرح کرد، اولین مورد پذیرش رسمی آتش‌بس از سوی این گروه در ۱۷ سال گذشته به حساب می‌آید و بسیاری از چهره‌های سیاسی در داخل افغانستان و هم‌چنین چهره‌های وابسته به طالبان از دید مثبت به آن نگریسته‌اند. در یک مورد، «عبدالاسلام ضعیف»، سفیر پیشین طالبان در پاکستان در واکنش به آتش‌بس ۳ روز طالبان در روز‌های عید فطر، آن را یک پیام نیک برای صلح خوانده و از دولت افغانستان و رهبری طالبان خواست که این آتش‌بس برای ۳ ماه تمدید شود. اما از دیگر سو آگاهان سیاسی می‌گویند که آنچه در حال حاضر رخ داده، این است که طالبان گام بزرگی در مسیر آشتی و صلح پایدار برنداشته اند. این گروه در اعلام تصمیم خود برای آتش بس، حتی اشاره‌ای به آتش بس ۸ روزه دولت افغانستان هم نکرده است و این بدان معناست که تصمیم طالبان، ممکن است تنها به منظور بهبود و اصلاح تصویر این گروه نزد افکار عمومی گرفته شده باشد و اصولا گامی در راستای صلح -آنگونه که اشرف غنی تصور می‌کند و علمای دینی شرکت کننده در نشست کابل می‌خواهند- نباشد. به عقیده این گروه از کارشناسان، تصمیم طالبان برای اعلام آتش بس در ایام عید، تنها می‌تواند انگیزه تبلیغاتی و عوام فریبانه داشته باشد؛ زیرا این گروه در سال‌های گذشته، در ایام عید، حملات خونینی انجام می‌داد؛ حملاتی که بازخورد آن غالبا منفی بود و عمدتا مردم و ناظران، تعهد دینی و وفاداری مذهبی طالبان به اصول مورد ادعای شان را با اشاره به مسلمان کشی در ایام عید، زیر سؤال می‌بردند. بنابراین، اعلام آتش بس موقت ۳ روزه در ایام عید فطر، ممکن است با این انگیزه صورت گرفته باشد که تصویر این گروه نزد افکار عمومی و کانون‌های مذهبی، بازسازی شود و کمتر وجهه متظاهرانه مذهبی آن، مورد تردید و پرسش قرار بگیرد. این مهم به ویژه از این حیث نیز اهمیت دارد که با فتوای بیش از ۲ هزار عالم دینی در کابل مبنی بر حرام عنوان کردن حملات انتحاری و ناروا دانستن جنگ جاری در افغانستان، اکنون رهبران طالبان بیش از هر زمان دیگری خود را در برابر قضاوت افکار عمومی و هسته‌های مذهبی می‌یابند و باید به شک و پرسش‌هایی که در نزد آن‌ها در خصوص مشروعیت مذهبی جنگ جاری طالبان با دولت به وجود آمده، با توسل به اقدامات عوام گرایانه ای، چون اعلام آتش بس در ایام عید سعید فطر، پاسخ قانع کننده‌ای ارائه کنند. در میان برخی، اما اعلام آتش‌بس از سوی طالبان را باریکه‌ای امیدی در دل تاریکی توصیف کرده اند. شورای عالی صلح افغانستان، بزرگترین نهاد که با هدف پایان دادن به جنگ جاری در افغانستان ایجاد شده، حرکت طالبان را نوعی چراغ سبز برای صلح خوانده است. «اکرم اخپلواک» رئیس دبیرخانه این شورا ابراز امیدواری کرده است که به زودی محل و تاریخ مذاکرات رو در رو بین دولت و طالبان مشخص می‌شود. «عبدالسلام راکتی» از فرماندهان ارشد طالبان هم اعلام آتش بس موقت را فرصت طلایی توصیف کرد که پس از چشیدن مزه آن دو طرف علاقمند آتش بس پایدار خواهند شد و این روند به انعقاد پیمان صلح بین طالبان و دولت افغانستان خواهد انجامید. بر خی کارشناسان سیاسی و آگاه به مسائل داخلی طالبان نیز اعلام کردند که این اقدام طالبان بیانگر این است که این گروه تنها به جنگ نمی‌اندیشد، بلکه به صلح هم می‌اندیشد. دوم اینکه طالبان به طور کامل به خواست دولت افغانستان لبیک نگفته است. این گروه به جای ۸ روز، فقط ۳ روز را آتش بس اعلام کرده است. سوم اینکه حرکت طالبان ارسال نوع پیام حسن نیت به آمریکاست که این گروه در صورت عزم نیرو‌های آمریکایی به خروج از افغانستان، حاضر است با دولت افغانستان مذاکره کند. در این میان، اما منابع پاکستانی اعلام کردند که آتش بس غیر منتظره از سوی طالبان حاصل تلاش مشترک آمریکا و پاکستان است. مقام‌ها و منابع دیپلماتیک به روزنامه «داون» پاکستان اعلام کردند که واشنگتن و اسلام‌آباد در زمینه‌سازی آتش‌بس فعلی به صورت مشترک کار کرده و امیدوارند که آغازی برای صلح دائمی باشد. «لیزا کورتس» مشاور ارشد رئیس جمهوری آمریکا نیز گفت که این کشور کانال‌های چندگانه‌ای را برای آوردن صلح در افغانستان دنبال می‌کند و یکی از کانال‌های مهم پاکستان است؛ ما از پاکستان خواسته‌ایم در تسهیل این روند کمک کند. ما نگرانی امنیتی پاکستان را درک می‌کنیم و اطمینان می‌دهیم که در هر روند صلح منافع این کشور را مد نظر بگیریم. «مایک پمپئو»، وزیر خارجه آمریکا هم گفته که نیرو‌های آمریکایی و ناتو آتش‌بس در افغانستان را رعایت خواهند کرد و اگر شورشیان به آن‌ها حمله نکنند، حمله‌ای از سوی نیرو‌های بین المللی در کار نخواهد بود. اما باید گفت که ریاست جمهوری افغانستان حدود ۴ ماه پیش از وسوسه برانگیزترین طرح صلح دولت با طالبان پرده برداشت. بر مبنای این طرح، مذاکرات بدون قید و شرط خواهد بود، طالبان به عنوان یک گروه سیاسی به رسمیت شناخته خواهند شد، زندانیان این گروه آزاد و رهبران طالبان از فهرست سیاه سازمان ملل خارج خواهند شد. پاسخ طالبان این بود که کابل به «بهانه صلح» در حقیقت تلاش دارد طالبان تسلیم شود. اما «محمد کریم خلیلی» رئیس شورای عالی صلح افغانستان اعلام کرد که صلح به معنای تسلیم شدن طالبان نیست. با این همه، پس از پایان موعد آتش بس موقت دولت و طالبان، مشخص خواهد شد که دوطرف، چه بهره‌ای از این فرصت کوتاه برای صلحی پایدار و دائمی، گرفته اند. اگرچه پیش بینی می‌شود که دولت افغانستان تمایل به تمدید طولانی‌تر آتش بس داشته باشد؛ اما در مورد طالبان این مهم در هاله‌ای از ابهام و تردید قرار دارد.