مالچ‌های سیاه، منابع طبیعی را روسفید کرد
مالچ‌پاشی در شرق استان هرمزگان و شهرستان جاسک یکی از مواردی است که موجب کاهش حرکت ماسه‌های روان شده و از افزایش سطح بیابان جلوگیری کرده است.
خبرگزاری فارس: «جاسک» در شرق استان هرمزگان همواره با واژه محرومیت، شن‌های روان، صید و صیادی و... عجین شده است و در چند سال اخیر هم که بحث تشکیل منطقه «مکران» و منطقه ویژه اقتصادی مطرح شده است که انتظار می‌رود درسال‌های آتی به عنوان یکی از قطب‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی و. منطقه تبدیل شود.
این شهرستان در ۳۰۰ کیلومتری شرق هرمزگان واقع شده است و یکی از موضوعاتی که همواره روستا‌های این شهرستان را تهدیدکرده است، ریزگرد‌ها و گرد و غبار و ماسه‌های روان بوده که در گذشته برخی از روستاها تخلیه و جابجا شدند.
هر چند در چند سال اخیر اقداماتی توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان صورت گرفته است، اما در واقع یک دستگاه اجرایی به تنهایی نمی‌تواند چتر بیابانزدایی خود را بر سر سطح وسیع بیابان‌های جاسک بگستراند و اعتبارات ویژه‌ای را می‌طلبد. وسعت زیاد بیابان‌های شهرستان جاسک که نیمی از بیابان‌های استان را هم تشکیل می‌دهد، باعث شده است که نیازمند تدابیر ویژه و اختصاص اعتبارات ملی برای اجرای طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی باشد و از طرفی بایستی وزارتخانه‌های مختلف از جمله نیرو، راه و شهرسازی و... جهت حفظ تاسیسات خودشان هم که شده، در تثبیت ماسه‌های روان در این بخش مشارکت داشته باشند.
در آستانه ۲۷ خرداد، روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی که با شعار «سرزمین ارزشمند است، برای حفظ و احیای آن سرمایه‌گذاری کنیم» تصمیم گرفتیم به شهرستان جاسک در شرق استان هرمزگان سفری داشته باشیم و از روند اجرای طرح‌های بیابانزدایی و بخصوص روستای «گتی» که طرح بیابانزدایی با استفاده از روش «مالچ پاشی» در آن اجرا شده است، گزارش تهیه کنیم.
پس از گذر بیش از ۳۰۰ کیلومتر از جاده بندرعباس به سمت جاسک که برخی از نقاط این مسیر بخصوص از میناب به جاسک، جاده نیاز به تعریض دارد و کماکان شتر‌ها جان انسان‌ها را تهدید می‌کنند و موتورسیکلت سواران نوجوان و جوان هم بدون چراغ و کلاه ایمنی در جاده تردد می‌کردند که تصادف موتور سواری را هم دراین جاده شاهد بودیم، به جاسک رسیدیم، شب را در جاسک ماندیم و صبح از جاده جاسک- چابهار و کنارک به سمت مقصدمان روستای گتی در ۱۲۵ کیلومتری شرق جاسک حرکت کردیم.
مسدود شدن مسیر ارتباطی روستاها
یکی از خاطرات تلخی که در دو سه دهه اخیر در ذهن مردمان این منطقه وجود دارد، دیدن صحنه بسته شدن جاده‌های جاسک با ماسه‌های روان است که در زمان وزش باد هر چند ساعت جاده‌ها یک مرتبه بسته می‌شد و با لودر و. بایستی بطور مرتب جاده‌ها بازگشایی می‌شدند و گاهی راننده‌ای که صبح از این مسیر عبور کرده بود و شاید شب در زمان بازگشت با تلنبار شدن ماسه در وسط جاده وگاهی مسدودشدن جاده مواجه می‌شد که این وضعیت برای افراد غیربومی که آشنایی چندانی با جاده نداشتند، بسیار خطرآفرین بود و گاهی واژگونی خودرو و تصادفات مرگبار را هم به همراه می‌آورد و خانواده‌هایی را هم عزادار می‌کرد.
اما در سال‌های اخیر بیشتر ردپای منابع طبیعی و آبخیزداری در این طق دیده می‌شود و این نهاد دولتی با اجرای طرح‌های بیابانزدایی و نهال‌کاری در روستا‌های اطراف این جاده‌ها و مناطق حاشیه جاده، میزان ورود ماسه‌ها به جاده را اندازه‌ای کاهش داد و این سال‌ها دیگر جاده‌ای با ماسه‌های روان بسته نشد.
هرچند وضعیت جاده بین جاسک و شهر‌های سیستان و بلوچستان بسیار نامناسب و نیاز به ترمیم و روکش و یا احداث مجدد دارد و از طرفی هم بایستی حیواناتی مانندگاو و شتر ساماندهی شوند تا وارد جاده نشوند و حوادث مرگبار را به بار نیاورند.
از طرفی درگذشته شاهد خوردگی تیربرق، تاسیسات آب، برق و جاده‌ها و... با وزش باد‌های شدید و برخورد ماسه‌های بادی به آن‌ها بودیم که در حال حاضر با اجرای طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی در میزان خسارت‌ها، کاهش را شاهد هستیم، اما بنظر می‌رسد دستگاه‌های متولی این بخش‌ها هم جهت حفظ تاسیسات شان بایستی مشارکت بیشتری را برای تثبیت ماسه‌های روان و گرد و غبار‌ها داشته باشند و دولت هم اعتبارات این بخش را در هرمزگان همانند خوزستان افزایش دهد.
درگذشته که «مالچ» بصورت رایگان در اختیار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و بالطبع در اختیار اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان قرار می‌گرفت، روند بیابانزدایی شتاب بیشتری داشت، اما با قطع شدن واگذاری رایگان مالچ از وزارت نفت به سازمان جنگل‌ها و ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری از بیش از یک دهه قبل، از سرعت بیابانزدایی کاسته شد تا این که از اواخر سال گذشته واگذاری مالچ دوباره کلید خورد و در فاز نخست هم یک هزار و ۱۵۰ هکتار از روستای گتی در جاسک مالچ‌پاشی و ۴۰۰ هکتار هم نهال‌کاری شد.
برای شنیدن نظرات اهالی این روستا در خصوص اجرای این طرح و مشکلات و انتظارات‌شان به این روستا سفری داشتیم.
رضایت از مالچ پاشی توسط منابع طبیعی
بعد از گذشت از جاده‌ای پرپیچ وخ م. و پیچ درپیچ بدون علائم که دربرخی نقاطش، یک طرف جاده تخریب شده بود و حتی دو خودرو به راحتی نمی‌توانستند از کنار یکدیگر عبور کند، وارد روستای «گتی» شدیم.
روستایی که سطح زمین و تپه‌ها با مالچ پوشیده شده بود و این مایع چسبنده نفتی سیاه رنگ اجازه حرکت را به ماسه‌های روان بادی نمی‌داد و علی‌رغم وزش باد در زمان حضورمان، دیگر مانند گذشته اهالی و تازه وارد‌ها مجبور نبودند با پارچه و... سر و صورت خود را بپوشانند. به محض ورود به روستا، یکی از اعضای شورای اسلامی روستا و تعدادی دیگر از اهالی روستا به استقبال‌مان آمدند و بعد از سلام و احوالپرسی، اولین کلام‌شان هم این بود که بالاخره بعد از سال‌های طولانی برای مالچ پاشی روستایشان، دعای‌شان مستجاب شد و به خواسته‌شان توسط دولت و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان پاسخ مثبت داده شد و با مالچ‌پاشی در این منطقه از اواخر سال گذشته که تا فروردین هم ادامه داشت، بالاخره روز‌هایی را شاهدیم که دیگر کمتر ماسه‌های روان وارد خانه‌های‌شان شود.
عضو شورای اسلامی روستا از مرگ سه نفر از اهالی روستا می‌گوید که بدلیل ماسه‌های روان و مبتلاشدن به سرطان جان‌شان را از دست داده‌اند البته حالا دیگر خیال‌شان راحت شده که با مالچ پاشی و نهال‌کاری، این مشکلات و مصائب برای‌شان تکرار نشود.
«محمد زرین» عضو شورای روستای گتی با بیان این که این روستا که ۱۲۰ خانوار و ۵۰۰ نفر را در خود دارد و مدرسه دو کلاسه فرسوده دارد و خانه بهداشتش فقط یک «به‌ورز» مرد از روستای گابریک دارد. این روستا فقط یک خانم با تحصیلات دانشگاهی دارد که زنان روستا می‌خواهند این خانم به‌ورز روستایشان شود تا بانوان راحت‌تر بتوانند مشکلات خود را با وی در میان بگذارند، اظهار کرد: بدلیل ماسه‌های روان، اهالی این روستا به بیماری‌های چشمی، کلیوی، ریوی و... مبتلا شدند که با اجرای طرح بیابانزدایی و مالچ پاشی و نهال‌کاری، امیدواریم دیگر اهالی به چنین بیماری‌هایی مبتلا نشوند که جا دارد از مدیرکل، معاونان و مسؤولان دیگر منابع طبیعی استان قدردانی کنیم.
مدرسه هم تا پیش از این پر از ماسه می‌شد و روزانه چندین مرتبه دانش‌آموزان مجبور بودند خاک‌های داخل کلاس‌ها که از در و پنجره وارد می‌شد را جمع کنند و بیرون بریزند که از مهرماه امسال با اجرای طرح مالچ‌پاشی و نهال‌کاری در روستا، دیگر ماسه روانی وارد کلاس‌های شان نخواهد شد.
زرین می‌گوید: چندروز پس از مالچ پاشی و با نشستن مه بر روی زمین، بوته‌هایی خودرو از دل زمین بالا آمدند نهال‌هایی هم که کاشته شد، در حال حاضر توسط تعدادی از اهالی آبیاری می‌شوند، البته نهال‌ها در حال رشد هستند و رشد «سمر» بیشتر است، هر چند برخی از اهالی با کاشت سمر چندان موافق نیستند، زیرا خورده شدن این گونه توسط حیوانات و بخصوص گوسفندان، باعث بیماری‌شان می‌شود.
از طرفی شتر‌ها از جا‌های مختلف می‌آیند که نهال‌ها را هم می‌خورند که قرق بان‌ها تلاش می‌کنند شتر‌ها وارد منطقه‌ای که نهال کاشته شده، نشوند، اما برخی شتر‌ها شب می‌آیند و صبح‌ها قرق‌بان‌ها اقدام به بیرون راندن این شتر‌ها می‌کنند.
البته مالچ پاشی، آبیاری نهال‌ها و قرق‌بانی باعث اشتغال تعدادی از اهالی شده است، ساکنان این منطقه با یارانه زندگی‌شان را می‌گذرانند و حتی مجوز صیادی هم از دریا که در ۱۳ کیلومتری روستاست به آن‌ها داده نمی‌شود.
وی افزود: مالچ باعث شده که ماسه کمتر روی نهال‌های کاشته شده بریزد و آن‌ها فرصت رشد بیشتری داشته باشند، برخی نهال‌ها مانند مغیر و چوچ بیشتر آب می‌خواهد و بعد از چهل روز چندان رشد نکرده‌اند، سمر زودتر رشد می‌کند البته مقدار اندکی هم که ماسه روان وارد روستا می‌شود از سمت دریا در جنوب غربی روستاست که اگر این منطقه هم مالچ پاشی شود، دیگر هیچ ماسه روانی به روستا نمی‌آید؛ البته در حال حاضر هم اقدامی انقلابی و جهادی توسط دولتمردان و منابع طبیعی هرمزگان و جاسک در این منطقه صورت گرفته است و امیدواریم حمایت دولتمردان از روستا‌های محروم ادامه داشته باشد، قبلا در زمان وزش باد که گاهی هر دفعه تا یک هفته هم بطول می‌انجامید، حتی در صورت بسته بودن درب و پنجره اتاق‌ها، ریزگرد‌ها و ماسه‌ها وارد خانه‌های‌مان می‌شد و حتی تا شعاع ۵۰ متری دیده نمی‌شد.
این عضو شورا و سایر اهالی از اداره کل منابع طبیعی استان که خواب مالچ پاشی بر روی ماسه‌های روان روستا و کاشت نهال را برای‌شان تعبیرکرد قدردانند و می‌گویند‌ای کاش دولت مدرسه دخترانه راهنمایی را برای‌مان احداث می‌کرد تا دختران‌مان پس از مقطع ابتدایی مجبور به ترک تحصیل نشوند.
آب شرب‌مان را با تانکر می‌آوریم و نوسانات برق داریم و تلفن همراهمان آنتن‌دهی خوبی ندارد و تلفن همراهی را به این منطقه واگذار کرده‌اند که تعرفه‌اش گرانتر است؛ همچنین جاده روستایی مناسبی نداریم و سرویس مدرسه وجود ندارد تا پسران به مدارس در روستا‌های دیگر بروند‌ای کاش سایر مدیران هم مانند مسؤولان منابع طبیعی و سازمان جنگل‌ها می‌آمدند و وضعیت روستا را از نزدیک می‌دیدند و مشکلات‌مان را برطرف می‌کردند.
آبیاری نهال‌ها
وی در خصوص آبیاری نهال‌ها هم گفت: با تانکر‌های ۱۸ چرخ آب از چاه‌های «سدیج» در حدود ۵۰ کیلومتری روستای «گتی» آورده می‌شود و داخل استخر روستا می‌ریزند و با تراکتور‌هایی که تانکر به آن‌ها متصل است، آبیاری نهال‌ها انجام می‌شود و بطور متوسط هر نهالی یک مرتبه در هفته آبیاری می‌شود.
مسلم ۱۷ ساله هم که کلاس یازدهم بود و در لیردف در رشته حسابداری مالی تحصیل می‌کند، با قدردانی از مالچ پاشی و نهال‌کاری در روستایشان از اداره کل منابع طبیعی، می‌گوید: سرویس مدرسه نداریم و دختران روستا هم بخاطر نبود مدرسه بعد از دوران ابتدایی ترک تحصیل می‌کنند.
تداوم مالچ‌پاشی با تامین اعتبار
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان هم بابیان این که جهت اجرای طرح مالچ پاشی مبلغ ده میلیارد تومان هزینه خرید توسط سازمان جنگل شده و دو میلیارد تومان صرف حمل و مالچ پاشی و ۷۳۵ میلیون تومان هم برای نهال‌کاری در روستای گتی هزینه شده است، وعده نمود: در صورت تخصیص اعتبار، عملیات مالچ پاشی در اراضی سمت دریا که منجر به ورود ریزگرد و ماسه‌های روان به این منطقه می‌شود، در سال جاری اجرا شود.
ابراهیم تختی افزود: یک هزار و ۱۵۰ هکتار در این منطقه مالچ پاشی و ۴۰۰ هکتار نیز نهال‌کاری شد، گونه‌هایی نظیر سمر، چوج، مغیر، استبرق، اکالیپتوس و کنوکارپوس در این منطقه کاشته شد، در سفر ریاست جمهوری به استان هم مصوب شد ۲۱ میلیارد تومان به بخش بیابانزدایی استان تخصیص یابد که با تحقق آن می‌توان سطح بیشتری از اراضی بیابانی استان را تحت پوشش طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی قرار داد.
وی تعداد روستا‌های در معرض ماسه‌های روان جاسک را ۲۲ روستا اعلام کرد و گفت: تاکنون در ده روستا از جمله پیوشک، بیاهی، ونک، جهلو، گشمی، لیرک، سدیچ، کلیرک و... طرح‌های بیابانزدایی با موفقیت اجراشده است که منجر به بازگشت برخی از روستائیان به این روستاها شد.
تختی اظهار داشت: تاکنون ۷ هزار و ۶۵۰ هکتار از اراضی بیابانی جاسک مالچ پاشی و نهال‌کاری شده است.
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان خاطرنشان کرد: همچنین ۲۷ کیلومتر طرح بادشکن غیرزنده، ۳ هزار و ۵۰۰ هکتار مدیریت رواناب و ۲۱ هکتار هم نهال‌کاری در سطح استان اجرا شده است.
وی از تثبیت ماسه‌های روان، جلوگیری از مهاجرت، توسعه پایه‌ای کشاورزی، جلوگیری از شیوع امراض چشمی، کلیوی، ریوی، گوش و حلق وبینی، سرطان، حفاظت از طرح‌های عمرانی و زیربنایی مانند اسکله‌ها، جاده‌ها، کانال‌های آبیاری، تاسیسات آب و برق، منازل مسکونی، تاسیسات نظامی، اقتصادی، صنایع، جلوگیری از حوادث رانندگی، کاهش تولیدات محصولات کشاورزی و... به عنوان بخشی از مزیت‌های اجرای طرح‌های بیابانزدایی نام برد و افزود:گرمایش جهانی، کم آبی و بیابانزدایی، سه چالش مهم جهانی است و جنگ بیابان‌زایی هم در دنیا آغاز شده است.
۷۵۰ هزار هکتار بیابان در جاسک
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان جاسک هم گفت: مساحت این شهرستان یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار است که ۷۵۰ هزارهکتار آن بیابانی است.
جمشید سالاری افزود: از ۳۴۰ هکتار کانون‌های بحرانی بیابانی استان، ۵۰ درصدش به جاسک اختصاص دارد که در شرق جاسک میزان کانون‌های بحرانی بیشتر است.
وی اظهار داشت: ۱۴ روستای جاسک درکانون بحرانی بیابانی قرار دارند، سالاری تصریح کرد: ۱۴ روستای جاسک با وسعت ۱۵۰ هکتار در کانون بحرانی قرار دارند که در این روستاها، طرح‌های بیابانزدایی اجرا شده است.
به گفته رئیس اداره اداره منابع طبیعی و آبخیزداری جاسک، روستا‌های غرب این شهرستان در معرض ریزگرد و روستا‌های شرق جاسک در معرض ماسه‌های روان قرار دارند.
یک و نیم میلیون هکتار بیابان در هرمزگان
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان نیز با بیان این که از مجموع حدود ۷ میلیون هکتار مساحت استان هرمزگان، بیش از یک و نیم میلیون هکتار اراضی بیابانی داریم؛ اظهار داشت: استان هرمزگان با دارا بودن ۲۸ کانون بحرانی فرسایش بادی با وسعت ۳۱۸ هزار هکتار، سومین استان کشور است.
امید ذاکری افزود: فرسایش بادی که مهم‌ترین عامل بیابانی شدن و از بین برنده ساختار‌ها و زیرساخت‌های توسعه‌ای و اقتصادی است، در استان هرمزگان حدود ۶۱۲ هزار هکتار است که جمعیتی بالغ بر یکصدو پنجاه هزار نفر را بخصوص در شرق استان هرمزگان تحت تاثیر قرار داده است.
وی افزود: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان هرمزگان در جهت مقابله با پدیده بیابان‌زایی اقدام به اجرای عملیات مختلفی در قالب پروژه‌های نهال‌کاری، مالچ پاشی، مدیریت رواناب و احیای اراضی در قالب مشارکت‌های مردمی انجام داده است.
ذاکری خاطرنشان کرد: بر این اساس تاکنون بیش از ۲۱ هزار هکتار نهال‌کاری، ۷ هزار و ۳۰۰ هکتار مالچ پاشی، ۷ هزار و ۴۰۰ هکتار مدیریت رواناب و حدود ۷۳۰ هکتار احیای اراضی بیابانی در قالب طرح‌های مشارکت مردمی به انجام رسانیده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان ابراز داشت: در سال ۱۳۹۶ از مجموع اعتبارات ملی و استانی به میزان بیش از یک هزار و هکتار عملیات مالچ پاشی، ۷۵۰ هکتار نهال‌کاری و بیش از یک هزار و ۱۰۰ هکتار مدیریت رواناب انجام شده است.
وی تاکید کرد: در سال ۹۷ بر اساس برنامه ششم توسعه به عنوان سال اول برنامه ششم توسعه پیش‌بینی انجام ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار نهال‌کاری، ۲ هزار و ۱۰۰ هکتارمدیریت رواناب، یک هزار و ۲۰۰ هکتار مالچ پاشی و ده هزار هکتار تهیه طرح مطالعاتی بیابان‌های استان هرمزگان در صورت تامین اعتبار اجرا می‌گردد.