کارگردانی که ۲۵سال نذرش را با تئاتر ادا میکند!
سیدجواد هاشمی کارگردان تئاتر «توبه نمی‌کنم» گفت: ۲۵ سال است که سالی یک نمایش به عنوان نذری برای امیرالمؤمنین (ع) اجرا میکنم. به اعتقاد من، نمایش شخصیت علی (ع) بهترین دستمایه برای انتشار محبت در جامعه‌ای است که نیاز به محبت دارد.
خبرگزاری فارس: نمایش «توبه نمی‌کنم» به کارگردانی سید جواد هاشمی در شب‌های ماه مبارک رمضان در حوزه هنری و با بیش از صد نفر عوامل و بازیگر به صحنه می‌رود.
این نمایش در چند شب اجرای خود توانسته علاقه‌مندان زیادی را جذب کند. نمایش درباره شخصیتی به نام حارص است که از دشمنان امام علی (ع) محسوب میشود.
درباره این نمایش و وضعیت تئاتر دینی به گفتگو با سیدجواد هاشمی بازیگر و کارگردان تئاتر، سینما و تلویزیون نشستیم
قبلا گفته بودید این نمایش نذری بوده که در ماه مبارک انجام می‌دهید، این نذر هر سال در ماه مبارک رمضان انجام میشود یا اینکه برخی کار‌ها برایتان ویژه است که چنین عنوانی بر آن گذاشته اید؟
من هر سال یک کار نذری انجام می‌دهم الان فکر میکنم ۲۵ سال شده که این نذر را ادا میکنم و آن هم نمایش یتیمان کوفه است که با نمایشنامه‌های مختلف در ماه رمضان نذری انجام می‌دهم.
تعداد قابل توجهی از این ۱۱۰ نفری که درگیر این پروژه الان در حوزه هنری هستند هم نذری کار میکنند این‌ها هم با نذرشان پیش می‌آیند و تمرین و اجرا دراین ماه داریم.
۲۵ سال است که سالی یک کار را به صورت نذری و آن هم فقط برای امام علی (ع) انجام می‌دهم
اگر بتوانم نام تئاتر دینی بر آن بگذارم، کار‌های دیگری نیز اجرا میکنم، ولی دیگر آن‌ها ارتباطی به نذرم ندارد، اما سالی یک کار را به صورت نذری و آن هم فقط برای امام علی (ع) و به روز انجام می‌دهم. در واقع آمال‌ها و آرزو‌های علی بن ابی طالب (ع) از ۱۴۰۰ سال پیش را دوست دارم به امروز منتقل کنم.
به چه صورت این کار را انجام می‌دهید؟
خب یک بخشی که مربوط به کار نمایشی است یعنی نمایش صحنه‌هایی که حضرت علی (ع) کار‌هایی خیرخواهانه انجام می‌دهند کمک به یتیمان می‌کردند و دست آن‌ها را می‌گرفتند، سفره‌های خالی از نان مردم را پر می‌کردند این چیز‌ها در نمایش ما هم دیده میشود.
اما در حاشیه این نمایش هم غرفه‌هایی در حوزه هنری راه افتاده است که مشخصات ایتام را ارائه میدهد و مردم می‌توانند آن‌ها را تحت پوشش خود قرار دهند. ما ۲۲۰ نانوایی در تهران و ۱۱۰ نانوایی در شهرستان‌ها داریم که مردم می‌توانند پول بدهند و نان بخرند و این نان‌ها به دست مردم به بی بضاعت محلات برسد.
این اتفاق در حاشیه نمایش ما مهم‌تر از خود نمایش است. ما تماشاگران را حساس میکنیم تا نان بخرند یعنی به صورت عملی آرزو‌های امام علی (ع) اتفاق بیفتد.
برای کار کمک‌هزینه مالی دریافت میکنید؟
بهرحال در بخش‌هایی مجبور هستیم، مثلاً پول دکور را که نمی‌توانیم نذر کنیم. امسال هم هزینه‌ها خیلی زیاد شد چرا که هم گروه موسیقی، فرم و کُر داریم و این‌ها همه هزینه‌بر است، منتها خیلی از خود بچه‌ها نذری و مجانی کار میکنند.
خیلی از بچه‌های گروه به صورت نذری و مجانی کار میکنند. رهبر گروه ارکستر و کل گروه کُر رایگان کار میکنند
کل گروه کُر رایگان کار میکنند، رهبر گروه ارکستر نذری کار میکند و خیلی از بچه‌هایش هم همینطور. بهرحال ما آزاد گذاشتیم که هر فردی دوست دارد نذری و هر فردی دوست دارد هزینه دریافت میکند، مثل یک هیئتی که یک سری می‌روند دیگ می‌شوییند، یک عده غذا می‌پزند و ممکن است کسی هم دستمزد کارش را بگیرد.
برای انتخاب گروه کُر و ارکستر فراخوان داده بودید؟
خیر این‌ها از بچه‌های قدیمی ما هستند که با هم در کانون حُر بزرگ شدیم، کسانی که از کلاس‌های سوم و چهارم ابتدایی با هم بودیم و الان یک عده بچه هایشان فعالیت میکنند، چرا که علاقه‌مند هستند به گروه یتیمان کوفه و به صورت نذری کار میکنند.
۵۳ بازیگر در اجرای این نمایش همکاری میکنند، چه تجربه‌ای این کار برای بازیگران محسوب میشود، آیا تجربه آن با تجربه یک نمایش معمولی تفاوتی دارد؟ تمرینات کار چقدر زمان می‌برد؟
ما از ۱۳ رجب هر سال تمرینات را شروع میکنیم و تا ماه رمضان تقریبا ۴۰ روز کار داریم. ما یک چهل روز زیبا با بچه‌های گروه داریم و صحنه‌های تراژیک را کار میکنیم، این بچه‌ها برای علی (ع) حتی گریه میکنند و بعضی اوقات بچه‌ها این ۴۰ روز و روز‌های اجرا را زمانی می‌دانند که خیلی به خدا نزدیک‌تر هستند و ارتباطشان مستحکم‌تر شده است، اینطور نیست که فکر کنیم این‌ها خیلی آدم‌های مذهبی شدیدی باشند اتفاقا خیلی افراد معمولی هستند، اما در این ایام یک احساس خوبی پیدا میکنند.
اینطور تصور نشود عوامل نمایش آدم‌های مذهبی شدیدی هستند، اتفاقا خیلی افراد معمولی هستند، اما در ایام تمرین واجرا یک احساس خوبی پیدا میکنند
برخی بچه‌ها حتی خصوصی به من میگویند که می‌آیند، چون این ۴۰ روز برایشان ۴۰ روز عبادت است، چون هم به خدا نزدیک‌تر هستند و هم زیبایی‌هایش را درک میکنند، این‌ها چیز‌هایی است که جزء حواشی کار تئاتر ما نیست، جزء اصل کار ما است.
بازخورد مخاطبان چطور بوده است، آیا نمایش‌های مذهبی می‌تواند آنطور که باید مخاطبان علاقه‌مند تئاتر را جذب خود کند؟
ما تلاش خودمان را میکنیم، اصولا کسانی که اجرای ما را دیده اند، تبلیغات هم میکنند و برخی حتی میگویند که حالشان خوب شده و این نشان میدهد که خدا را شکر این کار‌ها اثر می‌گذارد.
ما تماشاگر ارمنی و مسیحی داریم و جالب است که در قسمت‌های تراژیک کار گریه میکنند و جذب کار می‌شوند
ما تماشاگر ارمنی و مسیحی داریم و جالب است که در قسمت‌های تراژیک کار گریه میکنند و جذب کار می‌شوند، بهرحال این نشان میدهد که این تراژدی انسانی است. درست است که در لایه مذهبی ارائه میشود، اما یک قصه اخلاقی برای انتشار محبت و مهربانی است. آنچه از علی (ع) کمتر متاسفانه ارائه شده بیشتر شمشیر دو دم او بوده، در حالی که امیرالمومنین (ع) شاید بیشتر از صد ساعت شمشیر به دست نداشته، مگر در چند جنگ شرکت کرده؟ همه جنگ هایش صبح تا ظهر یا نهایت در سه روز بوده است.
بقیه هر چه که بوده اعمال محبت به اطرافیان حتی به دشمن بوده است، ما در جنگ‌ها داریم که چقدر او به دشمنانش محبت کرده و با آن‌ها مدارا کرده است. در جنگ جمل و نهروان امیرالمومنین اسرا را آزاد کرده است. او حتی با دشمنان هم مدارا می‌کرد به همین دلیل ما راجع به محبت او صحبت میکنیم چیزی که الان در جامعه ما متأسفانه کمتر دیده میشود.
بنابراین اینکه اولویت را بر این ابعاد شخصیتی امام گذاشته‌اید، چه تأثیری می‌تواند بر جامعه بگذارد؟
بهرحال ما امیرالمومنین (ع) را بهانه قرار دادیم، شاید این حرف قشنگ نباشد، اما من رفتم و جستجو کردم که اگر ما می‌خواهیم محبت را جستجو کنیم، باید به سراغ امام علی (ع) برویم. شاید هیچکس در هنگامه حکومت خودش به عنوان حاکم بار بر دوش نمی‌گذارد و ناشناس به کوچه‌ها نمی‌رود، چه کسی این کار را میکند؟ اصلا مگر در عقل می‌گنجد؟ الان اگر کسی بخواهد محبت کند اگر مسئولیت داشته باشد اول اسمش را پای کار می‌زند تا مشخص باشد.
علی (ع) نامش را از زیرنویس برمی‌دارد، صورتش را می‌پوشاند، برای اینکه کسی او را نشناسد و محبتش را منتشر کند، مگر ما در تاریخ چنین آدمی داریم؟
علی (ع) بهترین دستمایه برای انتشار محبت در جامعه است. مگر در تاریخ چند نمونه مانند او سراغ داریم؟
ما نگاهمان به تاریخ باید عوض شود. چطور ممکن است عایشه در جنگ جمل حضور دارد و امیرالمومنین (ع) او را با ادب از شتر پایین می‌آورد، عایشه به ایشان تعرض میکند، اما امام از او دفاع میکند و اجازه نمی‌دهد کسی با او برخورد کند و بعد آزادش میکند و به او می‌گوید که تو ام‌المومنین هستی! این یعنی مدارا با دشمن؛ بنابراین به اعتقاد من علی (ع) بهترین دستمایه برای انتشار محبت در جامعه است، به همین دلیل من شخصیت امام را بهانه‌ای قرار دادم تا جامعه امروزی ما که احتیاج به انتشار محبت دارد، درس بگیرد.
در آینده بر چه اصول اخلاقی از حضرت علی (ع) تأکید خواهید داشت؟
در ایام ماه مبارک رمضان این کار نذر ماست ۲۵ سال ادامه داشته و اگر زنده باشم یا مشکلی پیش نیاید ادامه خواهم داد، اما ما روی این نکته از سیره علوی پافشاری داریم نمایش پارسال که در تالار وحدت اجرا شد به نام «ایلیا» آن هم همین بود اینکه علی (ع) حتی به یهود هم نگاهش خوب بود. چون یک دروغی ساختند که علی (ع) یهودی‌ها را قبل از جنگ خیبر سر بریده است! این کار در تاریخ صحت ندارد، از زمانی پیغمبر (ص) دینش مستقر شده، سربریدن در هیچ جنگی رخ نداده است.
در زمان پیغمبر (ص) و علی (ع) سراغ نداریم که ائمه سر کسی را بریده باشند. این دروغ‌ها را نوشتند و تکثیر شده است
ما نه در جنگ بدر و نه احد و خیبر شاهدیم اعرابی که زیر سیطره پیامبر (ص) قرار گرفتند سربریدن داشته باشند. بعد از پیغمبر می‌بینیم که این اتفاق توسط خالد بن ولید می‌افتد و قبلش هم که وجود داشته و جنگ‌های اعراب مثل روم باستان با سر بردین انجام می‌شده، اما در زمان پیغمبر (ص) و علی (ع) سراغ نداریم که ائمه سر کسی را بریده باشند. این دروغ‌ها را نوشتند و تکثیر شده است.
درباره «توبه نمی‌کنم» توضیح دهید این نمایش درباره چیست؟
تئاتری که من اجرا میکنم تئاتر اخلاقی است، تراژدی یک فردی در حاشیه زندگی امام علی (ع) به نام حارص بن سجیه، حارص به معنای کسی که برای هر چیزی حریص است، او هر چه به امام ظلم میکند امام به او خوبی میکند تا او کم می‌آورد.
تئاتر اخلاقی به تعبیر شما برای جذب چه کاری می‌تواند انجام دهد؟
به نظر من الان نمایش‌هایی که کار می‌شوند رنگ و لعاب ندارند حرف‌های مستهجن و متأسفانه عبور از خطوط قرمز دارند که البته جذب تماشاگر هم دارند. دلیل خاص دیگری ندارد و الا ما در تئاتر شهرزاد یا حتی تئاتر شهر کاری نمی‌بینیم که دکور عظیم یا رنگ و لعابی داشته باشد اینکه تماشاگر از یک کار لذت ببرد مهم است.
متأسفانه تئاتر دینی بد جا افتاده است، مردم فکر میکنند الان نمایشی می‌بینند که در آن روضه می‌خوانند
امسال ما وقت کمتری نسبت به سال‌های قبل داشتیم و نسبت به سال‌های قبل قدری ناراضی هستم، اما باز تماشاگر راضی از سالن بیرون می‌رود و مکرر دیدم که تماشاگر تکرار شده است، منتها ما پول تبلیغات نداریم و متأسفانه تئاتر دینی بد جا افتاده است، مردم فکر میکنند الان نمایشی می‌بینند که در آن روضه می‌خوانند و تمام میشود، درحالیکه اینطور نیست!
نمایش ایلیای پارسالمان درباره یک یهودی بود و در تالار وحدت جای سوزن انداختن نبود و این نشان میدهد که اگر کاری منطبق بر دیدگاه و سلایق امروزی مردم باشد مردم از آن استقبال میکنند لزومی ندارد که طور دیگری باشد. منتها کار دینی و مذهبی که منطبق بر امروز باشد ما نداریم.
زبانی که ما در این کار انتخاب کردیم زبان محاوره امروزی برای نمایشی تاریخی است این خود یک گام به جلو است. ما ۲۵ سال است کار‌ها را با زبان محاوره اجرا میکنیم برخی میگویند این کار تاریخی است چرا باید محاوره صحبت کنند؟ در حالی که این انتخاب غلطی است، من به آقای میرباقری هم میگفتم که‌ای کاش شما بتوانید فیلمی بسازید که در تاریخ امروزی صحبت کنند، من صحبت کردن به زبان ادبی را متوجه نمی‌شوم!
انتخاب زبان ادبی مرسوم برای نمایش‌های تاریخی غلطی مرسوم است، زبان نمایش باید محاوره باشد
اینکه یک بچه ۵ ساله در کار تاریخی بگوید: «آه آن لحظه که تو را دیدم...» خب چرا باید این طور باشد؟! من متوجه این غلط مرسوم نمی‌شوم، ما نمایش هایمان اینطور نیست! تلاش کردیم امروزی صحبت کنیم و امروزی رفتار کنیم و حتی سال گذشته بازیگران هم امروزی لباس پوشیده بودند.