تاریخ مناجات در ایران به چه زمانی می‌رسد؟
یک پژوهشگر موسیقی گفت: تاریخ مناجات در ایران به هزاره‌های پیش از زرتشت و اسلام می‌رسد. بر اساس مکشوفات و شواهد تاریخی که روی سنگ‌نگاره‌ها یا نقوش روی ظرف یا پارچه‌ای دیده شده است، شاهد تاریخ و سند محکم برای مناجات در ایران اَهنود گات در یسناهاست که مربوط به دین زرتشت است.
خبرگزاری ایسنا: یک پژوهشگر موسیقی گفت: تاریخ مناجات در ایران به هزاره‌های پیش از زرتشت و اسلام می‌رسد. بر اساس مکشوفات و شواهد تاریخی که روی سنگ‌نگاره‌ها یا نقوش روی ظرف یا پارچه‌ای دیده شده است، شاهد تاریخ و سند محکم برای مناجات در ایران اَهنود گات در یسناهاست که مربوط به دین زرتشت است.
هوشنگ جاوید در مراسم مناجات‌خوانی «سِحر سَحر» بیان کرد: در نگاه زرتشت، نفس بشری مانند صحنه جهان، نبردگاه ارواح پاک با ارواح پلید است، به این ترتیب هر فرد در قالب سربازی قرار می‌گیرد که خواه، ناخواه در صف خدا یا شیطان می‌جنگد، چون رسیدن به پندار نیک به تکیه‌گاهی قدرتمند نیاز داشت، در فوق طبیعت (ماورا) آن را می‌جستند.
این پژوهشگر موسیقی اقوام اظهار کرد: از داستان روی کار آمدن خسرو پرویز، بر اساس سند پژوهشی شاهنامه که فردوسی به ما می‌دهد، رسم مناجات سحرگاهی در ایران و بین شاهان ایرانی مرسوم بوده است. در واقع می‌توان دریافت که سحرخوانی در ایران پیش از اسلام، هنری درباری بوده که پس از اسلام و با نیاز بیدارسازی مردم در سحرگاهان به ویژه ماه رمضان، در فرهنگ اعتقادی مردم ایران، درباریان مسلمان شده، آن را به عنوان روشی برای بیدارسازی مردم هنگام سحر‌های ماه رمضان به کار می‌گرفتند و به صورت هنری مردمی در خدمت دین و مذهب درآمد.
محمد اسحاقی گرجی ـ. مناجات خوان مازندران ـ. نخستین هنرمندی بود که «بسم‌الله‌خوانی» را اجرا کرد.
جاوید درباره هنر بسم‌الله‌خوانی توضیح داد: بعد از انقلاب اسلامی به هنر بسم‌الله خوانی یا بسم‌الله سرایی توجهی نشده است؛ البته در ۷۰ سال گذشته به این هنر نگاهی نشده است. در دوره صفوی حدود ۱۰ بسم‌الله سرا داشتیم. به هر دیوان مذهبی که نگاه کنید متوجه بسم‌الله سرایی در آن می‌شوید. قالب پرده‌خوانان، نقالان، مرشدان زورخانه‌ای بسم‌الله سرایی می‌کردند. در حال حاضر شش هنرمند هم نداریم که به این هنر واقف باشد. همچنین شاعری نداریم که بسم‌الله سرایی را بسراید.
او با بیان اینکه بسم‌الله سرایی از دل مناجات خوانی شکل گرفته است، گفت: مناجات در ادب و موسیقی، سبک به شمار نمی‌آید بلکه موضوع یا گونه ژانری با کارکرد‌های گوناگون‌شناختی، عقیدتی و اجتماعی است و ارائه آن همواره با بهره از هنر‌ها و صُوَر آن به ویژه در موسیقی، هنر‌های آوازی است.
این پژوهشگر موسیقی اعلام کرد: مناجات در دسته ادب آموزشی جای می‌گیرد که گونه‌ای ارشاد و تبلیغ غیرمستقیم مفاهیم اخلاقی، دینی و مذهبی در آن نهفته است و، چون چهارچوب اصلی هنر خوانندگان مردمی، ادب آموزشی (تعلیمی) بوده و هست، مناجات خوانی از وظایف آنان به شمار می‌آمد. بخش پر اهمیت از بهره‌های مناجات سرایی و مناجات خوانی، شناساندن ذات احدیت برای دیگران است، یعنی گونه‌ای از بیان برداشت اندیشه خود از خدا برای شنوندگان، به همین دلیل کار نیایشگر، سحری یا مناجات خوان برای ارائه مفاهیم دشوار می‌شود، زیرا مخاطب را بیان ساده و راحت به سویی می‌کشاند تا با بیان بی‌پرده درد‌ها و رنج‌های درونی‌اش به آرامش روانی دست یابد. به این ترتیب می‌توان مناجات خوانی را در ردیف موسیقی درمانی نیز به شمار آورد؛ همان طور که نیاکان ما این حقیقت را دریافته بودند و در سِحرمناجات سرایی باب توبه را باز کرده بودند. عاشیق ملک احدی در حال اجرای مناجات خوانی با قوپوز
جاوید با بیان اینکه مناجات راهی برای بیان نیاز‌های مادی و معنوی با درونی به شکل آزاد، راحت، صریح، بی‌پرده و ناب با خالق است، اضافه کرد: انسان در این راه و رابطه، بیشتر از جنبه ضعف و عجز بشری وارد می‌شود، چرا که انسان، کمال‌گرا و عروج طلب است و به دنبال کمال مطلق بوده و هست. افزون بر این حد و حدود خود را هم می‌شناسد. به همین دلیل در طول زمان هرمی برای ارتباط خود با خالق پدید آورده که شامل چهار وجه خود با خویشتن، خود با خداوند، خود با جهان هستی و خود با هم‌نوع است.
او ادامه داد:، اما گاهی به وجهی دیگر در این ارتباط نیز برمی‌خوریم که من آن را «وجه سیاسی» نامیده‌ام؛ چرا که مناجات را در حجاب پند و حکمت قرار داده و اندیشه خود و دریافت‌هایش را از این راه به جامعه انتقال می‌دهد. شاخص‌ترین گونه این مناجات‌ها، مناجات امام سجاد (ع) است که بهترین درس سیاسی است و ستیز اجتماعی را با کوبنده‌ترین کلمات در چارچوب مناجات و دعا به گوش مردم می‌رساند.
کرم میرزا زبردست از مداحان و شروه‌خوانان بوشهر، هنرمند دیگری بود که قطعه ویژه شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان و قطعه‌ای از شروه را اجرا کرد.
جاوید بعد از این اجرا اعلام کرد: بعد از ورود اسلام به ایران، ادب مناجات سرایی گسترش یافت و در دو شاخه نظم و نثر به مرور زمان ارتقاء پیدا کرد و تکامل یافت. یکی از شاخص‌ترین شگفتی‌های زیبا در مناجات سرایی ایران، چند زبانی و چند گویشی آن در فرهنگ مردم اقوام و عشایر و طایفه‌های ایرانی است. در ادبیات ترکی، ترکمنی، کردی، لری، بلوچی، تبری، گیلکی، قشقایی، سیستانی و فارسی، مناجات دارای جایگاه ویژه و با ارزشی است که شایسته نگرش و پژوهش جدی‌تر و با پشتوانه است.
این پژوهشگر موسیقی اقوام با بیان اینکه در مناجات، تعصبات قومی، نژادی و منطقه‌ای کنار گذاشته می‌شود، بیان کرد: آنچه که مد نظر است خدا، ایمان و یقین افراد مخاطب است که هدف آن وحدت اندیشه‌ی ایجادی از سوی اجراکننده قرار می‌گرفت. همین قدرت موجب شد تا نگاه ژرف‌تری از سوی نیاکان پدید آید که نباید ساده‌انگارانه از کنار آن بگذریم چرا که هنر مناجات‌خوانی بعد از مغول با ادوات موسیقی نیز اجرا می‌شد.
او افزود: با هنر مناجات‌خوانی ضرورت پدید آمدن هنر‌های «بسم‌الله خوانی» و صلوات خوانی هم پدید آمد که هر کدام دارای ویژگی‌های خود هستند. در هنر مناجات سرایی به لحاظ جمال شناسی متون بخواهیم وارد شویم به تفاسیر بیکرانی از توسل، مدد، عشق، سوگ، سور، اوقات خاص، حتی اعیاد ملی نیز برمی‌خوریم که هر کدام جای پژوهش، بررسی و نگاهی نو دارد که تا کنون هیچ یک از دستگاه‌های فرهنگی و هنری کشورمان به آن نپرداخته‌اند.
برنامه مناجات خوانی «سِحر سَحر» با اجرای عاشیق احد ملکی با ساز قوپوز از آذربایجان و حمیدالله سیدزاده و حسینی‌نژاد از سراوان تکمیل شد.
شاهین فرهت (آهنگساز)، احمد صدری (مشاور معاون هنری) و علی ثابت نیا (مدیرعامل انجمن موسیقی) از دیگر مهمانان برنامه مناجات خوانی «سِحر سَحر» بودند که عصر روز چهارشنبه (۹ خرداد ماه) در تالار ایران فرهنگستان هنر برگزار شد.