جلسات شعر نیمه رمضان چگونه شکل گرفت؟
سیدعبدالله حسینی از پایه‌گذاران جلسه نیمه رمضان شاعران با رهبر انقلاب است. او می‌گوید که از علایق رهبر انقلاب در پیش از انقلاب شرکت در جلسات شعری شهر‌های مختلف است. او خاطرات جالبی از این جلسات و طبع شاعرانگی رهبر انقلاب دارد.
خبرگزاری تسنیم: سیدعبدالله حسینی از پایه‌گذاران جلسه نیمه رمضان شاعران با رهبر انقلاب است. او می‌گوید که از علایق رهبر انقلاب در پیش از انقلاب شرکت در جلسات شعری شهر‌های مختلف است. او خاطرات جالبی از این جلسات و طبع شاعرانگی رهبر انقلاب دارد.
از آن با تعابیر مختلفی در نظر اهل شعر و هنر یاد می‌شود: «شب شاعران بی‌دل»، «شب قدر شاعران»، «شب پانزدهم»، شبی که در آن چشم‌انداز جریان شعری کشور ترسیم می‌شود. نیمه ماه مبارک رمضان برای هر شاعر انقلابی یادآور لحظات خوشی است که بسیاری آن را چشیده‌اند و بسیاری دیگر در آرزوی درک آن هستند. حضور رهبر معظم انقلاب میان شاعران و اهل قلم، مربوط و محدود به سال‌های اخیر نیست، ایشان به‌روایت خود شاعرانی، چون اخوان ثالث و امیری فیروزکوهی، پای ثابت برخی از انجمن‌ها در مشهد و بعد در تهران بودند. دیدار شاعران با ایشان در دوره ریاست جمهوری و در زمان رهبری نیز ادامه داشت و مشغله‌ها مانع برگزاری این نوع جلسات نشده است. استمرار این نوع جلسات پیام‌های دیگری غیر از ادب‌دوستی رهبر معظم انقلاب دارد و آن اهتمام ویژه ایشان به شعر به‌عنوان یک میراث ملی و استفاده از تمامی ظرفیت‌های ادبی کشور در مقوله شعر انقلاب و متعهد است.
در دوره رهبری ایشان طبق سنتی چندساله شاعران در نیمه ماه مبارک گرد هم آمده و برخی از آن‌ها تازه‌ترین سروده‌های خود را در محضر رهبر انقلاب قرائت کرده و در نهایت، سخنان رهبر معظم انقلاب درباره شعر و جریان‌های ادبی در کشور حسن ختام مجلس است. اما این جلسات از چه زمانی شکل گرفت؟ و چرا نیمه ماه مبارک رمضان برای این دیدار انتخاب شده است؟ برگزاری این جلسات و استمرار آن در سال‌های اخیر، به رغم وجود مشغله‌های گوناگون معظم‌له، چه تأثیری بر جریان شعر کشور و حتی بر فضای فرهنگی جهان اسلام گذاشته است؟
حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعبدالله حسینی، شاعر و فعال فرهنگی، از پایه‌گذاران جلسات شعر در مشهد است که بانی دیدار شاعران مشهد با آیت‌الله خامنه‌ای می‌شود. بعدها، پس از انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی، شکل‌گیری شب‌های شعر نیمه ماه مبارک رمضان نیز با پیگیری‌های او محقق می‌شود. در ادامه گفت‌وگوی تسنیم با این شاعر و فعال فرهنگی درباره چگونگی شکل‌گیری حلقه شعر مشهد و حضور آیت‌الله خامنه‌ای در این جلسات را می‌خوانید. او می‌گوید، از علایق آیت‌الله خامنه‌ای در پیش از انقلاب این بوده که در هنگام سفر به شهر‌های مختلف در جلسات شعری آن‌ها شرکت کنند. حسینی که سال‌ها نماینده سازمان تبلیغات اسلامی در جنوب آفریقا بود، به خاطره جالبی اشاره می‌کند، وقتی که به نلسون ماندلا می‌گوید که رهبر ایران خود شاعر است و جلسات مستمری با شاعران دارد. مشروح گفت‌وگوی تسنیم با حسینی به شرح ذیل است:
آقای حسینی، تشکیل جلسات نیمه ماه مبارک رمضان که به یک سنت در دیدار‌های رهبر معظم انقلاب بدل شده، گویا زمینه و پیشینه‌ای در سال‌های قبل از انقلاب و بعد از آن در مشهد دارد. این جلسات چطور و چرا شکل گرفت؟
این جلسات از سال ۶۳-۶۴ در مشهد شروع شد. با توجه به علاقه‌ای که آیت‌الله خامنه‌ای به شعر و ادبیات داشتند، از قبل از انقلاب با شاعران در مشهد و دیگر شهر‌ها ارتباط داشتند. این ارتباط در دوران ریاست جمهوری ایشان نیز ادامه داشت. در آن زمان من به ایشان پیشنهاد دادم که اگر امکان هست وقتی به مشهد تشریف می‌آورند، دیداری هم با شاعران مشهد داشته باشند. ایشان هم موافقت کردند و اولین جلسه در نوروز سال ۶۳ در مشهد برگزار شد و بعد هر سال ادامه داشت. البته بعدها این جلسات از مشهد به تهران منتقل شد. تا زمانی که خودم در ایران بودم، جلسات را اداره می‌کردم و وقتی که به آفریقای جنوبی رفتم، از آن به بعد جلسات توسط دیگر دوستان در تهران برگزار می‌شد.
آن زمان شما چه سمتی داشتید؟
من رئیس جلسه شعر حوزه هنری سازمان تبلیغات مشهد بودم.
به واسطه همین سمت با ایشان در ارتباط بودید؟
بله، چون خودم گاهی شعر می‌گفتم و هم اینکه این جلسه، جلسه شاعران و ادیبان بود، این ارتباط از آنجا برقرار شد و بعد ادامه داشت.
جلسات بعد از انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر انقلاب گسترده‌تر شد و به نظر می‌رسد که از آن زمان به بعد، به یک سنت تبدیل شد. این در حالی است که در این مقطع دغدغه‌های ایشان بیشتر شده بود.
وقتی من به آفریقای جنوبی رفتم این جلسه به تهران منتقل شد و در تهران توسط حوزه هنری سازمان یافت و اولین جلسات هم توسط آقای عباسعلی براتی‌پور که از شاعران مطرح زمان ما هست و آن زمان مسئول جلسات شعر حوزه هنری بود، در تهران برگزار می‌شد و دیگر به یک سنت تبدیل شد. زمانش هم از نوروز هر سال به نیمه ماه مبارک رمضان منتقل شد که خوشبختانه تاکنون نیز این جلسات ادامه دارد.
جلسات شعر نیمه رمضان چگونه شکل گرفت؟
من خاطره‌ای را برایتان تعریف می‌کنم؛ علاقه شخصی مقام معظم رهبری به شعر بسیار است؛ به طوری که این جلسات تا زمان رحلت امام (ره) ادامه داشت. وقتی رهبر انقلاب یک‌سال پس از رحلت امام (ره) به مشهد آمدند، دوباره به آقای گلپایگانی گفتم که دوست داریم که جلسات هرساله شاعران با مقام معظم رهبری ادامه‌دار باشد و هر سال، مطابق گذشته، این جلسات برگزار شود. آقای گلپایگانی گفت که ایشان رهبر شده‌اند و سرشان خیلی شلوغ است و امکان برگزاری جلسه دیگر وجود ندارد. من احساس کردم که شاید سیاست و دید مقام معظم رهبری این باشد، بنابراین هیچ اصراری نکردم. تا اینکه در همان روز‌ها ملاقات دیگری صورت گرفت و برخی از فضلای حوزه علمیه مشهد به دیدار ایشان رفته بودند. در آن دیدار ایشان چشمشان به من افتاد و گفتند که جلسه شاعران کی هست؟ من به ایشان عرض کردم که آقای گلپایگانی گفته‌اند که دیگر صلاح نیست این جلسات برگزار شود و ما جلسه‌ای نخواهیم داشت. همانجا رهبر انقلاب به آقای گلپایگانی گفتند که چرا جلسه را نگذاشتید؟ رهبر انقلاب در آن دیدار فرمودند که علاقه دارند که جلسه دیدار شاعران مجدداً برگزار شود.
ماجرای شرکت رهبر انقلاب در جلسات شعر اصفهان
رهبر انقلاب در جلسات مشهد که وصفش رفت، گاه خاطراتی از حضور در جلسات شعر اصفهان تعریف می‌کردند. در یک موردی فرموده بودند که با شیخ جعفر در جلسات شعر اصفهان شرکت کردیم و هم ایشان و هم من شعر خواندیم و شعر ما اینقدر خوب بود که در اصفهان گل کرد؛ منظورشان مقایسه جلسات ادبی مشهد و اصفهان بود. من آنجا اولین‌بار کشف کردم که ایشان هم شعر می‌گویند و نگفته بودند. من در آن جلسه به قول مشهدی‌ها مچ گیری کردم و گفتم که آقا مثل اینکه شما هم شعر می‌گفتید، که ایشان خیلی گذرا از این موضوع رد شدند. این نشان می‌دهد که یکی از علایق ایشان در سفر به شهر‌های مختلف، شرکت در جلسات ادبی این شهر‌ها بود.
افرادی که در این جلسات بودند، مانند آشنایی ایشان با افرادی، چون اخوان ثالث، کمال‌پور، باقرزاده بقا، قهرمان و ... داستانی دارد که همه از جلسات قبل از انقلاب نشأت می‌گیرد. یکی از این افرادی که در این جلسات حضور داشت، مرحوم کمال‌پور بود که چندی پیش به رحمت خدا پیوسته و رهبر انقلاب هم به‌مناسبت درگذشت او پیامی صادر کردند. مرحوم کمال‌پور کفاش بود، اما شعر می‌گفت. یک‌بار که رفته بودم تا او را برای جلسه شعری در مشهد دعوت کنم، خیلی به معظم‌له اظهار ارادت و خاطره‌ای را تعریف کرد. می‌گفت: وقتی آیت‌الله خامنه‌ای رئیس جمهور بود، پسر من مشکل سربازی داشت. من به هرکجا برای حل این مشکل مراجعه کردم، اما موفق نشدم. تا اینکه به ذهنم رسید که به تهران بروم و مشکل را با «آقا سید علی» (به تعبیر او) در میان بگذارم. اینقدر با آیت‌الله خامنه‌ای در این جلسات مأنوس بود که حتی بعد از ریاست جمهوری ایشان، از تعبیر «آقا سیدعلی» استفاده می‌کرد.
رهبر انقلاب فرمودند که بی‌اختیار شاعر خوب را دوست دارند می‌گفت: دل به دریا زدم و به دفتر ریاست جمهوری در تهران رفتم و گفتم که می‌خواهم آقا سیدعلی را ببینم. کارمندان دفتر ابتدا تعجب کردند و گفتند که نمی‌شود. به آن‌ها گفت که تنها به ایشان اطلاع دهید که احمد کمال‌پور از مشهد آمده و می‌خواهد شما را ببیند؛ بالاخره ایشان یا قبول می‌کند یا نه و نمی‌پذیرند. می‌گفت: بعد از مدتی مسئولان دفتر با احترام به سراغم آمدند و آقا استقبال کردند و با هم نهار خوردیم. می‌گفت: مشکل حل نشد و ایشان گفتند که در این کار‌ها دخالت نمی‌کنند، اما این محبت و مهربانی ایشان در اوج گرفتاری‌ها که کارهایشان را تعطیل کردند و ما را پذیرفتند، نشان از محبت ایشان به شاعران دارد. حتی یک‌بار مقام معظم رهبری فرمودند که شاعر خوب را من بی‌اختیار دوست دارم. میزان علاقه‌ای که ایشان به شاعرانی مانند احمد عزیزی و دیگری شاعران هم‌روزگار ما و حتی گذشتگان نشان می‌دهند، بیانگر علاقه بسیار شدید ایشان به شعر و ادبیات است که غیر از این هم انتظاری نیست؛ چون ایشان خود شاعر هستند و از شاعران برجسته هم هستند.
چطور شد که از نوروز به نیمه ماه مبارک منتقل شد؟
شاید فرصت‌های ایشان در سایر زمان‌ها کمتر است. برخی از چیز‌ها اتفاقی است و تبدیل به سنت می‌شود؛ دقیقاً علت آن را نمی‌دانم. فکر می‌کنم دلیل خاصی غیر از تولد امام حسن (ع) ندارد.
در آن حلقه اولیه کدام شاعران حضور داشتند؟
تمام استوانه‌های ادبیات مشهد در این جلسات حضور داشتند؛ امثال مرحوم قدسی، استاد ذبیح‌الله صاحبکار، احمد کمال‌پور، زنده‌یاد باقرزاده بقا، آقای فرخ، زنده‌یاد قهرمان و ... از حلقه‌های قبل از انقلاب بودند. بعد از انقلاب، با توجه به ضرورت‌های موجود، جلسه‌ای با حضور نسل جدید انقلاب برگزار کردیم که در آن افرادی مانند غفورزاده شفق، مرحوم خسرونژاد، محمدرضا مؤید، استاد سروی‌ها، حاج محمود اکبرزاده (که حلقه اتصال دوستان بود) در این جلسه حضور داشتند. این جلسات ادامه داشت و همچنان هم برخی از این جلسات ادامه دارد.
در این جلسات فقط شاعران مشهدی بودند؟
بله، در این جلسات فقط شاعران مشهد حضور داشتند. در دوره ریاست جمهوری جلسه دیگری نبود، تا اینکه جلسات به تهران منتقل شد و اولین جلسه را من در تهران مدیریت کردم. البته دیدار‌های دیگری هم بود که بیشتر دیدار شخصی بود. مانند دیداری که استاد شهریار با آیت‌الله خامنه‌ای در دوران ریاست جمهوری ایشان داشت و در آن جلسه شعر هم خواندند.
اظهار تعجب نلسون ماندلا از شاعر بودن مقام معظم رهبری
آقای حسینی شما به واسطه فعالیت‌هایی که در سال‌های اخیر داشته‌اید، با فعالان فرهنگی کشور‌های مختلف به ویژه جهان اسلام در ارتباط بوده‌اید. آیا برگزاری این جلسات و استمرار آن واکنشی در میان این مجامع داشته است؟
بله به شدت، به عنوان نمونه وقتی من به نلسون ماندلا گفتم که رهبر ما اهل شعر و ادبیات است و خودش شعر می‌گوید، خیلی برایش جالب بود که رهبر یک کشور اینقدر روح لطیفی داشته باشد.
دو جریان شعر از دیگر جریان‌های شعری کشور متمایز بود؛ نخست جلسه شعری در حوزه هنری تهران بود که توسط مرحوم سیدحسن حسینی و قیصر امین‌پور اداره می‌شد؛ دیگری جلسه شعر ما در مشهد بود که جلسه ما نیز تا حدودی از جلسه شعر مرحوم حسینی متأثر بود. محصول این دو جلسه نسل امروز شاعران مشهد و تهران است.
برخی از کارشناسان در سال‌های اخیر معتقدند که شعر فارسی به ویژه در حوزه شعر ایران، دچار بحران و سردرگمی به‌خصوص در ساحت محتوا شده است. از سوی دیگر، رهبر انقلاب در دیدار‌های مختلف بر بخش کیفی شعر در حوزه‌های مختلف اجتماعی، توحیدی، مقاومت و ... تأکید فراوان داشته اند. شما به عنوان یک شاعر و کارشناس ادبی، جریان شعر کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در مقاطع مختلف جریان‌های انقلاب که اوج و افول داشته، جریان شعر انقلاب هم به تبع این اوج و افول را تجربه کرده است. به عنوان نمونه بعد از زمان جنگ که مردم به روزمرگی افتاده‌اند، شاعران نیز دچار این روزمرگی شده‌اند. این یک جریان تاریخی است که شاعران هم همراه با جامعه دچار این فراز و فرود می‌شوند و اشعار از نظر محتوایی هم این فراز و فرود را تجربه می‌کنند.
درد بزرگ شعر انقلاب
از سوی دیگر، متاسفانه شعر انقلاب ترجمه نشده و تاکنون کسی نبوده که بخواهد در این زمینه کاری انجام دهد؛ جز معدودی از شعر‌ها که به انگلیسی و دیگر زبان‌ها ترجمه شده، ترجمه گسترده‌ای از این سروده‌ها انجام نشده است. این درد بزرگی است که باید به آن توجه کرد.