اگر ما از برجام خارج می‌شدیم اروپا چه می‌کرد؟
رهبر انقلاب در دیدار اخیرشان با مسئولان و کارگزاران نظام، شروطی از جمله تضمین خرید نفت ایران و برقراری روابط بانکی و به میان نکشیدن بحث‌های موشکی و منطقه‌ای را به عنوان تضمین‌هایی مطرح کردند که باید از سوی کشور‌های اروپایی به ایران ارائه شود.
روزنامه جام جم: رهبر انقلاب در دیدار اخیرشان با مسئولان و کارگزاران نظام، شروطی از جمله تضمین خرید نفت ایران و برقراری روابط بانکی و به میان نکشیدن بحث‌های موشکی و منطقه‌ای را به عنوان تضمین‌هایی مطرح کردند که باید از سوی کشور‌های اروپایی به ایران ارائه شود. به اعتقاد کارشناسان، تحقق این شروط تنها راهی است که از طریق آن می‌توان برجام را پس از خروج آمریکا ادامه داد. در ارتباط با اهمیت شروط مطرح شده از سوی رهبر انقلاب و میزان اعتماد به طرف اروپایی برای ارائه چنین تضمین‌هایی با دکتر محمدباقر خرمشاد، استاد دانشگاه گفتگو کرده‌ایم:
چقدر می‌توان به برجام بدون آمریکا و همراه با اروپا امیدوار بود؟ آیا چنین اتفاقی عملی خواهد بود؟
در روابط انسانی اعم از فردی یا بین دولت‌ها آنچه حرف اول را می‌زند، اعتماد است و نبود آن روابط را دچار مشکلات بسیار می‌کند و باعث می‌شود جوامع انسانی از عدم تعامل با هم رنج ببرند. آنچه در تضمین‌ها خواسته شده، همانی است که اروپا و غرب در برجام نسبت به آن متعهد شده بودند و امروز در قالبی جدا و در تضمین‌ها تکرار شده است. این تضمین‌ها دقیقا تعهدات ۱+۵ در برجام است، زیرا براساس متن برجام ما متعهد به جمع‌آوری سانتریفیوژها، انتقال مواد غنی شده، تغییراتی در رآکتور آب سنگین و ... شده بودیم و بنا بود در قبال انجام این تعهدات از سوی کشورمان آن‌ها نیز به تعهدات خود عمل کنند.
متاسفانه آمریکا در دوران اجرای برجام نه‌تن‌ها به تعهداتش عمل نکرد بلکه امضای بین‌المللی خود را نیز نقض کرد و بسادگی از برجام خارج شد. اروپا هم به تعبیر خودش به دلیل فشار آمریکا و به تعبیر ما به دلیل عدم اهتمام جدی خود به تعهداتش عمل نکرد، در نتیجه به فضای عدم اعتماد قبلی در برجام، فضای عدم اعتماد جدیدی اضافه شده است، به همین دلیل ایران برای ادامه دادن تعهدات خود از طرف مقابلش می‌خواهد دوباره همان تعهدات را بدهد که نشان‌دهنده قابل اطمینان نبودن آنهاست. چنین رویکردی نشان می‌دهد چقدر ما به تعهدات‌مان پایبند بوده و تلاش می‌کنیم بنا را بر صلح بین المللی و امنیت بین‌الملل قرار داده و مشکلات را از طریق مسالمت‌آمیز و احقاق حقوق خود حل کنیم. این در حالی است که راه‌های دیگری نیز وجود دارد، اما تمام تلاش ایران این است که بتواند با گرفتن تضمین‌ها از طرف اروپایی آنچه را به نفع نظام، امنیت بین‌المللی و منافع ملی ایران است، انجام دهد.
با توجه به سوابق تاریخی رفتار اروپا در قبال تعهداتش نسبت به ایران، آیا در مقطع فعلی اروپاییان قابل اعتماد هستند؟
اگر به تاریخ رجوع کنیم، اروپاییان قابل اعتماد نبوده و از سابقه خوبی بویژه در مذاکراتی که طی حدود ده سال گذشته داشتیم، برخوردار نبوده و به تعهداتشان پایبند نبودند. هر چند آن‌ها بهانه‌هایی از جمله زمانبر بودن انجام تعهدات یا مشکل بودن تصمیم‌گیری در اروپا را مطرح می‌کنند، اما در نهایت رفتار آن‌ها در مورد برجام آزمون بزرگی برای غرب است که خود را چند قرن رهبر جهان می‌داند و شاید هیچ‌گاه مانند امروز در معرض آزمون سختی در مقابل دیده‌های جهانیان قرار نگرفته بود، چرا که به صورت آشکارا و در دیدگان دنیا تعهداتی را به ایران داده که یا باید به آن عمل کرده و خوش‌قول باشد یا این‌که به آن عمل نکند، در این صورت سنگ روی سنگ بند نمی‌شود، چرا که اروپاییان بهتر از هر کسی می‌دانند دنیا دو سه دهه است که وارد دوران گذار شده و نظم قدیم فروپاشیده و جهان امروز دنیای آشوب است، بنابراین آنچه در این جهان می‌تواند بارقه امید باشد، تعهدی است که کشور‌ها به‌هم می‌سپارند. اگر یکی از طرفین به تعهدش عمل نکند هر بازیگری به سمت قدرتمندتر شدن می‌رود. اگر آن‌ها به تعهداتشان در قبال ایران که به اعتراف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تمام تعهداتش را عملی کرده، عمل نکنند اتفاق بسیار خطرناکی می‌تواند در جهان شکل گیرد و عنان کار از دست غرب خارج شود، لذا آن‌ها برای خودشان هم که شده باید به تعهدات عمل کنند.
اروپا در شرایطی قرار گرفته که شاید برخلاف سنوات قبل که به صورت متحد آمریکا کار می‌کرده در معرض تحقیر جدی از سوی آمریکاست.
امروز معامله اروپا با آمریکا، آزمون دیگری برای اوست که نه در جهت منافع ما، بلکه باید در جهت حفظ اعتبار خود به تعهداتش عمل کند.
تاریخ می‌گوید اروپا قابل اعتماد نیست، اما شرایط امروز می‌گوید اروپا در شرایطی قرار گرفته که چاره‌ای جز عمل به تعهداتش ندارد، بنابراین امیدواریم اروپا این گونه رفتار کند تا ببینیم سرانجام برجام چه می‌شود.
رهبری در بیانات خود تاکید کردند اروپا باید سکوت قبلی خود را در مقابل عهدشکنی‌های آمریکا جبران کند. این جبران باید به چه شکلی باشد و از چه طریقی صورت گیرد؟
برای فهم این مساله می‌توان فرض کرد اگر ایران از برجام خارج می‌شد عکس‌العمل طرف اروپایی چه بود؟ قطعا یکی از اقدامات آن‌ها این بود که انگلیس و فرانسه حتما بانی صدور قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای امنیت شده و علیه کشورمان موضعگیری و ما را محکوم می‌کردند؛ بنابراین در حال حاضر که آمریکا اقدام به خروج از برجام کرده است، انتظار می‌رود همین اتفاق بیفتد و اروپا آن را محکوم کند تا به این ترتیب بتوان نظمی به جهان بخشید. امروز تمام عقلای جهان نگران هستند، نه نگران برجام، بلکه نگران رویه شدن رویکرد‌هایی همانند آنچه آمریکا انجام می‌دهد؛ لذا انتظار می‌رود اروپا بسادگی از اقدام خروج آمریکا از برجام نگذرد تا اندکی در بر پاشنه عدالت، صلح و اعتماد بچرخد.
قطعنامه اروپا علیه آمریکا چه دستاوردی می‌تواند داشته باشد؟
بردن قطعنامه علیه آمریکا به شورای امنیت و تصویب آن قابل تصور نیست، چرا که در صورت انجام چنین کاری از سوی اروپا، آمریکا آن را وتو خواهد کرد، اما در مجموع نفس و ژست صدور قطعنامه نیز ارزشمند است، چرا که برای صلح و امنیت جهان تعیین‌کننده است. باید حتی در صورت انجام ندادن چنین کاری از سوی اروپا، سه کشور اروپایی درگیر در برجام قطعنامه‌ای صادر و به دلیل رفتار آمریکا و خروجش از برجام اعلام انزجار و تاسف کنند، چرا که اتفاق بسیار بزرگ و عجیبی رخ داده است. یکی از قوی‌ترین قدرت‌های جهان، یکی از مهم‌ترین تعهدات جهانی را زیر پا گذاشته که کمترین اقدام واکنشی، صدور بیانیه تحلیلی و تنبیه عضو خاطی است.
رهبری در بیانات اخیرشان از ضرورت اقدام قوی و عملی در مقابله با نقض عهد‌های آمریکا طی دو سال گذشته سخن گفتند که البته انجام نشده است. این اقدام چه می‌توانست باشد و با توجه به شرایط فعلی در مقابل اروپا باید چه اقدامی انجام دهیم؟
ایران دچار همان ضعف و محافظه‌کاری مفرطی در مقابل خروج آمریکا از برجام شده که در گذشته هم با همان ضعف پیش رفته بود. جمهوری اسلامی ایران می‌توانست بعد از خروج آمریکا از برجام اعلام کند در حال حاضر در برجام مانده و منتظر عکس‌العمل اروپا می‌ماند؛ اما در عین حال دو تعهد خود برخی تعهداتی که حساسیت کمتری دارند- را تعلیق می‌کند. به عنوان مثال می‌توانستیم اعلام کنیم محدودیت‌هایی را که در خصوص تحقیق و توسعه پذیرفته‌ایم به صورت تعلیق در می‌آوریم و کار تحقیقاتی روی سانتریفیوژ‌های جدید را شروع می‌کنیم تا ببینم اروپا چه کار می‌کند.
همین اقدام را می‌توانستیم در همان مقطعی که شاهد نقض عهد‌های آمریکا بودیم انجام دهیم؛ چراکه براساس برجام اگر طرفی به بخشی از تعهداتش عمل نکند طرف دیگر می‌تواند به بخش یا تمام تعهداتش عمل نکند و آن را معلق کند، بنابراین ایران می‌توانست از کمترین اقدام حاشیه‌ساز استفاده کند و بخشی از تعهداتش را به حالت تعلیق در آورد. این در حالی است که پس از خروج آمریکا از برجام، اقدام تنبیهی نداشتیم و همه چیز را به اخلاق واگذار کرده‌ایم تا به صورت اخلاقی اروپاییان به تعهدات خود بازگردند، اما باید با کمال تاسف گفت: در سیاست بین‌الملل اخلاق هیچ جایی ندارد و بازیگری که صرفا به اخلاق پناه ببرد بازنده بازی خواهد بود. اخلاق مهم است، اما همان گونه که آن‌ها سیاست تشویق و تنبیه دارند ما هم باید این‌گونه رفتار می‌کردیم.
راه جلوگیری از سقوط برجام
بدون تضمین نمی‌توان برجام را ادامه داد، زمان بسیار تعیین‌کننده است و در این مدت دو حالت قابل پیش‌بینی است؛ یا اروپا بخواهد موضوعات را مشمول مرور زمان کند یا این که این زمان نشان‌دهنده میزان پایبندی آن‌ها به تعهداتشان باشد.
در صورت عدم پایبندی آن‌ها برجام ساقط شده است، چرا که هر معاهده دوطرف دارد. اگر یکی از طرفین به تعهداتش عمل نکند، پایبندی طرف دیگر احمقانه خواهد بود.