سقوط آزاد ايران در تجارت گياهان دارويى

باشگاه خبرنگاران: گیاهان دارویی از دیرباز مورد اقبال بخش قابل توجهی از مردم قرار داشته و با توجه به عقبه ۷ هزار سالة تاریخیِ استفاده از گیاهان دارویی در ایران و تاثیرگذاری آن در روند درمانی بسیاری از بیماری‌ها و خواص دارویی آن، خرید و فروش آن همواره مورد توجه قرار داشته است. کشور ایران نیز با توجه به موقعیت طبیعی و جغرافیایی خاص به خود، از قابلیت‌های بسیاری در این عرصه برخوردار است و آنچنان که اخبار و اظهار نظر کارشناسان نشان می‌دهد، تاکنون حدود دو هزار و ۳۰۰ گونه گیاهی در کشور شناسایی شده و به تبع این حجم و میزان انبوه از گیاهان دارویی، فرصتی ویژه و مغتنم برای درآمد زایی هر چه بیشتر و البته توسعه فرصت‌های شغلی به شمار می‌رود. چندی پیش فریبرز غیبی، مجری طرح توسعه گیاهان دارویی در گفتگویی با رسانه‌ها تصریح کرد: میانگین درآمد سالانه حاصل از صادرات گیاهان دارویی بطور خام ۴۵۰ میلیون دلار برآورد می‌شود (که البته برخی آن را تا ۶۰۰ میلیون دلار نیز برآوُرد می‌کنند) آنچنان که وی عنوان می‌کند، تاکنون هشت هزار گونه گیاهی در کشور شناسایی شده که ممکن است با تحقیقات هر چه بیشتر دامنه وگستره تعداد گیاهان دارویی، از مقدار مذکور (دو هزار و ۳۰۰ گونه گیاه دارویی) نیز فراتر رود. یافته‌های وزارت جهاد کشاورزی نیز نشان می‌دهد قریب به ۴۲۲ هزار گونه گیاه دارویی، در سراسر دنیا شناسایی و کشف شده اند که حجم تجارت جهانی آن حدود ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. با توجه به وسعت عرصه منابع طبیعی ایران که در مجموع ۱۳۴ میلیون هکتار اعم از جنگل، مرتع و بیابان برآورد می‌شود و بیش از ۱۴ درصد آن جنگل، ۸۵ میلیون هکتار مرتع و ۳۲ میلیون هکتار بیابان است، میزان تجارت گیاهان دارویی و سهمی که ایران به خود اختصاص داده بسیار پایین و ناچیز به نظر می‌رسد. حسین فاتحی یکی از فعالان قدیمی در این عرصه و عطاران پیشکسوت در استان البرز، در گفتگو با خبرنگار گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، در این خصوص اظهار کرد:حدود بیست سال پیش، میزان تجارت گیاهان دارویی در جهان، ۶۰ میلیارد دلار برآورد می‌شد و آنچنان که گزارشات مجلات تخصصی نشان می‌دهد در حال حاضر تجارت مذکور با افزایش بیش از ۴۰ میلیارد دلاری، از مرز ۱۰۰ میلیارد دلار نیز گذشته است و پژوهش‌ها و تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد در ۳۰ سال آینده این میزان از مرز ۵۰۰ میلیارد دلار عبور خواهد کرد. وی افزود: اگرچه میزان عدد و رقم منعکس شده در خصوص تجارت و صادرات گیاهان دارویی در ایران (۴۵۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار) نسبتا درشت و قابل توجه به نظر می‌رسد، اما با در نظر گرفتن حجم انبوه تجارت جهانی گیاهان دارویی و ظرفیت‌های کثیر این مرز و بوم در حوزه اشاره شده، عدد و رقم موجود نه تنها رضایت بخش نیست بلکه بسیار ضعیف و ناچیز نیز به نظر می‌رسد. فاتحی بیان کرد: میل به استفاده از گیاهان دارویی در کل دنیا رو به افزایش می‌باشد و با چنین روندی انتظار می‌رود با برنامه ریزی صحیح و هوشمندانه در راستای تسخیر بازار‌های هدف، از هم اکنون اقدامات لازم عملیاتی شود. این فعال در حوزه گیاهان دارویی گفت: یکی از ضروریات حصول توفیق در این عرصه (توسعه صادراتِ گیاهان دارویی) به افزایش سطح تولید و کاهش هزینه‌های تمام شده معطوف می‌شود و البته به موازات آن باید در جهت تولید محصولات سالم و عاری بودن از سموم و کود‌های شیمیایی تدابیر موثر اتخاذ شود در غیر اینصورت از حیث کیفی محصولات داخلی با مشکلاتی مواجه خواهد شد و همین موضوع جذابیت گیاهان دارویی در ایران را کم خواهد کرد. وی افزود: بنابر گزارشات رسمی کشور، ایران پس از چین، هند، آمریکا، ژاپن، آلمان، برزیل، کره جنوبی، انگلستان، فرنسه و ایتالیا در حوزع تحقیقیاتی و پژوهشی در رتبه یازدهم جهان قرار دارد، اما از منظر تولیدی و صادراتی در بین کشور‌های صاحب نام جهان جایگاه چندانی نداریم و این نشان می‌دهد در عرصه بهره برداری اقتصادی از این ظرفیت، موفق عمل نکرده‌ایم که این امر خوشایندی به نظر نمی‌رسد.

سقوط رتبه ایران از جایگاه نخست به رتبه شصتم دنیا چندی پیش، انجمن گیاهان دارویی کشور عنوان کرد، ایران از حیث تجارت گیاهان دارویی از رتبه نخست جهان به رتبه شصتم تنزل پیدا کرده و این برای عرصه اقتصادیِ گیاهان دارویی کشور نه یک نقصان بلکه یک فاجعه محسوب می‌شود. به واقع این سقوط آزاد در شرایطی رخ داده که ۱۱ اقلیم از مجموع ۱۳ اقلیم موجود در جهان در کشور ایران موجود است و نزدیک به یک هزار و ۷۰۰ گونه گیاهی صرفا در این مرز و بوم رشد و نمو پیدا می‌کند و بر اساس مطالعات انجام شده تنوع خیره کننده و منحصر به فرد گیاهان دارویی در ایران، دو برابر کل قاره اروپا است. عمده صادرات گیاهان دارویی در ایران از مجموع ۴۵۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار اشاره شده نیز به صادرات زعفران، گل محمدی، شیرین بیان و گشنیز اختصاص دارد و در واقع امر، با وجود تعدد و تکثر گونه‌های موجودِ گیاهان دارویی در ایران آنچنان که باید در تبدیل کردن این فرصت و استعداد‌های بالقوه به بهره گیری و سودآوری اقتصادی توفیق نداشته‌ایم. در ارتباط با سطح زیر کشت گیاهان دارویی نیز، مجری طرح توسعه گیاهان مذکور می‌گوید: ۱۷۰ هزار هکتار از مساحت کشور زیر کشت گیاهان دارویی قرار دارد که در این اراضی گونه‌های گیاهی همچون رزماری، نعنا، پونه، گل محمدی، زعفران، اسطوخودوس، مریم گلی و ... کشت می‌شوند و بنابر هدف گذاری انجام شده، مقرر است سطح کشت گیاهان دارویی به ۵۰۰ هزار هکتار افزایش پیدا کند.

برابری صادرات گیاهان دارویی آلمان با درآمد‌های نفتی ایران نگاه دانش بنیان به صنعت گیاهان دارویی از دیگر ضروریاتی است که تحقق هر چه بیشتر آن زمینه لازم را برای توسعه این صنعت (که به طلای سبز مشهور است) را فراهم خواهد ساخت. به واقع کشوری همچون آلمان با رویکرد دانش بنیان و فرآوری با ارزش افزوده به توفیقات بسیاری در این عرصه نائل شده است و آنچنان که گزارشات موجود نشان می‌دهد گردش مالی صنعت مذکور در کشور آلمان به‌صورت سالیانه حدود ۳۵ میلیارد یورو (برابر با درآمد نفتی ایران) می‌باشد و این توفیق در سایه رویکرد دانش بنیان آلمانی‌ها به عرصه مذکور حاصل شده است. چندی پیش، علی ابراهیمی، مشاور و نماینده ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در یک نشست خبری گفت: شرکت‌های دانش بنیان در ایران نیز به نسبت گذشته رغبت بیشتری به استفاده از ظرفیت‌های خیره کننده در این بخش نشان می‌دهند و آنچنان که وی در اواخر سال ۱۳۹۵، عنوان کرده تا آن مقطع نزدیک به ۹۵ شرکت دانش بنیان در حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های طبیعی طب سنتی مشغول به فعالیت بوده اند که این روند نوید بخش به نظر می‌رسد.

خام فروشی، عارضه‌ای که در بخش زراعت و کشت گیاهان دارویی نیز ظهور و بروز پیدا کرده است اینچنین به نظر می‌رسد که در صورت پیش بینی و تأمین تمهیدات و الزامات مقتضی می‌توان از ظرفیت گیاهان دارویی در راستای تسریع توسعه اقتصادی کشور به نحو شایسته‌ای بهره برداری کرد، اما حصول این امر مستلزم استفاده هر چه بیشتر از فناوری‌های روز، شکل دادن به زنجیره تولید و پرهیز از خام فروشی است. متأسفانه در این عرصه نیز عارضه خام فروشی به هدر رفت فرصت‌هایی منتهی می‌شود که می‌باید با فرآوری از استمرار این وضعیت جلوگیری کرد. راه اندازی و توسعه صنایع تکمیلی، تلاش برای یافتن بازار‌های هدف مناسب و برقراری ارتباط مناسب با آن‌ها و حضور پر رنگ در نمایشگاه‌های بین المللیِ جهان از دیگر ضروریاتی است که با تحقق آن شاهد تسریع و شتاب هر چه بیشتری در شکوفایی اقتصادی کشور و فاصله هر چه بیشتر با اقتصاد متکی و مبتنی بر نفت خواهیم بود و در سایه این موفقیت‌ها قادر خواهیم بود از توفیق اشتغالزایی این عرصة سود آور در اقصی نقاط کشور و بخصوص مناطق و حوزه‌های روستایی برخوردار شویم.