نحوه صحیح کاشت و مراقبت از گیاه مارچوبه

سرویس سبک زندگی فردا: مارچوبه گیاهی علفی چند ساله، دو پایه است و گل‌های بسیار کوچک آن در روی پایه‌های نر و ماده قرار دارند گل‌های آن دارای ۶ کاسبرگ و ۶ گلبرگ و ۶ پرچم و یک مادگی سه برچه‌ای است گل‌های نر به رنگ زرد مایل به سبز بوده، کاملاً از گل‌های ماده که معمولاً به رنگ قرمز در می‌آیند قابل تشخیص می‌باشند میوه مارچوبه که به رنگ قرمز در می‌آید در پائیز ظاهر می‌شود. در ادامه مطلب را به نقل از کشتزار می خوانیم. مارچوبه دارای دو نوع ریشه است یکی ریشه‌های معمولی که جذب آب و مواد غذایی را بعهده دارند و دیگری ریشه‌های متورم و گوشتی که پر از ذخیره مواد غذایی هستند و در آن‌ها سوکروز ذخیره می‌شود. مارچوبه دارای دو نوع ساقه است اول ساقه هوایی نازک به رنگ سبز که بعد از برداشت ساقه‌های جوان بوجود می‌آید و ارتفاع آن گاهی اوقات به ۵ متر نیز می‌رسد. دیگری ساقه‌های جوان است که قسمت‌های قابل استفاده مارچوبه‌ها را تشکیل می‌دهد این ساقه‌ها از روی ریزوم ظاهر می‌شوند و قبل از اینکه از خاک خارج شوند باید قطع گردند طول این ساقه‌ها بین ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتر متغیر است. ساقه‌های هوایی و برگ‌ها در اثر سرمای زمستان خشک می‌شوند. نیاز اکولوژیکی مارچوبه یک سبزی فصل خنک می‌باشد. مارچوبه بهترین رشد و بالاترین محصول را از نظر کیفیت خوب در آب و هوایی تولید می‌کند که زمین حاوی مارچوبه کمی یخ بزند در مناطقی که در طول فصل رشد (تابستان) هوا گرم می‌شود محصول از کیفیت خوبی برخوردار نیست، چون مواد غذایی در ریشه‌های ذخیره‌ای آن اندوخته نمی‌گردند در زمستان بهتراست. هوا آنقدر سرد و شو دکه قسمت‌های هوایی (ساقه و برگها) خزان کنند. در مناطقی مانند دزفول در استان خوزستان که زمستان یخبندان ندارند و دارای سرمای ملایم هستند توصیه می‌شود که قسمت‌های هوایی قبل از فرا رسیدن فصل زمستان از فاصله ۱۰ تا ۲۰ سانتی متری سطح خاک قطع گردند. بهترین دما در طول مدت رشد بوته برای مارچوبه بین ۱۶ تا ۲۴ درجه سانتی گراد می‌باشد. مناسب‌ترین pH برای رشد مارچوبه بین ۶ تا ۷/۶ می‌باشد. ارقام مارچوبه براساس رنگ جوانه‌های خوراکی به دو دسته تقسیم می‌شوند دسته اول دارای رنگ سبز و دسته دوم سبز روشن یا مایل به سفید است. از ارقام مارچوبه عبارتند از:: مری واشنگتن، ردینگ ژآلت مارتا واشینگتن و آلت هام واشینگتن و ویکینگ می‌باشد. آماده سازی خاک بهترین خاک برای کشت مارچوبه خاک عمیق، حاصلخیز، خنک، آفتابگیر، قوی و با زهکشی خوب است. مارچوبه یک سبزی چند ساله است و می‌تواند ۱۰ تا ۲۰ سال در زمین باقی بماند لذا در تهیه زمین باید دقت کافی مبذول گردد. بخصوص چنانچه هدف آن باشد که این گیاه به وسیله بذر تکثیر شود باید زمین صاف، نرم بدون کلوخ و کاه باشد. شخم عمیق زده شود و بعد از آن کلوخ‌ها به وسیله دیسک یا دندانه نرم شوند و زمین تسطیح گردد. مارچوبه به هوموس و مواد آلی زیاد نیاز دارد و نسبت به کود‌های حیوانی واکنش مثبت نشان می‌دهد لذا قبل از کاشت مارچوبه میتوان کود‌های حیوانی را به زمین داد. مقدار کود‌های شیمیایی نیز با توجه به مقدار مواد غذایی موجود در خاک حدود ۲۰۰ کیلو ازت، ۸۰ کیلوگرم P۲O۵، ۳۰۰ کیلوگرم K۲O برای هر هکتار در نظر گرفته می‌شود کود ازته را به مقدار ۵۰ درصد در هنگام احداث پشته‌ها (حدود ۱۰ روز قبل از پایان برداشت محصول) و ۵۰ درصد بقیه را در تابستان به زمین می‌دهند کود‌های فسفاته پتاسه را قبل از احداث پشته‌ها می‌دهند. مارچوبه در خاک‌های مختلف که از حیث مواد آلی غنی باشند رشد می‌کند و محصول می‌دهد، ولی بطور اختصاص خاک‌های شتی و شنی لومی و لومی سیلتی که با مواد آلی و هوموس تقویت شوند بسیار مناسب هستند. مارچوبه در خاک‌های اسیدی نمی‌تواند رشد کند مگر آنکه خاک‌ها به وسیله آهک اصلاح شوند مناسب‌ترین pH برای رشد مارچوبه بین ۶ تا ۷/۶ می‌باشد. در خاک‌هایی که کمی قلیایی باشند کشت با موفقیت انجام می‌شود و محصول می‌دهد. تاریخ و فواصل کاشت موقع انتقال نشاء اوایل بهار می‌باشد عمق شیار در خزانه ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر فاصله دو شیار ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر می‌باشد در زمین اصلی بوته‌ها به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر در ردیف‌هایی بین ۹۰ تا ۱۵۰ سانتی متر از یکدیگر کاشته میشوند. روش کاشت ازدیاد مارچوبه به دو روش رویشی و جنسی صورت می‌گیرد. در کشت مستقیم بعد از آماده کردن زمین، زمین به جوی و پشته تبدیل می‌گردد. عرض پشته بین یک تا یک و نیم در نظر گرفته می‌شود. سپس بذور در ته جوی کاشته می‌شوند. بهتر است به منظور سرعت بخشیدن به سبز شدن بذر، بذور قبل از کاشت به مدت ۲۴ ساعت در آب خیسانده شوند، آنگاه شیار‌هایی به عمق یک سانتی کمتر در کف جوی‌ها ایجاد می‌کنیم و بذور را در شیار‌های آن‌ها می‌کاریم و به وسیله خاک سبک و مرطوب آن‌ها را می‌پوشانیم. تا سبز شدن بذر و چوب‌ها مرطوب نگه داشته می‌شوند آبیاری باید به روش بارانی صورت گیرد. مدت جوانه زدن بذر طولانی می‌باشد و به عواملی مثل دما و رطوبت خاک بستگی دارد و شاید بین ۱۵ تا ۴۰ روز متغیر باشد. بوته‌ها در فاصله ۱۰ سانتی متری تنک می‌شوند بتدریج که گیاه رشد میکند روی بوته و اطراف آن خاک نرم همراه با کود حیوانی پوسیده داده می‌شود بدین ترتیب در سال اول بوته رشد کامل می‌نماید و محصولی برداشت نخواهد شد. میزان بذور مورد نیاز در کشت مستقیم بین یک تا دو کیلو گرم در هکتار می‌باشد. کاشت مارچوبه روش مرسوم و متداول کشت مارچوبه تهیه خزانه و انتقال بوته‌های یکساله به محل اصلی می‌باشد. در این روش باید سعی شود که در هنگام انتقال بوته‌ها به محل اصلی به ریشه‌ها صدمه نرسد. در هنگام تهیه خزانه باید دقت شود که زمین کاملاً آماده و با کود‌های حیوانی و شیمیایی تقویت شده باشد زمین به شیار تبدیل می‌شود عمق شیار ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر و فاصله دو شیار ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر در نظر گرفته میشود، بذور در ته شیار کاشته می‌شوند با رشد بوته‌ها روی آن‌ها خاک داده می‌شود. بدین ترتیب بوته‌ها در سال دوم آماده انتقال به محلی اصلی می‌گردند موقع انتقال نشاء اوایل بهار می‌باشد. در هنگام انتقال ابتدا زمین اصلی به جوی و پشته تبدیل می‌شود. سپس بوته‌ها به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر از یکدیگر درروی ردیف‌هایی که ۹۰ تا ۱۵۰ سانتی متر از یکدیگر فاصله دارند کاشته می‌شوند بوته‌های آماده شده در خزانه را تاج (Crown) می‌گویند. نحوه انتقال تاج به محلی اصلی بدین ترتیب میباشد که در اوایل بهار در ته جوی‌ها کود حیوانی پوسیده همراه با ماسه و خاک نرم به عمق ۵ تا ۷ سانتی ریخته می‌شود. سپس تاج‌های یکساله درته جوی‌ها روی کود پوسیده طوری قرار داده می‌شوند که فاصله آن‌ها از یکدیگر حدود ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر باشد. ریشه‌های بوته روی خاک نرم پخش می‌گردند سپس روی ریشه‌ها به وسیله خاک و کود پوشیده میشود. بتدریج که تاج شروع به رشد میکند اطراف بوته‌ها و روی آن‌ها خاک و کود قرار داده می‌شود بنابراین تا آخر فصل رشد جوی‌ها از خاک و کود پر می‌گردند بدین ترتیب بوته. مارچوبه در سال اول، رشد کافی کرده هیچ گونه برداشت محصول صورت نمی‌گیرد. شاید در سال دوم تعداد کمی اسپی یر (Spear ساقه‌های هوایی که نسبتاً ضخیم بوده و قابل خوردن می‌باشند) تولید و برداشت شود. برداشت اصلی از سال سوم شروع می‌گردد. معمولاً مقدار تاج آماده شده از یک هکتار خزانه برای کاشت حدود ۱۰ هکتار زمین اصلی کفایت می‌کند. در هنگام انتقال تاج‌های یکساله باید دقت شود که تاج‌های ضعیف حذف شود، زیرا محصول کمتری می‌دهند تاج‌های دو ساله و یا سه ساله برای انتقال مناسب نیستند. مراقبتها. چون مارچوبه یک سبزی چند ساله است بنابراین مراقبت‌های ویژه لازم دارد. با علف‌های هرز بشدت باید مبارزه شود. این مطلب در مورد علف‌های هرز چند ساله جدی‌تر است در غیر این صورت علف‌های هرز به طرق مختلف ریشه، ریزوم، غده و بذر، ایجاد مزاحمت می‌کنند و مبارزه با‌آن‌ها مستلزم هزینه سنگین می‌باشد لذا هنگام آماده کردن زمین، استفاده از انواع علف کش‌ها توصیه می‌شود. رم کردن زمین در اوایل بهار یکی دیگر از کار‌هایی است که در مورد مزرعه مارچوبه باید انجام گیرد. بدین جهت در اوایل بهار به منظور مبارزه با علف‌های هرز و نرم کردن سطح خاک با دیسک سبک، زمین دیسک زده می‌شود. بدین ترتیب چنانچه قسمت‌های هوایی بوته‌ها از سال قبل باقی مانده باشند، از بین خواهند رفت. چنانچه می‌خواهیم کود شیمیایی به زمین بدهیم باید این کار در هنگام دیسک زدن صورت گیرد. برای این منظور مقدار ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار از کود‌های کامل توصیه میشود. به منظور سفید کردن ساقه‌های مارچوبه در اوایل بهار پای بوته و روی آن با کود پوسیده و خاک نرم پوشیده می‌شود. این کار در سطح وسیع با ماشین آلات انجام می‌گیرد. اگر در آخر فصل به زمین کو شیمیایی داده می‌شود بهتر است آنرا با خاک مخلوط و بین ردیف‌ها پخش کرد. مزرعه مارچوبه باید مرطوب و نم دار باشد از این رو آبیاری باید مرتب صورت گیرد این مسئله در مناطق خشک اهمیت بیشتری دارد. بوته مارچوبه مورد حمله حشرات زیادی قرار می‌گیرد از مهمترین آن‌ها سوسک مخصوص بوته مارچوبه می‌باشد از بیماری‌های مارچوبه بیماری زنگ مارچوبه است که برای مبارزه باید از ارقام مقاوم استفاده نمود جمع آوری بوته‌های آلوده و سوزاندن راه دیگر برای مبارزه با آن است. برداشت معمولاً برداشت مارچوبه از سال سوم شروع می‌شود یعنی دو سال بعد از انتقال تاج آن به محل اصلی اگر کاشت، داشت و نگهداری مزرعه بخوبی انجام گیرد، شاید در سال دوم تعداد کمی از اسپی یرهان قابل برداشت باشند، ولی بهتر است در سال دوم محصول برداشت نشود. در اینصورت بوته‌ها قوی شده و مواد غذایی در اندام‌های زیر زمینی تاج ذخیره می‌گردد و در طی این مدت به بوته فرصت داده می‌شودکه رشد ریشه هایش کامل گردد و به این ترتیب بوته برای سال سوم آماده بهره برداری می‌شود. قاعدتاً برداشت از بهار سال سوم آغاز می‌گردد برداشت وقتی شروع می‌شود که طول اسپی یر‌ها بین ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر باشد. اسپی یر‌ها را می‌توان از روی سطح خاک و یا از ۲ تا ۵ سانتی متری زیر خاک قطع نمود. این کار باید با دقت انجام شوده که به ساقه‌هایی که هنوز از خاک خارج نشده اند، صدمه‌ای وارد نشود برداشت مارچوبه از اوایل بهار شروع ۶ الی ۸ هفته به طول می‌انجامد چنانچه عمل برداشت بیشتر ادامه یابد مواد غذایی در ریشه‌های متورم ذخیره نمی‌شود و بوته برای سال آینده ضعیف باقی ماند؛ و به منظور سفید کردن اسپی یر‌ها باید در اوایل بهار روی ساقه به وسیله خاک پوشانده شود. هنگام برداشت می‌توان خاک‌های اطراف اسپی یر را عقب زد سپس به برداشت اقدام کرد. بهتر است بعد از برداشت مارچوبه بلافاصله مورد استفاده قرار گیرد. برای این کار آن‌ها را شسته، دو طرف ساقه را به اندازه کمتر از یک سانتی متر قطع می‌کنند و به صورت آب پز یا پخته شده به مصرف می‌رسانند. در شرایط مناسب دمای ۳ تا ۴ درجه سانتی گراد و با رطوبت نسبی ۷۰ تا ۸۰ درصد می‌توان مارچوبه را برای چند ماه نگهداری کرد. منابع: دانشنامه رشد www.gardeners.com