آشنایی با گیاه دارویی خارخاسک

سرویس سبک زندگی فردا: خارخاسک گیاهی است علفی، یک ساله، دارای ساقه‌های خوابیده با انشعابات گسترده بر سطح خاک و پوشیده از تار به صورتی که برگ و ساقه‌های جوان آن را تار‌های ظریفی می‌پوشاند. برگ‌های آن متقابل، غالبا نا مساوی و مرکب از برگچه‌های کوچک و ریزی می‌باشد که به تعداد ۳ الی ۶ زوج در طرفین دمبرگ اصلی جای دارند. زائده واقع در زیر برگ آن دارای ظاهری نوک تیز و پوشیده از تار است.

مشخصات

نام فارسی خارخاسک نام علمی Tribulus terrestris نام‌های عمومی Texase sandbur , Puncturevine , Puncture vine , Mexican sandbur , Goathead , Caltrop , Bullhead تیره گیاهی Zygophyllaceae نام تجاری Tribuli terrestrisi fructus

گیاهشناسی: گیاهی است علفی، یک ساله، دارای ساقه‌های خوابیده با انشعابات گسترده بر سطح خاک و پوشیده از تار به صورتی که برگ و ساقه‌های جوان آن را تار‌های ظریفی می‌پوشاند. برگ‌های آن متقابل، غالبا نا مساوی و مرکب از برگچه‌های کوچک و ریزی می‌باشد که به تعداد ۳ الی ۶ زوج در طرفین دمبرگ اصلی جای دارند. زائده واقع در زیر برگ آن دارای ظاهری نوک تیز و پوشیده از تار است. گل‌ها زرد کوچک، منفرد، دارای ۵ کاسبرگ و ۵ گلبرگ و ۱۰ پرچم است که به ندرت ۵ عدد آن‌ها به پایین دیسک چسبیده اند و ۵ تای دیگر متناوب با گلبرگ‌ها و از سایرین کوتاه‌تر و در قاعده دارای یک غده کوچک اند. تخمدان دارای ۵ خانه، خامه ساده، کلاله پنج شاخه می‌باشد. میوه به شکل مجموعه‌ای قابه دار (شیزوکارپ) نا شکوفا که در موقع رسیدن قسمت‌های پنجگانه آن (مری کارپ) از هم جدا و پراکنده می‌شوند. هر یک از این قسمت‌های پنجگانه در سطح بیرونی خاردار است. رنگ میوه‌های آن سبز مایل به زرد، بدون بو و با طعم مشخص است. بر روی هر مری کارپ تعداد ۴ خار بلند و سخت دیده می‌شود. بخش مورد استفاده: بیش از همه قسمت‌ها، میوه آن مورد استفاده دارویی قرار می‌گیرد. کاربرد غیر رسمی: درمان سرفه، سر درد، ناتوانی جنسی و سنگ کلیه نحوه آماده سازی برای مصرف: میوه پودر شده را به صورت دم کرده می‌توان مصرف نمود. مقدار و مدت مصرف: مقدار ۳ تا ۶ گرم (در برخی منابع ۶ تا ۹ گرم در دز‌های منقسم) در روز استفاده می‌شود. مصرف در دوران بارداری و شیر دهی: به دلیل نبود مطالعات در این زمینه توصیه نمی‌شود. موارد منع مصرف: داشتن حساسیت به گیاه فارماکولوژی: عصاره آبی میوه باعث مهار آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE) و کاهش فشار خون می‌شود و همچنین اثر مدر (حتی کمی بیش از فوروزماید) و افزایش دهنده انقباضات عضلات صاف دارد. این عصاره سبب تحریک تکثیر ملانوسیت‌ها (سلول‌های رنگدانه‌های پوست) شده و به نظر می‌رسد می‌تواند در درمان برص موثر باشد. عصاره الکلی میوه اثر مهار آنزیم سیکلو اکسیژناز ۲ (موثر در تولید عوامل التهاب زا) دارد. ترکیب تریبولوزامید موجود در میوه سبب مهار تخریب سلول‌های کبدی شده است. تجویز عصاره به خرگوش‌های نر اثر ایجاد نعوظ داشته است. همچنین تجویز ترکیب پروتودیوسین به موش سبب بهبود مولفه‌های فعالیت جنسی (شامل افزایش دفعات عمل جنسی و کاهش مرحله تاخیر) شده است.

عصاره اتانولی میوه نیز با جلوگیری از جایگزینی مواد سنگ زا و مهار لکوسیتوز (افزایش تعداد گلبول‌های سفید در خون) و کاهش سطح سرمی اوره اثر جلوگیری از ایجاد سنگ کلیوی در موش داشته است. علاوه بر این تجویز بخش ساپونینی گیاه (شامل پروتودیوسین) سبب بهبود آنژینا پکتوریس (کمبود رسیدن اکسیژن به بافت عضله قلب) در بیماران شده است. در گروهی دیگر تجویز ترکیب مشابه باعث افزایش تعداد و کیفیت اسپرم و همچنین افزایش میل جنسی، نعوظ و ارگاسم در مردان شده است. این اثر همراه با افزایش سطح خونی دهیدرواپی آندروسترون مشاهده شده است.

منبع: کشتزار