چرا یزد قطب نساجی ایران است؟

خبرگزاری ایسنا: رییس انجمن نساجی استان یزد اظهار می‌کند: یزد به عنوان قطب صنعت نساجی کشور دارای دو هزار واحد نساجی است که با اشتغال ۲۰ هزار نفر، ۲۵ درصد سهم اشتغال این استان را به خود اختصاص داده است.

مجتبی دستمالچیان در مورد این صنعت پرسابقه و دیرینه در این استان می‌گوید: صنعت نساجی یکی از هنر صنعت‌های اصیل ایرانی است، اما شاید نام‌دارترین شهر در زمینه صنعت نساجی در ایران، شهر یزد باشد چرا که از گذشته‌های دور ترمه‌ها و پارچه‌های فاخر و دستمال‌های زیبای این شهر از جاده ابریشم به تمام جهان فرستاده می‌شد. وی با بیان این که جایگاه این بافته‌های زیبا در یاد و خاطره نوستالژیک ما و شاید تمام ایران غیر قابل انکار است، تصریح می‌کند: اگر امروز شهر یزد را به خاطر خانه‌های گلی و بادگیر‌های زیبایش می‌شناسیم، قطعاً در گذشته این شهر را به خاطر پارچه‌های زیبا و فاخرش می‌شناختند؛ شهری که از شرق تا غرب همه آوازه آن را داشتند؛ از هند گرفته تا شمالی‌ترین شهر‌های دریای کاسپین، از ترمه‌هایی بسیار زیبایی که برای مردم کشمیر بافته می‌شده تا کارخانه‌هایی نساجی که در شمال ایران ساخته شدند، همه وامدار هنر صنعتگران یزدی هستند. دستمالچیان اشاره‌ای به صنعت شعربافی سنتی در یزد که زمانی با دستگاه‌های سنتی پارچه‌بافی و پس از منسوخ شدن آنها، این روز‌ها با ماشین‌های صنعتی انجام می‌شود، می‌کند و می‌گوید: بر طبق کتیبه و سنگ نوشته قدیمی موجود در دهلیز درب اهلی مسجد جامع یزد، در گذشته شغل اکثر مردم یزد شعربافی یا مشاغلی در رابطه با آن مانند نخ‌ریسی و رنگرزی و تهیه ابریشم و ... بوده است. وی معتقد است که ذوق و هنر صنعتگران یزدی را در تولیداتی به شکل سجاده، روتختی، پتو، احرامی، شال و روسری، دستمال ابریشمی و پارچه‌های ترمه، زری و مخمل و همچنین دارایی که شیوه رنگرزی آن در ایران منحصر به یزد است، می‌توان یافت. نساجی یزد از صنایع پیشرو کشور رییس انجمن نساجی استان، صنعت نساجی یزد را از جمله صنایع پیش‌رو در کشور می‌داند و در این باره به عنوان نمونه تصریح می‌کند: ابداع و تولید دستمال ابریشمی تنها در یزد، ابداع پارچه ترمه در یزد، تولید کامل روفرشی کشور در یزد و تولید بیش از ۸۰ درصد پارچه رومبلی تولید داخل کشور در این دیار کهن، بیانگر سابقه‌ی دیرینه‌ی این صنعت در یزد است. وی با بیان این که در حال حاضر، یزد به لحاظ نساجی کاملترین تنوع در انواع رشته‌ها را در کل ایران دارد، تاکید می‌کند: یزد را به واقع می‌توان قطب صنعت نساجی ایران نامید. «دارایی» پارچه‌ای با قدمت ۸۰۰ ساله دستمالچیان در ادامه نیز به معرفی برخی تولیدات نساجی استان یزد اشاره می‌کند و می‌گوید: دارایی‌بافی یزد که قدمتی ۸۰۰ ساله دارد، نوعی پارچه است که از ابریشم و رنگ‌های طبیعی تولید می‌شد، اما در حال حاضر در بافت آن از نخ ویسکوز استفاده می‌شود. وی اضافه می‌کند: در مورد وجه تسمیه آن نیز گفته می‌شود نام دارایی از آن جهت برای آن مصطلح شده که در قدیم این پارچه جهیزیه هر عروس و جز وسایل سرمایه‌ای او بوده و به این دلیل به آن دارایی گفته‌اند یا، چون اشخاصی که این نوع پارچه را می‌خریدند، ثروتمند بوند به این سبب به آن دارایی می‌گفتند. وی ادامه می‌دهد: این شیوه بافت پارچه در تعدادی از کشور‌های جهان متداول است و در ایران تنها در شهر یزد وجود دارد که به آن دارایی‌بافی نیز می‌گویند و روشی است قدیمی برای منقوش کردن پارچه که عبارت است از رنگ کردن نخ‌های پارچه قبل از بافت. به گفته این مسئول، هرچند این هنر دست مردمان دیار گرم و کویری یزد با همه دبدبه و کبکبه‌اش سال‌هاست که رو به افول است و دیگر کسی از مردمان امروز یزد، علاقه‌ای به بافت و تولید آن نشان نمی‌دهد، ولی هنوز هم می‌توان ایکات (دارایی) را در کارگاه‌های محدود شهر یزد مشاهده کرد. بافت ۹۰ درصد «روفرشی» کشور در یزد رییس انجمن نساجی استان بیشترین تولیدات روفرشی کشور با اختصاص ۹۰ درصد سهم بازار متعلق به استان یزد است. وی در این باره خاطرنشان می‌کند: سابقه تولید روفرشی در یزد برای ۵۰ سال پیش است و یکی از هنرصنعت‌های اصیل استان یزد به شمار می‌رود. به گفته وی، هم‌اکنون ۱۶۰ واحد تولید روفرشی با ظرفیت تولید سالانه ۱۰۰ میلیون مترمربع در استان فعال است. پیشینه کهن بافت «شال و روسری» در یزد دستمالچیان در این باره نیز می‌گوید: شال‌بافی هم یکی از هنر‌های رایج یزد بوده که آن را از نخ پنبه‌ای می‌بافتند و معمولاً تولید کارگاهی داشته است، چنان که از متن یک سنگ نوشته تاریخی واقع در دهلیز مسجد جامع یزد بر می‌آید، مردم شهر یزد قرن‌ها به این هنر اشتغال دارند. بافت دستمال معروف یزدی از ابریشم مصنوعی رییس انجمن نساجی یزد در مورد بافت دستمال یزدی نیز عنوان می‌کند: در شهر یزد دستمال‌هایی با طرح‌ها و رنگ‌های مختلف و مصارف گوناگون از ویسکوز یا همان ابریشم مصنوعی بافته می‌شوند. به گفته وی، نام‌های دیگر این محصول به ابریشمی و عشایری معروف هستند. «زیلوبافی»، شغلی درآمدزا در گذشته دستمالچیان با بیان این که صنعت بافت کفپوش و زیرانداز در بسیاری از مناطق جهان رواج داشته، در ایران نیز تاریخی کهن دارد، اظهار می‌کند: زیلو یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی یزد است که به دوران پیش از اسلام باز می‌گردد. وی زیلوی یزد را از کالا‌های تجاری کشور در گذشته می‌خواند و می‌گوید: ناصر خسرو در سفرنامه‌اش به ۵۰۰ کارگاه زیلوبافی اشاره می‌کند. به گفته وی، یکی مهمترین مراکز مهم زیلوبافی، شهر میبد یزد بوده است که قدیمی‌ترین زیلو در حال حاضر را نیز به این منطقه نسبت می‌دهند و می‌توان آن را در مسجد جامع شهر میبد مشاده کرد. این مسئول بیان می‌کند: به دلیل دوام زیلو نسبت به فرش‌های پشمی این زیرانداز‌ها بسیار مورد استفاده بوده و یکی از مشاغل درآمدزا در یزد محسوب می‌شده است. وی با تاکید بر این که زیلو محصولی قدیمی و تاریخی است، تصریح می‌کند: زیلو هرچند به ظاهر یک دست‌بافته نخی ساده است، اما بررسی فنون و تکنیک بافت آن نشان می‌دهد که غنای فرهنگی و فکر و اندیشه بارورشده‌ای در پس هر تار و پود آن نهفته است. شهرت «ترمه»‌ی یزد به دلیل زیبایی بسیار دستمالچیان به هنر «ترمه بافی» نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: این دست بافته که حدود ۴۰۰ سال سابقه دارد، در گذشته توسط زرتشتیان برای دوخت نوعی شلوار برای جشن‌ها استفاده می‌شده است. وی ادامه می‌دهد: ترمه پارچه‌ای است که تار آن ابریشمی و پودش نخ، پشم، کرک الوان و ابریشم بوده و بافت آن در گذشته با انگشت انجام می‌شده و از این رو به «انگشت‌باف» نیز شهرت داشت. وی با بیان این که البته بعد‌ها این کار به صورت نیمه دستی انجام شد و برای بافت آن از دستگاه‌های مخصوصی استفاده می‌کردند، اظهار می‌کند: ترمه یزد به زیبایی بسیار، معروف است. رکود صنعت فرش یزد زنگ خطری برای مسئولان دستمالچیان در پایان با اشاره به این که یزدی‌ها از پیشتازان صنعت فرش هستند، می‌گوید: یزدی‌ها ‎‎ از زمان ‎‎‌های قدیم و با ورود صنعت فرش به ایران، از پیشتازان این صنعت بودند و حتی پس از ورود تکنولوژی‌های جدید در دهه ‎‎‌های گذشته، در حوزه تولید فرش ماشینی حرف ‎‎‌های زیادی برای گفتن داشتند که از نمونه ‎‎‌های آن می ‎‎ توان به واحد‌های تولیدی فرش کسری و فرش ستاره کویر اشاره کرد. وی با بیان این که در حال حاضر این کارخانه‌ها در کنار چند واحد تولیدی دیگر، به دلیل رکود، تقریباً در تعطیلی به سر می ‎‎ برند و این در حالی است که در آن سوی دیگر، کاشان به خوبی در این صنعت فعالیت می‌کند، این موضوع را زنگ هشداری برای مسولین استان در دیگر زمینه‌های نساجی می‌داند.