آداب و رسوم دیدنی مسلمانان مراکش در ماه رمضان

سرویس سبک زندگی فردا؛ الهام فرح‌بخش: مغرب نام یکی از کشورهای عربی شمالِ غربی قاره آفریقاست که در ایران به نام «مراکش» شناخته می‌شود. هر چند مراکش نام یکی از شهرهای بزرگ کشور مغرب هم هست که به دلیل قرمز بودن ساختمان‌ها و بناهای این شهر به المدینة الحمراء (شهر سرخ) نیز شناخته می‌شود. پایتخت کشور مغرب، رباط است و نظام پادشاهی دارد. ماه رمضان در مغرب، همچون دیگر کشورهای عربی، بسیار با شکوه برگزار می‌شود و همراه با جشن و سرور است. علیرغم شباهت‌های زیادی که در کشورهای اسلامی و عربی برای جوّ ماه رمضان وجود دارد، اما کشور مغرب به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی آن و همچنین تمدن‌های مختلف اسلامی که در آن حضور پیدا کرده‌اند، آداب و رسوم رمضانی‌اش را از سایر کشورهای اسلامی متمایز ساخته است.

ماه رمضان در مغرب، شخصیت و هویت ویژه‌ای دارد. مغربی‌ها از این ماه، به «سید و سرور ماه‌ها» یاد می‌کنند و قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، خود، خانه، مساجد و شهرشان را برای استقبال از این ماه آماده می‌سازند. مغربی‌ها سنت‌ها و آداب و رسوم متنوعی در ماه رمضان دارند و از آنجایی که بعد از فرانسه و چین، مغرب سومین کشوری است که داری تنوع غذایی و شیرینی است، غذاهای خاص و بسیار متنوعی در این ماه بر سر سفره‌ها به چشم می‌خورد. این مساله موجب خوشحالی بچه‌هاست، چون می‌دانند سی شب پشت سر هم، خوراکی و غذاهای متنوع و خوشمزه خواهند خورد. چند روز قبل از اینکه ماه مبارک شروع شود، بچه‌ها هیجان‌زده می‌شوند؛ چرا که با شروع ماه رمضان، ساعات آموزش و حضور در مدارس کوتاه می‌شود و تکالیف کمتری خواهند داشت و امتحانات کمتری برگزار می‌شود. همچنین ساعات کار ادارات و دیگر مکان‌های دولتی نیز کوتاه می‌شود تا مردم فرصت بهتری برای روزه داری و عبادت در این ماه داشته باشند.

استهلال ماهِ نو و تبریک ماه رمضان

همچون دیگر کشورهای اسلامی، در مغرب نیز اولین روز رسمی روزه داری بر اساس استهلال صورت می‌گیرد. اگرچه در آنجا دو نوع تفکر متفاوت درباره استهلال وجود دارد؛ عده‌ای بر این باورند که اولین روز ماه رمضان زمانی آغاز می‌شود که ماه بدون در نظر گرفتن جایی که مسلمانان زندگی می‌کنند، رویت شود و عده‌ای دیگر اصرار بر این دارند که ماه باید حتما در جایی که مسلمانان زندگی می‌کنند، رویت شود. هنگامی که رویت حاصل شد و فرا رسیدن ماه رمضان مسجل شد، مردم با صدای شلیک تانک از فرا رسیدن ماه رمضان مطلع می‌شوند و زنان کل زنان و هلهله کشان به استقبال این ماه عزیز می‌روند. مغربی‌ها این مناسبت را به هم تبریک و تهنیت می‌گویند. «عواشر مباركة، عواشر مباركة»؛ با این کلمات مردم فرا رسیدن ماه رمضان را به هم تبریک می‌گویند که به معنای «ایام به مبارکی» است و به سه دهه ماه مبارک اشاره دارد که از آنها به دهه رحمت، دهه مغفرت و دهه رهایی از آتش یاد می‌شود.

دید و بازدید رمضانی و گردش شبانه

جشن‌های رمضانی آغاز می‌شود. مغربی‌ها دعای خیر برای دیگران و خانواده‌شان می‌کنند و زندگی پر از سلامتی برای همه عمرشان آرزو می‌کنند. این تبریک‌ها و دیدارهای فامیلی، دو سه روز بعد از آغاز ماه مبارک، انجام می‌شود. به خانه یکدیگر می‌روند و درباره ماه رمضان و آمادگی‌شان برای این ماه صحبت می‌کنند و از نوشیدن چای نعناع تازه مغربی به همراه شیرینی «دواز آتای» لذت می‌برند. اگر چه امروز بسیاری از این تبریک‌ها از طریق تماس تلفنی و اینترنتی همچون توییتر و ایمیل و فیسبوک گفته می‌شود اما هنوز هم کسانی هستند که به این رسم‌ها پایبندند و مشتاق تبریک‌گویی حضوری هستند. مغربی‌هایی که در دیگر کشورها زندگی می‌کنند، برای این ماه مبارک سعی می‌کنند به کشورشان بازگردند تا در کنار خانواده خود این ماه را جشن بگیرند و برنامه‌های مشترک داشته باشند. دید و بازدیدهای جمعی برای فریضه‌ٔ صله رحم بیشتر می‌شود. فرزندانی که ازدواج کرده‌اند و زندگی مستقلی دارند، روزهای جمعه ماه مبارک، در خانه والدینشان که به آن «البیت الکبیر» می‌گویند، دورهمی خانوادگی می‌گیرند. بعد از افطار، اکثر خانواده‌ها به همراه فرزندانشان به بیرون از خانه می‌روند تا هوایی تازه بخورند و از ساعات باقیمانده شبانه روز، لذت ببرند.

آماده سازی شهر و خانه‌ها برای ورود به ماه مبارک رمضان

از چند روز قبل از فرا رسیدن ماه رمضان، خیابان‌ها و فروشگاه‌های شهرها، به زیباترین وجه ممکن تزیین می‌شود. بانوان مغربی تمام سعی‌شان را برای تزیین و زیباسازی خانه‌هایشان می‌کنند تا به چشم‌نوازترین حالت ممکن برسد. از چند روز قبل از آغازِ ماه مبارک رمضان، فروشگاه‌های مواد غذایی که مزین به اِلِمانهای رمضانی شده‌اند، پر ازدحام و شلوغ‌تر از وقت‌های دیگر است. خانم‌ها و مادرها لیست خرید مواد غذایی مخصوص ماه رمضان در دستشان است و مواد مورد نیاز اولیه از ادویه‌های مختلف گرفته تا مواد شیرینی‌پزی و دیگر خوراکی‌ها، خریداری می‌کنند و کابینت‌های آشپزخانه‌شان را برای سی شب جشن رمضانی مجهز می‌کنند. از دیگر شور و هیجان‌ها مربوط به این ماه این است که یک هفته قبل از ماه مبارک، خیابان‌های مغرب، به کارگاه‌های آشپزی تبدیل می‌شود و مسابقات آشپزی بین سرآشپزها برگزار می‌گردد.

در این ماه مساجد پررفت و آمدتر می‌شود

چیزی که ماه رمضان را از دیگر ماه‌ها متمایز می‌کند، استقبال بی‌نظیر و بزرگ مردم از مساجد است. آنچنان جمعیتی در مساجد شکل می‌گیرد که حتی در خیابان‌های اطراف مساجد هم مملوء از نمازگزارن و عبادت کننده‌ها می‌شود. این اتفاق مخصوصا به هنگام برگزاری نماز جمعه و نمازهای مستحبی ماه مبارک شدیدتر می‌شود. در مساجد حلقه‌های قرائت قرآن، ذکر و دعا، گفتگو درباره کتب دینی و سیره زندگی و اخلاقی بزرگان دین شکل می‌گیرد. از سنت‌های زیبایی که توسط وزرات اوقاف و شئون اسلامی تنظیم و برگزار می‌شود، مسابقات حفظ و تجوید قرآن است. همچنین جشن‌هایی نیز برگزار می‌شود که در آن‌ها، در مدح رسول اکرم - صل الله علیه و آله و سلم- شعرها و آوازهایی خوانده می‌شود.

تشویق کودکان به روزه داری

یکی از عادات و رسومی که در این ماه مبارک دارند؛ این است که کودکان را به روزه داری دعوت می‌کنند و با تقدیم هدایای متنوع، آنها را به این امر تشویق می‌کنند تا محبت و علاقه‌ٔ آنها را نسبت به این ماه مبارک و فریضه روزه داری تقویت کنند و این امر از نسلی به نسل دیگر منتقل گردد تا عمیقا و به صورت ذاتی به حفظ این امور دینی بپردازند. خانواد‌های مغربی از پسربچه‌هایشان که برای بار اول روزه گرفته‌اند، می‌خواهند که به وقت افطار اولین روزه خود را با یک دانه خرما بر روی نردبان چوبی باز کنند. نردبان را نمادی برای پیشرفت و ترقی می‌دانند که کودک روزه دار اولین لقمه‌های افطار خود را می‌خورد تا به درجه معنوی بالایی برسد و به خالق خود نزدیک شود و خود را به بعد آسمانی پیوند زنند. دختربچه‌هایی که برای بار اول روزه گرفته‌اند، اولین خرماهای افطاری خود را در بین اهل خانه می‌خورند. در شب بیست و هفتم نیز جشن و مراسم دیگری برای کودکانی که برای بار اول روزه گرفته‌اند، برگزار می‌کنند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

سحور

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر تکنولوژی در دهه‌های اخیر، اما بسیاری از مغربی‌ها همچنان منتظر شنیدن صدای «طبال» و «نفار» هستند. طبال و نفار کسانی هستند که داوطلبانه به هنگام سحر، در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر راه می‌روند و مردم را برای سحری بیدار می‌کنند. در مغرب به وعده سحری «سحور» می‌گویند. طبال بر روی طبل می‌کوبد و نفار در نوعی ساز بادی شبیه کرنا، می‌دمد. گاهی بر در هر خانه که می‌رسند، نام خانوادگی صابخانه را صدا می‌زنند و اهل خانه را برای سحری بیدار می‌کنند. برای همین نفار و طبال باید از بین کسانی انتخاب شوند که مردم محله را می‌شناسند و خود شناخته شده‌اند. این افراد توسط انجمن محل انتخاب می‌شوند. این افراد نقش مهمی در هویت مذهبی و فرهنگی مغربی‌ها ایفا می‌کنند.

طبال و نفار، معمولا لباس سنتی «کندوره» به تن می‌کنند و دمپایی مغربی به پا می‌کنند. معمولا کسانی که با صدای آنها برای سحری از خواب بر می‌خیزند، به آنها انعام می‌دهند، اما در شب آخر ماه مبارک، برای نشان دادن قدردانی خود به خدماتشان، حتما این انعام را به آنها تقدیم می‌کنند. مسئولیت این نوازندگان، بخشی از هویت مغربی‌ها برای نسل‌های پی در پی است و تبدیل به یک میراث فرهنگی شده است. در بسیاری از شهرهای مغرب، از جمله فس، مکنس و مراکش، مردم همچنان منتظر نفار و طبال هستند که از کوچه پس کوچه‌های شهرشان عبور کنند. هر چند این سنت تنها در مغرب وجود ندارد بلکه در دیگر کشورهای اسلامی نیز شاهد آن هستیم و به این افراد «مسحراتی» می‌گویند. تاریخچه این سنت به زمان حضرت محمد -صلی الله علیه و آله و سلم- بر می‌گردد که از بلال ابن رباح خواست تا به هنگام سحر در کوچه‌های شهر قدم بزند و با صدای زیبای خود مردم برای سحری بیدار کند. بعد از نماز صبح، برخی از افراد به قرائت قرآن و دعاهای صبحگاهی می‌پردازند و برخی دیگر با دوستان خود در مسجد می‌نشینند و تا طلوع کامل خورشید به بحث و گفتگو می‌پردازند، سپس برای استراحت و خواب به خانه‌هایشان باز می‌گردند.