آموزش اصولی احداث باغ میوه

سرویس سبک زندگی فردا: هدف اصلی در احداث باغ میوه، توسعه حداکثر باروری در حداقل زمان در هر هکتار زمین میباشد. در این مورد شرایط اقلیمی منطقه، نوع خاک، نوع پایه و عملیات زراعی دخیل میباشند. بسته به نوع میوه و رقم کشت شده، حداقل سه سال طول می‌کشد تا اولین محصول تجاری برداشت گردد و به مدت ۱۵ تا ۳۰ سال می‌توان تولید محصول اقتصادی نمود. معمولا بهتر است یک باغ تجاری کمتر از دو هکتار احداث نگردد و نبایستی بیش از شش هکتار از یک باغ زیر کشت را با یک واریته میوه کشت نمود. فاصله کاشت انواع درختان میوه: فاصله کشت درختان میوه باید طوری انتخاب شود که کنترل آفات و عملیات زراعی به خوبی انجام گیرد. در یک هکتار زمین، نسبت به رقم، عمق و حاصلخیزی خاک بر روی پایه‌های قوی معمولا در حدود ۱۰۰۰-۴۰۰ درخت و بر روی پایه‌های ضعیف در حدود ۳۰۰۰-۱۷۰۰ درخت کشت میشود. جدول فاصله کشت برخی از درختان میوه نوع درخت پایه مورد استفاده فاصله کشت (متر) سیب پایه‌های ضعیف ۴ الی ۳ سیب پایه‌های بذری ۸ الی ۶ گلابی پایه ضعیف ۴ الی ۳ گلابی پایه بذری ۸ الی ۷ به به ۴ الی ۳ هلو هلو ۶ الی ۵ زردآلو زردآلو ۷ الی ۵ بادام بادام ۷ الی ۵ گوجه گوجه ۶ الی ۵ گیلاس پایه بذری ۸ الی ۷ گیلاس پایه‌های ضعیف ۵ الی ۴ آلبالو آلبالو ۵ الی ۴ پسته پسته ۸ الی ۶ انار - ۴ الی ۳ انجیر - ۸ الی ۶ گردو گردو ۱۲ الی ۱۰ زیتون زیتون ۷ الی ۵ مرکبات نارنج سه برگ ۵ الی ۴ مرکبات نارنج ۷ الی ۶ انتخاب نوع درخت نسبت به شرایط آب و هوایی منطقه مناطق مختلف کشت درختان میوه به سه گروه مناطق معتدله، مناطق نیمه گرمسیری و مناطق گرمسیری طبقه بندی می‌شوند. ۱- مناطق معتدله در عرض‌های جغرافیایی ۳۰ تا ۵۰ درجه شمالی-جنوبی قرار دارند و سرمای زیر صفر (یخبندان) در این مناطق در زمستان به کرات اتفاق می‌افتد. ۲- مناطق نیمه گرمسیری در عرض‌های جغرافیایی ۲۷ تا ۴۰ درجه شمالی-جنوبی قرار دارند و سرمای زیر صفر (یخبندان) در این مناطق در زمستان برخی اوقات اتفاق می‌افتد. ۳- مناطق گرمسیری در عرض‌های جغرافیایی ۲۳ تا ۲۷ درجه شمالی-جنوبی قرار دارند و سرمای زیر صفر (یخبندان) در این مناطق در زمستان به ندرت اتفاق می‌افتد. معمولا درختان میوه مناطق معتدله در ارتفاعات مناطق نیمه گرمسیری و درختان میوه نیمه گرمسیری در مناطق پست‌تر مناطق معتدله به راحتی کشت و پرورش می‌یابند. درختان میوه نیمه گرمسیری مانند انار، انجیر، زیتون و خرمالو به خوبی در مناطق معتدله گرم کشت می‌شوند. یا درختان میوه مرکبات و خرما در هر دو منطقه نیمه گرمسیری و گرمسیری پرورش داده می‌شوند. گاهی ایجاد مرز برای کشت درختان میوه در یک منطقه خاص بی مفهوم است. مثلا امروزه با تلاش‌های اصلاحی که در مراکز معتبر اصلاح درختان میوه در دنیا صورت می‌گیرد تنوع ارقام اصلاح شده به گونه‌ای است که در مناطق مختلف دنیا با شرایط آب و هوایی کاملا متفاوت می‌توان ارقام مشخصی از درختان میوه را بصورت تجاری پرورش داد. مثلا سیب که با تنوع فوق العاده ایجاد شده و هدفمند، تقریبا در بیشتر کشور‌های دنیا و در بیشتر شرایط آب و هوایی قابل کشت و کار است. یک از نکات مهم در احداث باغ میوه توجه به نیاز سرمایی درختان میوه است که بسته به نوع میوه و نوع رقم مورد کشت متفاوت می‌باشد. در صورتی که نیاز سرمایی درخت تامین نشود مشکلات مختلفی در رشد رویشی و زایشی آن اتفاق می‌افتد. علاوه بر نیاز سرمایی، درختان میوه برای تولید محصول کافی و با کیفیت نیازمند نیاز گرمایی مناسب نیز می‌باشند که هر درخت میوه و هر رقم نیاز گرمایی مخصوص به خود دارد. سرمای شدید در اواخر زمستان و سرمای دیررس بهاره به ترتیب باعث آسیب به درختان، گل‌ها و میوه‌های کوچک می‌شوند که در این حالت بایستی از ارقام اصلاح شده مقاوم به سرما و ارقام دیرگل استفاده نمود. دمای بالای بهار و تابستان نیز ممکن است باعث آفتاب سوختگی میوه، شاخه و برگ‌ها شود که در این مناطق بایستی به سیستم کشت درختان و نوع رقم کشت شده دقت کافی مبذول داشت. تگرگ در اوایل بهار می‌تواند باعث خسارت شدید به گل‌ها و میوه‌های کوچک شود که در هنگام احداث باغ بایستی مدنظر قرار گیرد. درختان میوه بایستی در منطقه‌ای کشت شوند که طی فصل رشد، روزانه شش ساعت یا بیشتر نور کامل آفتاب دریافت نمایند. برای تولید حداکثر محصول درختان میوه نیازمند خاک‌های عمیق (حداقل یک متر) با زهکشی مناسب هستند. در صورتی که سیستم آبیاری مناسب باشد می‌توان در خاک‌های با عمق حدود ۵۰ سانیمتر هم درختان میوه را کشت نمود. در صورتی که لایه سخت در عمق ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتری خاک وجود داشته باشد بایستی به منظور زهکشی و رشد ریشه این لایه سخت شکسته شود. در صورتی که در منطقه وزش باد‌های خیلی شدید وجود دارد بایستی از برخی درختان بادشکن هم هنگام احداث باغ استفاده نمود. پیاده کردن نقشه باغ (محل حفر چاله) برای کشت منظم درختان، نیاز به گونیا کردن زمین بوده. برای این منظور، یک خط مبنا که میتواند کنار یک جاده، رودخانه و یا ردیف کشت درخت باشد، در نظر گرفته می‌شود. برای احداث خطوط کشت و فواصل بین ردیف‌های کشت، ظناب‌های گره دار به کار برده میشود. برای ایجاد خطوط کشت عمود از مثلثی به نسبت ۳: ۴: ۵ استفاده می‌شود. برای این منظور از طناب‌هایی که طوا آن‌ها ۳۰، ۴۰ و ۵۰ متر است میتوان استفاده کرد. طناب ۴۰ متری در امتداد خط مبنا گذاشته شده و سپس طناب ۳۰ متری با زاویه ۹۰ درجه قرار داده میشود و بالاخره از طناب ۵۰ متری برای بوجود آوردن مثلث قایم الزاویه استفاده میشود و خطوط عمودی بر خط مبنا با طناب ۳۰ متری ایجاد میشود. در فواصل معین ایجاد چاله، چاله کنده میشود و معمولا نهال‌های درخت در دئره استراحت به چاله‌های ایجاد شده انتقال داده می‌شوند. تهیه زمین کشت یکی از مهمترین عملیات آماده سازی زمین، تسطیح زمین می‌باشد. عملیات تسطیح، کشت منظم درختان میوه را فراهم می‌نماید. در صورتی که زمین سفت باشد بایستی عملیات شخم بصورت عمیق در آن انجام گیرد چرا که رشد ریشه در خاک‌های سفت و متراکم به سختی صورت می‌گیرد. در خاک‌هایی که به شدت شنی، رسی، آهکی، شور، سدیمی و یا شور- سدیمی می‌باشند عملیات اصلاح خاک الزامی است. روش احداث باغ روش احداث باغ می‌تواند به صورت کشت مربعی، مستطیلی، مثلتی، پرچینی و داربستی کشت می‌شوند. سیستم کشت مربعی در این سیستم فاصله کشت درختان روی ردیف‌ها با فاصله بین ردیف‌ها مساوی است؛ بنابراین هم خطوط شرقی-غربی و هم خطوط شمال-جنوبی را در باغ می‌توان مشاهده نمود. در این سیستم درختان میوه در هنگام صبح و بعد از ظهر بیشترین سایه اندازی را بر هم دارند. به همین دلیل این سیستم کشت در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری سیستم مناسبی است، ولی در مناطق معتدله و مناطقی که روز‌های ابری زیاد دارند کاربرد چندانی ندارد. هر چند حرکت ماشین آلات کشاورزی در هر دو جهت شمال-جنوبی و شرقی-غربی به راحتی انجام می‌گیرد، اما تعداد درخت در هکتار در این سیستم کشت کمتر از سیستم مستطیلی است. با این حال سیستم کشت مربعی در بسیاری از نقاط دنیا مرسوم بوده و در احداث باغ‌های تجاری در مقیاس وسیع مدنظر قرار می‌گیرد. سیستم کشت مستطیلی در این سیستم کشت فواصل درختان بین ردیف‌ها بیشتر از فواصل درختان روی ردیف‌ها می‌باشد. در این روش کشت، درختان کمترین سایه اندازی را بر هم دارند. این سیستم در مناطق معتدله و سردسیری کاملا توصیه می‌شود. جهت کشت درختان در سیستم مستطیلی شمال-جنوبی است و حرکت ماشین آلات کشاورزی نیز در این جهت انجام می‌گیرد. تعداد درخت در هکتار در سیستم کشت مستطیلی بیشتر از مربعی است. این سیستم به عنوان یکی از بهترین سیستم‌های کشت درختان میوه در دنیا شناخته شده است. لازم به ذکر است که برای مقایسه دو سیستم کشت مربعی و مستطیلی از نظر سایه اندازی بایستی میزان زمین اختصاص یافته به دو سیستم یکسان باشد مثلا سیستم مربعی با فواصل ۶×۶ متر (۳۶ متر مربع) معادل سیستم مستطیلی با فواصل ۹×۴ متر یا ۸×۵/۴ متر است که در این حالت سایه اندازی در سیستم مربعی بیشتر از سیستم مستطیلی می‌باشد. در مورد تعداد درخت قابل کشت در هر هکتار نیز بایستی توجه کرد که در حالت استاندارد معمولا فواصل بین ردیف‌های کشت درختان میوه معمولا ۶ متر در نطر گرفته می‌شود. عرض ۶ متر برای عبور راحت ماشین آلات کشاورزی مختلف در نطر گرفته می‌شود. حال اگر فاصله بین ردیف‌ها ۶ متر باشد در سیستم مربعی فواصل کشت الزاما ۶×۶ متر و در سیستم مستطیلی ۶×۴، ۶×۵ یا ۶×۵/۴ متر خواهد بود که مشخص می‌شود تعداد درخت در هکتار در سیستم مربعی کمتر از سیستم مستطیلی خواهد بود. لازم به ذکر است که فواصل کشت در درختان پاکوتاه به ۲ تا ۳ متر نیز می‌رسد که مربوط به کشت‌های بسیار متراکم است. سیستم کشت مثلثی، شش ضلعی یا لوزی اصل این سیستم بر اساس مثلث متساوی الاضلاع است. به سیستم کشت مثلثی، سیستم شش ضلعی و سیستم لوزی هم می‌گویند. در این روش تعداد درخت در واحد سطح حدود ۱۵ درصد بیشتر از سیستم مربعی است. این سیستم به منظور حداکثر بهره وری از سطح زمین به خصوص در خاک‌های بسیار حاصلخیز انجام می‌گیرد. در این سیستم عبور ماشین آلات در سه جهت مختلف امکان پذیر است. سیستم کشت Quincunx این سیستم کشت همانند سیستم مربعی است با این تقاوت که در مرکز مربع نیز یک درخت کاشته می‌شود. این درختان موقتی بوده و به آن‌ها درختان پرکننده (Filler) نیز می‌گویند. از مهمترین ویژگی‌های درختان پرکننده این است که معمولا زودبارده بوده و نبایستی با درخت اصلی برای جذب آب و مواد غذایی رقابت کنند. این درختان تا رسیدن سن درختان اصلی به باردهی تجاری در باغ باقی می‌مانند. احداث باغ میوه شکل بالا: برخی از سیستم‌های کشت درختان میوه سیستم کشت روی خطوط تراس (کنتور) در زمین‌های با شیب تند، بایستی کشت درختان میوه روی خطوط تراس (کنتور) انجام گیرد بنابراین تراس بندی زمین ضروری است. جهت تراس‌ها بایستی عمود بر شیب زمین باشد. در شیب‌های تند عرض تراس‌ها کم و در شیب‌های ملایم عرض تراس‌ها بیشتر در نظر گرفته می‌شود. بطور کلی برای احداث باغ میوه شیب زمین نبایستی بیشتر از ۱۵ درصد باشد. تهیه نهال هر نهالی مناسب کشت در زمین اصلی نیست. بسیاری از باغداران پس از کشت نهال در سال بعد مجبور به واکاری می‌شوند که به نوعی از دست دادن زمان و سرمایه محسوب می‌شود. یک نهال استاندارد بایستی ویژگی‌های خاصی داشته باشد. زمان کشت نهال و نحوه کشت اگرچه می‌توان درختان میوه را در هر فصلی از سال کشت نمود، اما معمولا نهال‌ها بصورت ریشه لخت در فصل خواب در زمستان تهیه می‌شوند. نهال‌های تهیه شده بلافاصله کشت می‌شوند، اما اگر زمین برای کشت نهال آماده نباشد می‌توان ریشه نهال‌ها را با خاک، خاک اره یا کمپوست مرطوب پوشاند. کشت نهال معمولا اواسط تا اواخر زمستان انجام می‌گیرد، اما تا اوایل بهار نیز می‌توان عملیات کاشت نهال را انجام داد. کشت پاییزه نهال نیز معمولا از اواخر تابستان تا اوایل پاییز در مناطقی انجام می‌گیرد که سرمای زودرس پاییزه نداشته باشند. کشت پاییزه سبب جلو افتادن رشد نهال در سال بعد می‌شود. بهترین قطر نهال برای کشت ۱۲ تا ۱۶ میلیمتر می‌باشد. تهیه گودال (چاله) کشت عرض و عمق گودال کشت بستگی به اندازه ریشه نهال و نوع خاک دارد. در صورتی که خاک زمین از نظر بافت متوسط باشد معمولا عمق گودال کمی بیشتر از طول ریشه و عرض گودال حداقل دو برابر محیط ریشه نهال درنظر گرفته می‌شود. اگر خاک سفت و متراکم باشد عمق گودال کشت را بیشتر در نظر می‌گیرند. به هر حال اگر عمق و عرض گودال خیلی زیاد در نظر گرفته شود نهال پس از آبیاری نشست زیادی خواهد داشت. در صورتی که طوقه نهال در خاک فرو رود احتمال پوسیدگی آن و آلودگی به بیماری‌های قارچی افزایش می‌یابد. محل پیوند بایستی ۵ تا ۸ سانتیمتر بالاتر از خاک قرار گیرد. از اضافه کردن کود‌های شیمیایی و یا دامی به داخل گودال کشت بایستی پرهیز نمود چراکه ممکن است سبب سوختگی ریشه‌های جوان نهال‌ها گردد. استفاده از مقدار کمی کود گاوی کاملا پوسیده بصورت مخلوط با خاک در کف گودال در برخی خاک‌ها قابل توصیه است. هنگام کشت نهال قرار دادن یک قیم در کنار نهال ضروری است. معمولا این قیم حداکثر ۲ متر طول داشته و سطح مقطع آن می‌تواند مربع، مستطیل و یا دایره باشد. حدود ۵۰ سانتیمتر از قیم داخل زمین قرار می‌گیرد. برای درختان پاکوتاه و یا نیمه پاکوتاه طول قیم معمولا کمتر از ۲ متر می‌باشد. پس از کشت نهال بایستی خاک کافی در گودال ریخته و سپس آن را توسط پا یا بوسیله پشت بیل متراکم کرد. سپس نهال را بوسیله بست‌های لاستیکی یا پلاستیکی به قیم متصل می‌کنند. گاهی اوقات برای جلوگیری از آسیب تنه نهال توسط برخی جوندگان از یکسری تیوب‌های پلاستیکی دکمه دار استفاده می‌کنند که معمولا رنگ روشن داشته و در صورتی که جنس آن‌ها مناسب باشد می‌تواند در سال اول کشت نقش قیم را نیز ایفا نماید. بلافاصله آبیاری نهال کشت شده بایستی انجام گیرد. تا ۲ ماه اول پس از کشت بسته به منطقه معمولا هر ۳ تا ۶ روز یکبار نهال را آبیاری می‌کنند تا خاک نهال خشک نشود. پس از استقرار کامل نهال در خاک می‌توان دور آبیاری نهال را طولانی‌تر نمود.

منبع: کشتزار