یک طرح «ناب» برای مقابله با «بحران آب»

خبرگزاری تسنیم: تولید همزمان آب و برق با استفاده از سوخت فسیلی یا خورشیدی در سراسر جهان به‌عنوان یک تکنولوژی مؤثر در افزایش راندمان تولید برق و تولید همزمان آب مورد نیاز شناخته می‌شود. چندسالی است این رویه مؤثر در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته و سرمایه گذاری بخش خصوصی در انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان را برای شیرین سازی و تأمین نیاز صنایع و بعضاً تولید همزمان برق و استفاده از حرارت تولیدی برای شیرین‌سازی آب شاهد هستیم. در نیمه دوم سال ۹۴ طرح‌هایی برای توسعه تولید همزمان آب و برق در مجموعه وزارت نیرو مطرح شد، به‌طوری که آذرماه سال ۹۴ «حمیدرضا جانباز» مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور از دستور کار قرارگرفتن تولید هم‎زمان آب و برق به تسنیم خبر داد و گفت: "یک فرصت بسیار خوبی است که بتوانیم از انرژی‌های بازیافتی و حرارت هدررفته نیروگاه‌ها در نواحی ساحلی استفاده کنیم. نمک‌زدایی و شیرین‌سازی آب دریا و استفاده از این آب در نوار ساحلی و یا انتقال آن به بخش‌های مرکزی، موضوع طرح‌های جدید اجرایی و مطالعاتی در وزارت نیرو است. می‌توانیم با استفاده از انرژی بازیافتی و حرارت هدررفته نیروگاهها، اقدام به نمک‌زدایی و شیرین‌سازی آب کنیم که با احداث واحد‌های شیرین‌سازی آب کنار نیروگاه‌ها به‌خصوص در جنوب کشور این کار شدنی است. یکی از مواردی که در قیمت تمام‌شده تولید آب شیرین در آب شیرین‌کن‌ها تأثیرگذار است، هزینه سوخت است که با استفاده از حرارت بازیافتی نیروگاهها، هزینه تمام‌شده تولید آب در آب شیرین‌کن‌ها کاهش می‌یابد". ۱۵ بهمن ماه سال ۹۴ «سردار سرتیپ پاسدار عبادالله عبداللهی» فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) از پیشنهاد طرحی با عنوان "ناب" به وزارت خبر داد تا با انتقال آب از خلیج فارس و تولید همزمان آب شیرین و برق، مشکلات کم‌آبی در بخشی از کشور برطرف شود. فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء در این خصوص گفت: "طرحی با عنوان ناب (نیرو و آب) به وزارت نیرو ارائه شده که بر اساس آن بخشی از کم‌آبی در کشور را از طریق انتقال آب خلیج فارس جبران می‌کنیم. در صورت تکمیل پروژه‌های گازی در کشور ۲۱۵ میلیون مترمکعب گاز مازاد خواهیم داشت، بر این اساس، می‌توان از لوله انتقال ۵۶ اینچی عسلویه تا ایرانشهر در حاشیه خلیج فارس برای انتقال آب استفاده و نیروگاه‌هایی مشابه پالایشگاه‌های پارس جنوبی احداث کرد و در آن ضمن شیرین کردن آب از آن برق نیز تولید کرد". این پیشنهاد به‌معنای ایجاد یک هاب تولید همزمان برق و آب در جنوب کشور بود که با استفاده از گاز مازادی که در صورت تکمیل پروژه‌های گازی کشور در اختیار خواهیم داشت، سوخت مورد نیاز تعداد زیادی نیروگاه حرارتی تأمین شود و از حرارت این نیروگاه‌ها برای تأمین سوخت آب شیرین‌کن‌ها استفاده کنیم. ۲۰ بهمن ماه سال ۹۴ سردار عبداللهی در خصوص این طرح به خبرنگار تسنیم گفت: "طرح پیشنهادی قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) را با عنوان طرح "ناب" با هدف تأمین گسترده آب و برق به وزارت نیرو ارائه کرده‌ایم. علاوه بر وزارت نیرو، این طرح پیشنهادی به رئیس سازمان مدیریت و معاون اول رئیس جمهور نیز ارائه شده است. این طرح هم‌اکنون در دست معاون اول رئیس جمهور است و دولت قرار است بررسی‌های لازم را در این خصوص انجام دهد و نتیجه آن را به قرارگاه اعلام کند. در واقع این طرح به‌معنای احداث مشابه عسلویه است، اما نه برای تولید گاز، بلکه می‌خواهیم عسلویه‌ای برای تولید گسترده و همزمان برق و آب ایجاد کنیم. در صورتی که دولت موافقت اولیه خود را با اجرای چنین طرحی اعلام کند، در جلسات مشترک با دولت جزئیات آن را طرح و بررسی می‌کنیم و قرارگاه آمادگی لازم را برای اجرای چنین طرح بزرگی دارد". در ماه پایانی سال ۹۴ دیگر خبری از سرنوشت طرح "ناب" منتشر نشد تا اینکه ۱۷ فروردین ماه سال ۹۵ «حمید چیت‌چیان» وزیر نیروی وقت در گفتگو با خبرنگار تسنیم در خصوص این طرح و سرنوشت بررسی آن گفت: "طرح ارائه شده از سوی قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) در خصوص احداث عسلویه آب و برق در جنوب کشور به دولت ارائه شده و در حال بررسی است. تولید همزمان آب و برق راهکاری مؤثر برای افزایش ظرفیت تولید این دو مؤلفه اساسی است؛ اما ایجاد هابی متمرکز برای تولید همزمان این دو نیازمند مطالعاتی جامع و بررسی‌های متعدد است که باید دید نتایج بررسی‌ها چگونه خواهد بود. شیرین سازی آب دریا و احداث خطوط انتقال آب از سواحل جنوبی به استان‌های مرکزی با سرمایه گذاری بخش خصوصی در برخی مناطق در حال اجرا است و در این زمینه ظرفیت سنجی‌های جدیدی نیز در مطالعات دیده شده و پروژه‌هایی با ظرفیت‌های مشخص که آماده سرمایه گذاری از سوی بخش خصوصی است، تعریف شده است". یک ماه بعد دوباره به‌سراغ «سردار عبداللهی» فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) رفتیم تا از سرنوشت این طرح خبر بگیریم. ۲۰ اردیبهشت ماه سال ۹۵ سردار عبداللهی در گفتگو با خبرنگار تسنیم اعلام کرد: "ایجاد هاب تولید همزمان آب و برق پیشنهادی بود که از سوی قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) به دولت ارائه شد و هنوز منتظر تصمیم دولت برای ایجاد عسلویه آب و برق هستیم. این توانمندی در قرارگاه وجود دارد که با هماهنگی کامل با مجموعه وزارت نیرو بتوانیم نسبت به ایجاد نیروگاه‌های حرارتی برق در نوار ساحلی جنوب کشور اقدام کرده و علاوه بر افزایش ظرفیت تولید برق به‌منظور پوشش مطلوب نیاز داخل و رشد توانمندی کشور در صادرات برق، با نصب تجهیزات آب شیرین‌کن و استفاده از حرارت واحد‌های نیروگاهی اقدام به شیرین سازی آب دریا کنیم. شهر‌ها و روستا‌های جنوبی کشور هنوز در زمینه دسترسی مطلوب به آب شرب با مضیقه‌هایی مواجه هستند، با این کار می‌توانیم بدون مصرف سوخت اضافه در تأسیسات آب شیرین‌کن و تنها با استفاده از حرارت بازیافتی نیروگاه‌های حرارتی، علاوه بر تأمین نیاز سواحل جنوبی کشور، با احداث خطوط انتقال، نیاز شرب و صنعت مناطق مرکزی را نیز تأمین کنیم. مطالعات اولیه روی این کار انجام شده که نشان می‌دهد انجام چنین کاری شدنی است، اما منتظر تصمیم دولت هستیم و اگر اراده قوای مجریه کشور بر ایجاد چنین سازماندهی تولید همزمان آب و برق بود، آن‌گاه اقدام به انجام مطالعات جامع و تعیین میزان سرمایه گذاری لازم خواهیم کرد". دو سال از این تاریخ می‌گذرد و با وجود اینکه دولت به جز موافقت‌های ضمنی، هیچ مصوبه و تصمیم رسمی برای اجرای این طرح نداشته، در تمام این مدت قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) کار‌های مطالعاتی و مهندسی لازم برای این طرح را انجام داده است. ۱۸ اردیهشت ماه سال ۹۷ سردار سرتیپ پاسدار عبداللهی فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) در خصوص وضعیت طرح "ناب" به خبرنگار تسنیم گفت: "در بحث تأمین آب باید فکر اساسی کنیم، ما امروز در بحث کسری آب از میان حوضه‌ها استفاده می‌کنیم، در حالی که می‌توان از ظرفیت‌های نوار ساحلی کشور نیز برای تأمین آب استفاده کرد. حدود ۴ سال پیش طرح ناب را با هدف تأمین آب از دریای عمان و خلیج فارس مطرح کردیم. در جنوب کشور یک خط لوله انتقال گاز هفتم داریم که قطری ۵۶ اینچی و طولی ۱۰۵۰ کیلومتری دارد. از طرفی هم تکمیل فاز‌های پارس جنوبی در حال اتمام است و با تکمیل این فازها، بالغ بر ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز گاز مازاد داریم که می‌توانیم با استفاده از خط لوله هفتم سراسری و انتقال این گاز مازاد در امتداد سواحل جنوبی کشور، نیروگاه‌های حرارتی احداث کرده و از حرارت خروجی این نیروگاهها، حرارت مورد نیاز آب شیرین کن‌ها را بدون مصرف سوخت اضافی تأمین کنیم. امروز در حوضه خلیج فارس، کشور‌های عربی چیزی در حدود ۲۵ میلیون مترمکعب در روز آب شیرین می‌کنند، این در حالی است که ما حدود ۵۰۰ هزار مترمکعب شیرین سازی آب داریم. ما ناچاریم به لحاظ کسری آب و مدیریت غیراصولی بر آب، برای وضعیت کمبود آب در کشور چاره‌ای بینیدیشیم؛ چاره‌ای که به شعار نباشد، بلکه باید عمل کنیم. این طرح را به دولت ارائه کرده و اعلام کردیم که آمادگی داریم این کار را انجام دهیم. با توجه به عدم امکان تأمین مالی از سوی دولت، کنسرسیومی برای این کار تعریف کردیم که این کنسرسیوم با محوریت قرارگاه تشکیل شده و ۵۵ عضو دارد. بخش قابل توجهی از این کنسرسیوم را معادن منطقه تشکیل می‌دهند که در زمینه تأمین مالی طرح نیز می‌توانند حضوری موثر و فعال داشته باشند. ۱۰ استان هدف برای این طرح تعریف شده و ما روی مطالعات و مهندسی طرح کار کردیم. تا امروز ۸۰ درصد کار مهندسی تمام شده و ما در جلسه اخیر اقتصاد مقاومتی آمادگی خودمان را اعلام کردیم و گفتیم اگر دولت زمین را به ما تحویل دهد، ساخت آبگیر را شروع می‌کنیم. این طرح عایدی بزرگی برای کشور دارد. در کنار استفاده از آب و حل مشکل کمبود آب کشور، نیروگاه‌هایی ساخته می‌شود تا برق را به صورت همزمان با آب تولید کرده و آن را صادر کنیم. " اجرای طرح "ناب" با گذشت ۳ تا ۴ سال از طرح اولیه، و با وجود انجام ۸۰ درصد کار‌های مهندسی و تکمیل کار‌های مطالعاتی، هنوز از سوی دولت تصمیم گیری نشده و این امکان وجود دارد که با اجرای این طرح، نوار ساحلی جنوبی کشور به هاب تولید آب و برق برای کشور تبدیل شود. شرایط ویژه کم‌آبی و خشکسالی امسال که در نیم قرن اخیر بی‌سابقه بوده و همچنین رویه مصرف آب در کشور که با هیچ منطقی نمی‌توان مصرف بی‌رویه و غیربهینه آب در بخش‌های شرب، کشاورزی، صنعت و آبیاری شهری را توجیه کرد، خبرگزاری تسنیم را بر آن داشت تا با بررسی جزئیات بحران آبی کشور نسبت به ترسیم دقیق شرایط موجود و آینده اقدام کند و با پژوهش در این زمینه و بهره‌گیری از نظرات مدیران مسئول و کارشناسان خبره، در قالب پرونده "بحران آب ایران" راهکار‌هایی عملی برای اصلاح امور به‌منظور رفع تنش‌ها و رسیدن به شرایطی که مدیریت بهینه تأمین و مصرف آب را در کشور شاهد باشیم، ارائه کند.