با «فیلشاه» در حال رسیدن به یک زبان بین‌المللی هستیم

روزنامه کیهان: از حدود یک دهه قبل که اولین فیلم‌های انیمیشن سینمایی در ایران به صورت کجدار و مریز تولید شدند و به نمایش درآمدند، کمتر کسی فکرش را می‌کرد در مدت کوتاهی، انیمیشن در کشور ما به چنین پیشرفتی برسد که بتواند حتی به سینما‌های کشور‌های منطقه نیز راه یابد. اما گروهی از جوانان ایرانی با تکیه بر توان داخلی و با حداقل کمک از تکنولوژی خارجی و حمایت‌های دولتی، طلایه دار فتح افق‌هایی شدند که خیلی دور دست به نظر می‌رسید. هادی محمدیان یکی از این جوانان است. او پس از چند تجربه کوتاه و تلویزیونی، انیمیشن سینمایی «شاهزاده روم» را ساخت که سال ۹۴ روی پرده سینما‌ها رفت. «فیلشاه» کار جدید او و همکارانش در گروه هنر پویاست که همه قبول دارند، پیشرفته‌ترین انیمیشن ایرانی محسوب می‌شود. هر چند که خود محمدیان معتقد است که کار وی هنوز با نقطه آرمانی فاصله دارد. او درباره مسیر فعالیت خود و همچنین راه‌های پیشرفت انیمیشن ایران نکات قابل توجهی برای گفتن داشت که در این گفت: وگو بازگو کرده است

برای بسیاری از کسانی که «فیلشاه» را می‌بینند باورش دشوار است که این اثر توسط جوانی مثل شما ساخته شده است. چطور شد که در ۳۶ سالگی به این سطح رسیدید؟ سؤالتان خیلی سخت است. شاید من نباید جواب این سؤال را بدهم. به نظر خودم که هنوز با وضعیت ایده‌آل فاصله دارم. اما اگر در زندگی‌ام به جایی رسیده‌ام اول لطف خدا و بعد هم به خاطر تلاش بوده است. من طی این سال‌ها تنها یاد گرفته‌ام که تلاش و توکل کنم و خدا را شکر می‌کنم که این اتفاق افتاده است. اما دلیل دیگرش هم این است که عاشق کارم هستم؛ عاشق انیمیشنم و زندگی ام را وقف این کار کرده‌ام. نه اینکه از مسائل دیگر زندگی و خانواده‌ام باز مانده باشم. اما کاملا هدفمند کار کرده‌ام. -چرا عاشق انیمیشن هستید؟ در ابتدا خود سینما را خیلی دوست داشتم؛ مخصوصا به طراحی صحنه و بعد هم به فیلمبرداری و کارگردانی خیلی علاقه‌مند بودم. اما وارد رشته گرافیک شدم و مسیرم کمی تغییر کرد و با توجه به اینکه از قبل هم زمینه طراحی و نقاشی داشتم وارد عرصه پویانمایی شدم. اما فکر نمی‌کردم از این دریچه وارد سینما شوم. همیشه گفته‌ام که وقتی یک فریم انیمیشن بسازید دیگر نمی‌توانید آن را با سینمای رئال عوض کنید. به خصوص اینکه مخاطب شما بسیار ویژه است. وقتی وارد دنیای زلال و پاک کودکان می‌شوید، باعث می‌شود که روح و ذهن شما هم صیقل پیدا کند و شفافیت روح آن‌ها باعث می‌شود که شما هم زلال شوید. به طور کلی کار کردن برای بچه‌ها و با بچه‌ها خیلی لذت‌بخش است. فکر می‌کنم کسی که برای این مخاطب کار کند، دیگر نمی‌تواند زمینه کار خود را تغییر دهد.

-گفتید که به صورت هدفمند در حال فعالیت در عرصه انیمیشن هستید. این هدف چیست؟ این موضوع را باید در دو بخش پاسخ بدهم؛ یک بخش شخصی است و یک بخش جمعی. من در جمعی هستم که همان گروه هنر پویاست. گروه هنر پویا یک هدف بسیار خوب دارد و آن هم این است که سالی یک انیمیشن سینمایی تولید کند. اولین قدم این است که بچه‌های ایرانی بتوانند سینمای انیمیشن خودشان را داشته باشند و فیلم‌ها و قهرمانانی که برآمده از فرهنگ اسلامی و ایرانی است را ببینند و این قهرمانان بتوانند به عنوان الگو‌هایی قابل اتکا در زندگی آن‌ها نقش ایفا کنند. این هدف اصلی ما در گروه هنر پویاست که همه ما در تلاشیم تا به این هدف برسیم.

اما درباره هدف شخصی خودم باید بگویم که هیچ گاه این گونه نبوده که برای دغدغه‌هایم انیمیشن بسازم و به عنوان کسی که دغدغه خاصی دارد وارد کار هنری نشدم. یکی از آفت‌های کار فرهنگی در کشور ما این است که برخی بدون اینکه واقعا علاقه و توانایی داشته باشند و صرفا به خاطر داشتن یک دغدغه وارد عرصه هنر می‌شوند و اصلا به این توجه نمی‌کنند که در وهله اول باید علایق و سلایق خودشان را کشف و توانایی‌های خود را شکوفا کنند. من همان طور که گفتم از بچگی، طراحی و نقاشی را دوست داشتم. بعد هم که وارد عرصه انیمیشن شدم، اول از همه برایم مهم بوده که از کاری که انجام می‌دهم لذت ببرم. فکر می‌کنم کسی که فیلم می‌سازد باید دغدغه‌اش را در خودش حل کند و باور‌ها در او رسوب کرده باشند که همان طوری که در روابطش با دیگران در خانواده و جامعه بر مبنای دین و باورهایش زندگی می‌کند، همان طور نیز فیلم بسازد.

کار قبلی شما یعنی انیمیشن «شاهزاده روم» هم خوش درخشید، اما «فیلشاه» به مراتب از نظر تکنیک و گرافیک برتر است. تجربه «شاهزاده روم» چه درس‌هایی برای شما داشت که باعث ارتقای «فیلشاه» شد؟

انیمیشن یک مدل از سینماست که تکنولوژی در آن به شدت دخیل است. شما علاوه‌بر درگیر بودن با روایت و قصه باید با تکنیک هم درگیر باشید. هیچ کس در دنیا حاضر نیست تا تجربیات خود را به ما بفروشد. یعنی هیچ کدام از کشور‌هایی که دارای این صنعت هستند نمی‌آیند تکنولوژی و دستاورد‌های خود را در اختیار یک کشور جهان سومی بگذارند، چون به شدت تأثیرگذار است. ما در «شاهزاده روم» زیربنای تکنولوژیک را فراهم و تولید انیمیشن بومی و ایرانی را پایه‌ریزی کردیم تا خط تولید آن مال خودمان باشد و نسبت به زیر و بم کار، واقف و مسلط شدیم. پس از ایجاد زیربنای تکنیکی در مرحله بعد با مخاطب اصلی فیلم را می‌دیدیم. چون تا قبل از آن، کار را فقط در ابعاد کوچک دیده بودیم و هیچ وقت آن را در کنار مخاطب کودک و نوجوان و روی پرده سینما ندیده بودیم. تماشای فیلم روی پرده و در کنار بچه‌ها باعث شد تا تجربیات دیگری هم به ما اضافه شود. اکران موفق به ما کمک کرد تا این تجربه شکل بگیرد و بر مبنای آن نقاط قوت خودمان را تقویت کردیم و نقاط ضعفمان را کاهش دادیم. - آیا در کار خودتان الگوی خاصی هم داشته‌اید؟ یعنی آیا این‌گونه بوده که انیمیشن یا انیماتور خاصی را سرمشق کارتان قرار دهید. به هر حال انیمیشن، هنر- صنعتی است که از غرب وارد ایران شده است و ما سال‌های سال فقط بیننده آن بودیم و ذهنمان پر شده از آثار خارجی و ذهنیت نگرفتن از آن کار‌ها اجتناب ناپذیر است. اما اینکه الگو‌هایی را برای خودمان تعیین کنیم و مثلا بگوییم در روایت از این انیمیشن تقلید کنیم و... به هیچ وجه این گونه نبوده است. تمام تلاش ما این بود که کارمان کاملا ایرانی باشد. روایت این أثر برمبنای «سفر قهرمان» شکل گرفته که الگویی است که همه دنیا از آن استفاده می‌کنند. از این جهت شاید بگویند که روایت فیلم شبیه به فلان أثر است. اما این یک الگوی کلی است و ما به طور موردی از أثر خاصی تقلید نکردیم.

- برخی به پایان‌بندی «فیلشاه» ایراد گرفته‌اند و معتقدند با آنچه در روایات دینی آمده، متفاوت است. آیا این انتقاد را وارد می‌دانید؟ نه این انتقاد وارد نیست. البته از جزئیات این نقد‌ها اطلاعی ندارم، اما به طور کلی اینکه گفته می‌شود با روایات انطباق ندارد را نمی‌پذیرم. مشاور تاریخی پروژه دکتر رجبی دوانی است که از نظر سینمایی نیز مسلط هستند و می‌دانند که تبدیل وقایع تاریخی به فیلم و از آن دشوارتر به انیمیشن باید از زاویه دید متفاوتی اتفاق بیافتد. اما این گونه نبودکه بخواهیم تاریخ را تحریف کنیم. چون همه اتفاقات مستند است و هر نقدی وارد است را می‌توانیم پاسخ دهیم. بزرگ‌ترین نقدی که وارد می‌کنند این است که چرا در ماجرای حمله ابرهه به مکه هیچ فیلی کشته نمی‌شود و همه فیل‌ها سالم می‌مانند. ما در جلسات متعددی با آقای رجبی دوانی روی این موضوع بحث کردیم. گفتند که اتفاقا یکی از معجزات الهی این بود که هیچ فیلی در آن واقعه کشته نشد، چون فیل‌ها هیچ تقصیری در آن حمله نداشتند. حتی در فیلم «محمد رسول‌الله (ص)» کار آقای مجیدی هم می‌بینیم که فیل‌ها جلو نمی‌روند و در تاریخ هم آمده که فیل ابرهه هم وقتی نزدیک مکه می‌شود بی‌حرکت می‌ماند و جلوتر نمی‌رود. همه اتفاقاتی که در پایان فیلم می‌افتد دارای سند تاریخی است. از همان ابتدای شکل گیری ایده ساخت «فیلشاه»، چون می‌دانستیم که بعدا ممکن است ایراداتی به بخش تاریخی آن وارد شود، جلسات متعددی گذاشتیم و قصه را بر مبنای تاریخ نوشتیم. ضمن اینکه در درام، جابجایی یا گفتن و نگفتن برخی از موضوعات طبیعی است، اما به هیچ وجه ماجرایی در طول فیلم پیش نمی‌آید که با واقعیت‌های تاریخی مطابقت نداشته باشد. - به نظر می‌رسد که پایان فیلم و طراحی چهره و ظاهر کاراکتر‌های انسانی و به ویژه پسران عبدالمطلب، تا حدودی شتابزده اتفاق افتاده است. چون گیرایی طراحی سایر کاراکتر‌ها در آن‌ها نیست و باعث شده که پایان کار کمی ناهمگون شود.

بالاخره پروژه‌ای که ما انجام دادیم، ایراد‌هایی هم دارد و ما هیچ گاه ادعا نمی‌کنیم که کارمان بی‌عیب و نقص است. تفاوت انیمیشن ایران با سطح اول جهان هم در همین ایرادات است. به هر حال برای پیشرفت بیشتر کار و پرداخت دقیق‌تر به جزئیات و ظرایف، به هزینه بسیار بیشتر و نیرو‌های توانمندتری نیاز داریم. اصلا این انیمیشن را ایده‌آل نمی‌دانیم که بگوییم این بهترین کیفیت ممکن است. ما این کار را نقطه‌ای در نظر گرفتیم که کار رویش انجام شود و در عین حال بتوانیم تجربیات جدیدی را هم به دست آوریم. می‌پذیرم که ایراد‌هایی هم در کار دیده می‌شود. اما هیچ تعمدی برای اینکه بخواهیم برخی شخصیت‌ها را نامطلوب بسازیم در کار نبوده و در غیر این صورت اصلا سمت ساخت یک قصه قرآنی نمی‌رفتیم. ما تمام این قصه را گفتیم تا به آن معجزه الهی بپردازیم و این تمام انگیزه شخصی و گروهی ما بود.

- در اینکه «فیلشاه» چند قدم رو به جلو در انیمیشن ایران است که شکی نیست. فکر می‌کنید چقدر دیگر از این مسیر مانده تا انیمیشن ایران به رقبای خارجی خودش برسد و با آن‌ها رقابت جدی‌تری کند؟ چه کار‌هایی باید در این مسیر انجام شود؟ همان طور که گفتم، هیچ کس حاضر نیست تجربه و تکنیک خودش را به ما بفروشد و ما فقط از راه تجربیات خودمان باید این مسیر را طی کنیم. یعنی باید فیلم بسازیم، اکران شود، مخاطب ببیند، بازخورد بگیریم و بتوانیم مسیر را اصلاح کنیم. این واقعیت را هم در نظر بگیرید که دنیا حدود ۱۰۰ سال است که در حال تولید انیمیشن است و ما نهایتا هفت هشت سال است که به طور جدی انیمیشن سینمایی می‌سازیم. البته به این معنی نیست که ما ۹۰ سال عقب هستیم، چون ما نمی‌خواهیم چرخ را از نو اختراع کنیم؛ بخش زیادی از این مسیر را دنیا طی کرده و ما داریم از آن استفاده می‌کنیم. سرعت پیشرفت ما خیلی بیشتر از آنهاست. از اینجا به بعد ما تسلط لازم بر تکنیک را پیدا کرده‌ایم. از نظر تکنیکی به دنبال شاخ و شانه کشیدن با دنیا نیستیم. چون به نظر خودم، مزیت و برتری ما قصه است و سعی داریم تا بیشتر روی قصه‌هایمان کار کنیم. همین گرافیک اگر کمی بهتر هم شود، چنانچه بتوانیم قصه را خوب روایت کنیم و به خوبی داستان تعریف کنیم، ما نسبت به دنیا پیروز خواهیم بود، چون قصه‌های ما جذاب‌تر از قصه‌های آنهاست. از نظر تکنیکی، مخاطب ما پذیرفته که کار‌های ایرانی آثار با کیفیتی هستند. مهم‌ترین نکته همین بحث قصه و روایت است که باید تسلط خودمان در این بخش را افزایش دهیم. اگر این اتفاق بیافتد می‌توانیم بگوییم که نه تنها با سطح اول دنیا فاصله‌ای نخواهیم داشت بلکه رقابت هم خواهیم کرد. - یکی از استفاده‌های کشور‌های صاحب هنر-صنعت انیمیشن، قدرت بازگشت سرمایه در خارج از کشور و ارز آوری آنهاست. آیا آثار شما هم چنین قدرتی دارند؟ از همان ابتدا که در تولید این آثار ایده یابی می‌کردیم به این نکته توجه داشتیم که علاوه‌بر مخاطب ایرانی بتوانیم مخاطب جهانی هم بیابیم. اول توجه ما به منطقه بود، بعد به آسیا و سپس به کل جهان. همان طور که در تکنیک و روایت به طور قدم به قدم جلو می‌رویم، در زمینه بازاریابی نیز گام به گام جلو می‌رویم. یعنی اول سعی می‌کنیم ذائقه مخاطب ایرانی را پیدا کنیم و قصه خوبی را روایت کنیم تا این مخاطب راضی شود. در مرحله دوم در پی مخاطب خارجی هستیم. اگر دقت کرده باشید در «شاهزاده روم» نکاتی وجود داشت که به خارج از متن ارجاع می‌داد و مخاطب باید برخی از معلومات را از قبل می‌دانست. اما در «فیلشاه» این مسئله وجود ندارد و بچه‌ها می‌توانند فیلم را به راحتی بفهمند بدون اینکه به اطلاعات فرامتنی احتیاجی داشته باشند. از این جهت در حال رسیدن به یک زبان بین‌المللی هستیم تا بتوانیم فیلم را خارج از کشور هم اکران کنیم. در زمینه اکران بین‌المللی، فکر می‌کنم برای «فیلشاه» اتفاقاتی هم افتاده، اما من از جزئیات اینکه در چه کشور‌هایی اکران شده یا قرار است اکران شود خبر ندارم و در اختیار تهیه‌کننده است.

- در حال حاضر روی چه موضوعی کار می‌کنید و پروژه بعدی شما چه خواهد بود؟

ما در گروه هنر پویا قرار بر این داریم که بتوانیم سالی یک انیمیشن سینمایی تولید کنیم. در حال کار روی یک پروژه هستیم که در مرحله پیش تولید است و ۳۰ درصد از آن جلو رفته است. تفاوت این فیلم با آثار پیشین ما این است که برخلاف دو کار قبلی، زمان امروزی دارد و مکان داستان هم ایران است. در این انیمیشن موضوعات مختلفی، از جمله محیط زیست مطرح خواهد شد. این انیمیشن هم مثل همه آثار ما غافلگیری‌هایی هم برای مخاطب خواهد داشت که موقع اکران متوجه آن خواهد شد.

- با سپاس از اینکه برای شرکت در این گفتگو وقت گذاشتید. به قول معروف، سخن پایانی؟ ممنون از لطف شما و ممنون از خانواده‌هایی که از «شاهزاده روم» حمایت کردند و باعث شدند تا «فیلشاه» ساخته شود و حالا هم سبب شدند تا این اثر پرفروش‌ترین انیمیشن ایران شود و مسیر ما هموارتر شود تا ان شاءالله در آینده نزدیک بتوانیم انیمیشن‌های بی‌نقصی بسازیم که بچه‌های ایرانی از آن‌ها لذت کاملی ببرند.