چرا «برجام اروپایی» قابل اعتماد نیست؟

خبرگزاری تسنیم: خروج آمریکا از برجام با فرمان اجرایی دونالد ترامپ و آغاز دور جدیدی از گمانه زنی‌ها در کشور‌های مختلف درباره ادامه حیات برجام بدون آمریکا و با تکیه بر توان کشور‌های اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) باعث ضروری شدن ارزیابی فنی و دقیق از توان کشور‌های اروپایی شده است. ۳+۳ و یا ۱+۵ کدام یک بهتر ماهیت طرف‌های ایران در معاهده برجام را نشان می‌دهد؟ شاید هیچ کدام. ۲+۱+۲ بهترین توصیف را درباره ماهیت طرف‌های ایران در برجام که می‌توانند در پسابرجام ایفای نقش کنند مشخص می‌کند. ۳+۳، سه کشور اروپایی را در کنار ۳ کشور غیراروپایی نشان می‌دهد. روسیه، چین و آمریکا در یک سو و سه کشور اروپایی در سوی دیگر. انگلیس که غیر از پیروی از امریکا کاری نمی‌کند و رسما از اتحادیه اروپا هم خارج شده است. چین و روسیه هم در مقابل آمریکا هستند و در یک صف نمی‌گنجند؛ بنابراین ترکیب ۳+۳ تنها خاصیتی که دارد نوعی مانور تبلیغاتی برای کشور‌های اروپایی یا همان تروئیکای اروپا است. ۵+۱، قدرت‌های اتمی را از آلمان تنها قدرت غیراتمی حاضر در مذاکرات با ایران تفکیک کرده و بیشتر یک تفکیک حقوقی است و به هیچ وجه نشان دهنده ماهیت کشور‌های طرف حساب با ایران نیست. ۲+۱+۲ بهترین توصیف از ماهیت طرف‌های ایران در برجام است. یعنی: ۲= چین و روسیه - دو کشور با منافع نزدیک راهبردی در برجام. ۱= آلمان - منافعی در همراهی با آمریکا ندارد و متمایل به محور چین و روسیه است، اما توان کافی برای تغییر بازی هم ندارد. ۲= فرانسه و انگلیس - این دو کشور سیاست خود را در همراهی با آمریکا تعریف کرده اند و به سود ایران نقش آفرینی نمی‌کنند، به خصوص انگلیس. روزنامه «تاگس اشپیگل» نوشت که «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان در مناقشات با آمریکا درباره توافقات اتمی با ایران درباره انتظارات بیش از حد از اروپا هشدار داده و روز گذشته در سخنانی در مونستر گفت: «ما نباید خود را قوی‌تر از آنچه هستیم نشان دهیم... اروپا نمی‌تواند به تنهایی خود را به عنوان قدرت صلح نشان دهد. باید این مسئله مشخص شود که اصلا تا چه حد می‌توان از توافق هسته‌ای با ایران حمایت کرد در صورتی که قدرت بزرگ اقتصادی یعنی آمریکا دیگر در این راستا مشارکت نداشته باشد.» وی به روشنی گفت که از برلین کاری ساخته نیست. «پیتر آلتمایر» وزیر اقتصاد آلمان هم در سخنانی محتوای نظریات خانم صدراعظم را تایید کرده و گفته است که دولت آلمان این امکان را ندارد که از شرکت‌های آلمانی علیه تحریم‌های اقتصادی آمریکا ضد ایران حمایت کند. صدراعظم آلمان قرار است این هفته به روسیه سفر کرده و با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور این کشور درباره برجام مذاکره کند. هر دو بر لزوم حفظ برجام با وجود خروج آمریکا از این تواق تاکید کرده اند. نباید فراموش کرد که گرهارد شرودر صدراعظم سابق آلمان در سال ۲۰۰۳ یک کمربند اروپایی با کمک فرانسه و روسیه علیه جورج بوش پسر ایجاد کرد تا مانع از حمله آمریکا به عراق شود، اما در نهایت راه به جایی نبرد و محور مسکو-برلین-پاریس فروپاشید. پس از آن کاندولیزا رایس گفت که روسیه را باید بخشید، آلمان را باید نادیده گرفت و فرانسه را باید ادب کرد. آیا آلمان در صورت مخالفت با آمریکا در برجام؛ مانند سال ۲۰۰۳ نادیده گرفته می‌شود یا مانند فرانسه ادب خواهد شد. ظاهرا مرکل اهل ریسک نیست و البته نیم نگاهی به مواضع روسیه دارد. تغییر شرایط در شرق، بهتر از اروپا ماهیت روابط چین و روسیه با اقتصاد‌های بزرگ و توان سیاسی بالا با آمریکا بسیار متفاوت از سال ۱۳۹۱ است و این دو کشور به طور آشکار در معرض فشار‌های اقتصادی آمریکایی‌ها قرار گرفته اند. در گذشته، آلمان با حمایت از چین در اتحادیه اروپا؛ طرح‌های ضدچینی واشنگتن را عقیم می‌گذاشت و در زورآزمایی سال ۲۰۰۳ نشان داد که منافع راهبردی خود را آتلانتیکی تعریف نمی‌کند. آمریکا آلمان را به اندازه قدرت اقتصادی و فنی و جایگاهی که در اتحادیه اروپا دارد جدی نمی‌گیرد و این آلمان‌ها را ناراحت می‌کند. رابطه انگلیس و آمریکا که بر رانت مالی لندن و دلار آمریکا بنا گذاشته شده برای کشور‌های صنعتی آزاردهنده است. این دو کشور در هیچ صنعتی بهتر از رقبا نیستند و با دوپینگ «چاپ دلار» و «چهار راه مالی و پولشویی لندن» قدرت خود را حفظ کرده اند. شکل گیری یک اتحاد نزدیک بین چین و روسیه از ۵ سال پیش آغاز شده و آلمان هم حتی اگر نتواند رسما به این اتحاد بپیوندد؛ رابطه‌ای نزدیک با آن‌ها برقرار خواهد کرد. این مثلث با یک ضلع کمرنگ؛ فرصت‌های جدیدی را برای ایران ایجاد می‌کند که با استفاده از آن نیازی به دنباله روی از اروپا و راه انداختن دور جدید و بی ثمری از مذاکرات برای برجام مرده به دنیا آمده نخواهد داشت. راه‌های رسیدن به مبادلات ضروری تجاری زیاد است و دنیا محدود به نیمی از اروپای غربی و آمریکای شمالی نیست. اقدام به برقراری روابط کارگزاری بانکی علنی با کشور‌های چین و روسیه و استفاده از کانال آن‌ها برای مراوده با آلمان؛ در جا‌های اندکی که ضرورت دارد؛ راهکاری مشخص و قابل اتکا برای بی اثر کردن تحریم‌ها است. کارشناسان مالی معتقدند که تحریم ناپذیری انتقال مالی چهار بانک أصلی چین بدلائل فنی و نه سیاسی، تحریم ناپذیری بانک‌های روس به دلایل جغرافیایی و ... ابزار‌های ایران را برای حنثی کردن بازی صفر و یک ترامپ افزایش داده است. عدم اتکا ایران بر راه‌های از پیش بی اثر دریچه‌های جدیدی را بر روی سیاست خارجی و اقتصاد کشور خواهد گشود.