جایگاه دانشگاه D۸ در دیپلماسی عمومی

راه دانا: دکتر "احمد رضوانی"؛ عضو هیات علمی و رئیس دفتر ریاست و روابط عمومی دانشگاه بوعلی سینا طی یادداشتی نوشت: دانشگاه بین­ المللی سازمان همکاری اقتصادی گروه هشت (D۸)، یک دانشگاه بین­ الدولی وابسته به سازمان همکاری اقتصادی گروه هشت (D.۸) متشکل از اندونزی، ایران، بنگلادش، پاکستان، ترکیه، نیجریه، مالزی و مصر می‌باشد که با هدف کلی تقویت مبادلات دانشگاهی بین کشور‌های عضو و اجرای بخش (۷) مادۀ (۵) نقشه راه گروه هشت (۲۰۰۸-۲۰۱۸) تاسیس می‌گردد. این دانشگاه به منظور تقویت همکاری‌های علمی و فناوری میان دولت­های عضو از طریق مبادلات بین دانشگاهی و دانشجویی و در راستای دستیابی کشور‌های عضو به سهم قابل قبول بین­المللی از این مبادلات تأسیس می­شود. این دانشگاه با اهداف و مأموریت­های گروه هشت هماهنگ بوده، ولی دارای شخصیت حقوقی مستقل و در طراز یک دانشگاه بین­ المللی اسلامی خواهد بود که ارزش­هایی مانند یادگیری، همزیستی مسالمت­ آمیز میان مذاهب، صلح و سعادت، آزادی و استقلال دانشگاهی را ترویج می­کند. لازم به توضیح است که هشت دولت در حال توسعه اسلامی، مهمترین دول عضو سازمان همکاری اسلامی هستند. «سازمان همکاری اسلامی» (Organization of Islamic Cooperation (OIC)) پس از سازمان ملل متحد، دومین سازمان بزرگ بین دولتی در جهان محسوب می­شود. ۵۷ دولت در این سازمان عضویت دارند و گستره­‌ی عضویت دولت‌ها در این سازمان، در چهار قاره­‌ی جهان دیده می­ شود. دانشگاه بین­ المللی گروه هشت (D۸) یکی از نهاد‌های وابسته به سازمان همکاری اقتصادی ۸ کشور اسلامی در حال توسعه (D۸) است که کشور‌های مهم اندونزی (چهارمین کشور پرجمعیت دنیا)، پاکستان (ششمین)، نیجریه (هفتمین)، بنگلادش (هشتمین)، مصر (پانزدهمین)، ترکیه (هیجدهمین)، ایران (نوزدهمین) و مالزی (چهل و سومین کشور پر جمعیت جهان)، دول عضو این گروه هستند. جالب توجه است که در کشور‌های مذکور بالغ بر یک میلیارد و هشتاد و هفت میلیون نفر زندگی می‌کنند و همین نکته نشانگر اهمیت فوق العاده این گروه است. جهت تبیین این اهمیت از منظر جمعیتی، توجه خوانندگان این مطلب را تنها به این نکته مهم جلب می‌کنم که مجموع جمعیت ۳۶ کشور از دولت‌های عضو سازمان همکاری اسلامی، کمتر از ۲۶۰ میلیون نفر (معادل جمعیت کشور اندونزی) است. تاسیس دانشگاه‌های وابسته به سازمان‌های بین المللی از جمله اقداماتی است که اهمیت خاص و قابل توجهی برای دولت‌ها دارد. ابتکار تاسیس دانشگاه وابسته به سازمان‌های بین المللی در جهت ترویج اهداف و برنامه‌های سازمان و تعمیق روابط فرهنگی و دوستانه میان دول عضو با تاسیس دانشگاه سازمان ملل متحد پس از پیشنهاد اوتانت دبیرکل وقت ملل متحد در سال ۱۹۶۹ آغاز شد. بر این نکته مهم باید انگشت تاکید نهاد که اصولا میزبانی دانشگاه برای هر یک از دول عضو، واجد اهمیت سیاسی، فرهنگی است. مثلا دولت ژاپن بسیار تلاش کرد تا مقر دانشگاه ملل متحد در آن کشور باشد و از جمله در همین راستا بود که آن کشور تاکنون امتیازات مهمی به سازمان ملل متحد داده و امروز پس از ایالات متحده (که مقر خود سازمان آنجاست) بالاترین بودجه سالانه آن سازمان را پرداخت می‌کند و این کشور در سال ۱۹۷۰ پذیرفت تا زمینی برای تاسیس دانشگاه در توکیو در اختیار آن قرار دهد و ۱۰۰ میلیون دلار هم در اختیار این دانشگاه قرار داد و دانشگاه فعالیت‌های علمی خود را از سال ۱۹۷۵ آغاز کرد. امروزه نیز دولت ژاپن میلیون‌ها ین در اختیار این دانشگاه قرار می‌دهد؛ بنابراین ابتکار رییس و هیات رییسه وقت دانشگاه بوعلی سینا در پذیرش میزبانی دانشگاه بین المللی گروه هشت، اقدامی بسیار مهم و فوق العاده بود. مطابق اساسنامه دانشگاه بین المللی D۸، دانشگاه بوعلی سینا به عنوان دانشگاه بنیانگذار (founder) مقدمات راه اندازی، تاسیس و ایجاد مکان فیزیکی تاسیس دانشگاه را عهده دار خواهد شد. جناب آقای دکتر ستار عزیزی دانشیار حقوق بین الملل دانشگاه بوعلی سینا و دبیرکل شعبه غرب انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد (انجمن علمی دارای مقام مشورتی از شورای اقتصادی اجتماعی سازمان ملل متحد)، به عنوان مدیر اجرایی و مسئول راه اندازی دانشگاه بین المللی D۸ انتخاب شده اند. انتخاب جمهوری اسلامی ایران به عنوان مقر دانشگاه بین المللی D۸، یکی از مهمترین اتفاقات کشور در حوزه دیپلماسی علمی می‌باشد که واجد جنبه‌های مهم اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی برای کشور است. دیپلماسی علمی، مفهومی است که در قرن بیست‌ویکم و به ­واسطۀ پیشرفت‌های فناورانه در حوزه‌های مختلف دانش بشری طرح شده و مورد توجه قرار گرفته است. جهانی شدن به عنوان یکی از مهمترین ویژگی‌های دنیای مدرن، در سطوح مختلفی، دولت‌ها و ملت‌ها را بهم نزدیک ساخته و مسایل و مشکلات آن‌ها را از یکسو و توسعه و پیشرفتشان از سوی دیگر را بهم وابسته و در هم تنیده است. میزبانی ایران و شهر همدان از دانشگاه بین المللی D۸ به عنوان یکی از مظاهر قدرت نرم تمدن ایرانی - اسلامی می‌تواند نقش بسزایی در تقویت جایگاه ایران در میان کشور‌های اسلامی ایفا کند. به طور کلی، این مفهوم عبارت است از استفاده از همکاری‌های علمی میان ملت‌ها به منظور رسیدگی و حل و فصل چالش‌های مشترک. امروزه دیپلماسی علمی به عنوان ابزاری مناسب به منظور پل زدن میان ملت‌ها و دستیابی به منافع مشترک مورد توجه قرار می‌گیرد. بسیاری از چالش‌های جهان امروز (مسائل مربوط به غذا، آب، انرژی، محیط زیست و سلامت) تنها در صورتی با موفقیت حل و فصل می‌شوند که دانشمندان، مهندسان و مبتکران در تدوین و اجرای راه حل‌ها حضور داشته باشند. (CDRF Global, ۲۰۱۵). آنچه دیپلماسی علمی را از دیگر انواع همکاری‌های علمی بین المللی متمایز می‌سازد، رابطه آن با اهداف و منافع ملی است، زیرا دیگر گونه‌های همکاری علمی گاه با هدف منفعت اقتصادی و تجاری و بدون مشارکت مستقیم دولت صورت می‌گیرد. دیپلماسی علمی بر پایه اصل منافع متقابل و اهداف مشترک بنا شده و وجود رابطه میان طرف یا طرفها، انگیزه اصلی انجام همکاری است. در تعاریف جدیدتر از قدرت، دیپلماسی علمی در کنار مفهوم کلی‌تر «دیپلماسی عمومی» به منزله یکی از ابزار‌های پیشبرد قدرت نرم کشور‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد که می‌تواند در جهت پیشبرد اهداف و منافع دولت‌های مختلف به کار رود. از دید «جوزف نای»، طراح اصلی مفهوم قدرت نرم، همزمان با ورود به هزاره سوم میلادی و به دلیل تغییر ماهیت سیاست‌های بین المللی، منابع قدرت نیز تحول یافته و اشکال نامحسوس قدرت اهمیت بیشتری یافته است. همچنین میزبانی این دانشگاه بین المللی توسط ایران و در شهر همدان را می‌توان در چارچوب مفهوم کلی‌تر دیپلماسی فرهنگی نیز بررسی کرد. به طور کلی دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، کوشش و اقدام‌های طراحی شده و سازمان یافته جمهوری اسلامی برای تاثیر بر برداشتها، ادراک ها، افکار، ایده آل ها، ارزش‌ها و باور‌های ملل دیگر از راه تبیین و ترویج فرهنگ و تمدن ایران و انقلاب اسلامی و شناخت و درک واقعی از فرهنگ‌ها و تمدن‌های دیگر برای تامین و توسعه منافع ملی است. تاسیس دانشگاه بین المللی D۸ در ایران واجد هر شش جنبه متمایز و در عین حال بهم پیوسته دیپلماسی علمی در جنبه‌های فرهنگی، پژوهشی، آموزشی، اجرایی، انسانی و رفاهی خواهد بود. از سوی دیگر، انتخاب شهر همدان به عنوان پایتخت گردشگری آسیا در سال ۲۰۱۸ و میزبانی از وزرای گردشگری ۳۴ کشور از آسیا و بیش از ۵۰۰ عضو وابسته به سازمان جهانی گردشگری از جمله اتفاقات مهم سال جاری برای شهر همدان است. شهر همدان، با تمدن ۳ هزار ساله‌ای که داراست به عنوان یکی از کهن‌ترین شهر‌های جهان بشمار می‌رود، و در دامان کوه الوند پهنه گسترانیده است، و به واسطه دارا بودن بیش از یک هزار و ۸۰۰ اثر تاریخی و گردشگری، در سال ۸۵ با مصوبه مجلس شورای اسلامی به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران معرفی شد. همچنین این استان با دارا بودن آثار تاریخی و باستانی ارزشمندی همچون تپه هگمتانه، کتیبه‌های گنجنامه، آرامگاه بوعلی سینا، آرامگاه باباطاهر، گنبد علویان و جاذبه‌های طبیعی همچون غار علیصدر هم اکنون به عنوان پنجمین شهر گردشگری کشور شناخته می‌شود. امید است که راه اندازی و شروع به کار دانشگاه بین المللی D۸ در سال ۲۰۱۸ که با انتخاب شهر همدان به عنوان پایتخت گردشگری آسیا، همزمان شده است بتواند در تقویت جایگاه علمی و فرهنگی ایران عزیز در جهان نقش مهمی را ایفا نماید.