آیا وزارت ارشاد توان نظارت بر VOD‌ها را ندارد؟

خبرگزاری تسنیم: به‌تازگی شاهد عرضه فیلم‌های سینمایی خارج از عرف جامعه و بدون مجوز از وزارت ارشاد در VOD‌های دارای مجوز کشور هستیم. پدیده VOD (Video On Demand) بزرگترین گام در موضوعی به‌نام احترام به سلیقه مخاطب بود، مخاطبی که در دهه قبل مجبور بود سلیقه خود را با آنچه بود تنظیم کند، اما با این پدیده آنچه ساخته می‌شود باید با سلیقه مخاطب هماهنگ شود و قدرت تصمیم با مخاطب است یا به‌عبارتی در جنگ رسانه‌ای در ظاهر ابتکار عمل با مخاطب است؛ اما فقط در ظاهر ماجرا. مخاطب فکر می‌کند که قدرت تصمیم‌گیری در انتخاب آنچه می‌خواهد ببیند دارد، اما مجموعه‌ای از تناسبات اجتماعی و رفتاری پیرامون او که نتیجه یک سلسله برنامه‌ریزی جهانی است برایش تصمیم می‌گیرند که علاقه داشته باشد چه تولید محتوایی را ببیند و چه‌چیز را نه. VOD‌ها امکان نمایش هر محتوایی، برای هر سلیقه‌ای را مهیا کرده‌اند و مخاطب امروز در حجم وسیعی از ساخته‌های سینمایی گم شده است و تمرکز ذهنی‌اش را برای پیگیری موضوعات خاص مورد علاقه‌اش از دست داده است. VOD‌ها صرفاً بر جنبه سرگرمی تولیدات محتوایی و سینمایی تمرکز کرده‌اند، اما در ادامه این پدیده به ارائه محتوا‌های خارج از عرف و متضاد با سلایق انسانی هم روی آورده‌اند. سامانه ویدئو‌های درخواستی در جهان فراگیر شده است این فراگیری مبتلا به ایران هم بوده است، اما در هیچ کشوری این حجم از محتوا بدون نظارت و رده‌بندی سنی و بررسی محتوایی عرضه نمی‌شود. خواسته اصلی VOD‌ها هم در فضای جدی رقابتی و کسب درآمد عملکرد بدون نظارت و نامحدود در فضای مجازی است چرا که آن‌ها اغلب از سه روش کسب درآمد می‌کنند. SVOD (Subscription VOD) این نوع از سامانه‌ها درآمد را از طریق فروش اشتراک‌های ماهیانه کسب می‌کنند و به‌ازای دریافت اشتراک از مشتریان در زمان محدود حجم نامحدودی از محتوا را در اختیارش قرار می‌دهند، مانند شرکت Netflix که حتی برای رونق شبکه VOD خود برخی از تولیداتش را حتی بر پرده سینما هم به‌اکران نگذاشت. TVOD (Transactional VOD) این سبک از VOD‌ها به‌میزان استفاده مشترک از او هزینه دریافت می‌کنند و محدودیت زمانی برای استفاده از تولیدات ندارند، یعنی به‌ازای استفاده از یک فیلم یا سریال از او هزینه دریافت می‌کنند؛ و در نهایت AVOD (Advertising VOD) که خدمات رایگان به مخاطبان می‌دهد و هزینه‌های خود را از طریق تبلیغات کسب می‌کند، در واقع تلویزیون هم از دیرباز با این سبک کسب درآمد می‌کند و مخاطبان هم به این‌گونه از VOD‌ها رغبت دارند. حال در این فضای رقابتی با سبک‌های متنوع کسب درآمد VOD‌ها برای موفقیت در جذب مخاطب از هر امکانی استفاده خواهند کرد و دیگر وظیفه نهاد‌های نظارتی است که بر این فضای رقابتی نظارتی هم اعمال کنند و بهانه رقابت مجال عرضه هر محتوایی در این دریچه‌ها نباشد. دعوایی حقوقی بین سازمان صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص اداره و نظارت بر چنین فعالیت‌هایی وجود داشت و در نهایت صدا و سیما مسئول ارائه مجوز به IPTV‌ها و مؤسسه رسانه‌های تصویری به‌نمایندگی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مسئول ارائه مجوز به vod‌ها شده است. آن که مجوز فعالیت این مؤسسات را صادر کرده، نظارتی بر عملکردشان ندارد و در حال حاضر هریک از این سامانه‌ها صد‌ها فیلم سینمایی و سریال خارجی و مشخصاً آمریکایی را در سامانه‌های خود بدون پروانه نمایش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بدون ممیزی محتوی و گفتار در اختیار مخاطبان قرار داده‌اند، در صورتی که عرضه هرگونه فیلم علاوه بر پروانه نمایش می‌بایست با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وارد کشور شده و دارای حقوق قانونی باشد، اما متأسفانه در حال حاضر کلیه فیلم‌ها و سریال‌های خارجی موجود در همه این سامانه‌ها فاقد پروانه نمایش و حقوق قانونی می‌باشند. جدای از بحث محتوای فیلم‌ها اخیراً شاهد سامانه‌هایی هستیم که دیگر بدون مجوز وزارت ارشاد در حال فعالیت و اشتراک‌گذاری فیلم و سریال در سامانه خود هستند که دیگر بحث فقدان نظارت را به اوج خود رسانده است؛ یا در موارد دیگر این سامانه‌ها اقدام به تولید محتوا کرده و بدون مجوز این محتوا‌های تولیدی را در فضای مجازی منتشر می‌کنند. با این تفاسیر آیا می‌توان به این نتیجه رسید که وزارت ارشاد توان نظارت بر VOD‌ها را ندارد؟ آیا باید مرجع دیگری برای نظارت بر این سامانه‌های نوظهور تعیین کرد؟ قوانین و آیین‌نامه‌های مرتبط به این شرح است: قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیرمجاز می‌نمایند ماده ۲ ــ هرگونه فعالیت تجاری در زمینه تولید، توزیع، تکثیر و عرضه آثار، نوار‌ها و لوح‌های فشرده صوتی و تصویری نیاز به اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد. تبصره ۱ ــ نیروی انتظامی موظف است ضمن ممانعت از فعالیت این‌گونه اشخاص و مراکز نسبت به پلمب این‌گونه مراکز و دستگیری افراد طبق موازین قضائی اقدام نماید. شرایط استفاده صحیح از لوازم و تجهیزات و محصولات مختلف سمعی و بصری و برنامه‌های تصویری در قالب ویدئو بند ۱ ــ ورود برنامه‌های تصویری در قالب ویدئو و نظایر آن از خارج از کشور صرفاً با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت گیرد. بند ۲ ــ تولید و تکثیر برنامه‌های ویدئویی فقط با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت گیرد. سیاست‌های توزیع و نمایش فیلم‌های سینمایی و مواد سمعی و بصری خارجی مصوب جلسه ۵۷۰ مورخ ۸۴.۷.۲۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی ب: سیاست‌ها و اولویت‌ها ۱ ــ دقت در گزینش آثار سینمایی خارجی به‌نحوی که این آثار از لحاظ کمیت در حـدی نباشـند کـه توجه به آثار سینمایی و سمعی و بصری داخلی در قیاس با آن‌ها کاهش یابد. ۲ ــ توجه به رعایت نسبت معقول در گزینش آثار از میان تولیدات کشور‌های مختلف ۳ ــ تلاش برای انتخاب آثاری که از حـداقل تعـارض یـا مخالفـت بـا فرهنـگ ایرانـی ــ اسـلامی و ارزش‌های اخلاقی مورد قبول جامعه، برخوردار باشند. ۴ ــ توزیع و نمایش فیلم‌های زیر ممنوع بوده و مراجع ذی‌ربط موضوع این سیاست‌ها موظفند از توزیـع و نمایش آن‌ها اجتناب و جلوگیری نمایند: ۴-۱ فیلم‌هایی که به تبلیغ مکاتبی، چون سکولاریسم، لیبرالیسم، نهیلیسم یا فمینیسم مـی‌پردازنـد و فرهنگ‌های اصیل جوامع شرقی (دینی) را تخریب و تحقیر می‌کنند. ۴-۲ فیلم‌هایی که به‌تلویح یا تصریح، حاکمیت دین در زندگی دنیوی را نفـی نمـوده و نظـام‌هـای غیردینی را برتر از نظام‌های دینی معرفی می‌کنند. ۴-۳ فیلم‌هایی که به‌تصریح به تبلیغ نظام‌هـای سـلطنتی مـی‌پردازنـد یـا مـی‌کوشـند نظـام‌هـای دیکتاتوری وابسته به استعمار را مشروع و محبوب نـشان داده یـا نهـضت‌هـای رهـایی‌بخـش ضـداستعماری را منفور جلوه می‌دهند. ۴-۴ فیلم‌هایی که هر نوع تبعیض نژادی را تبلیغ می‌کنند، به‌ویژه آثاری که افـراد غربـی را برتـر از سایر نژادها، ملیت‌ها یا اقوام معرفی می‌کنند یا دخالت‌های آنان در مناطق دیگر جهان را محق جلـوه می‌دهند. ۴-۵ فیلم‌هایی که به‌تلویح یا تصریح به تبلیغ نظام حاکم بر آمریکـا و نهادهـای اصـلی آن (ماننـد رییس جمهور، مجالس نمایندگان و سنا، دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی، ارگـان‌های نظـامی ماننـد پنتاگون، وزارتخانه‌های سیاسی، احزاب دوگانه اصلی) می‌پردازند. ۴-۶ فیلم‌هایی که اعتماد به نفس مخاطبان را در مقابل توانایی‌های علمـی و فنـی غـرب (بـه‌ویـژه ۴ ـ۶ آمریکا) خدشه‌دار ساخته و سعی در تحقیر علمی و فرهنگی دیگر جوامع دارند. ۴-۷ فیلم‌هایی که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به تأیید یا تبلیغ صهیونیسم جهانی و رژیـم غاصـب اسرائیل می‌پردازند. ۴-۸ فیلم‌هایی که مروج انواع معنویت‌های بی‌ریشه و خرافات قدیم و جدید به‌شمار می‌آیند. ۴-۹ فیلم‌هایی که با ایجاد هیجان‌های کاذب مانع درک صحیح مخاطبـان از مـضامین و محتـوای فیلم‌ها می‌شوند. ۴-۱۰ فیلم‌هایی که به تبلیغ هرگونه رفتار غیراخلاقی می‌پردازند یا مروج خشونت هستند یا مـصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی را توجیه و تبلیغ می‌کنند. ۴-۱۱ فیلم‌هایی که از لحاظ فرهنگی و هنری فاقد کیفیت هستند و ترویج آنهـا تـدریجاً بـه پـایین آمدن سطح ذوق و سلیقه مخاطبان می‌انجامد. قوانین مختلف دیگری هم در این زمینه وجود دارد که با وجود آن‌ها می‌توان گفت: شاید نقصی در برخی قوانین وجود داشته باشد، اما به هر حال چیزی برای اجرا وجود دارد البته اگر همتی بر نظارت و اجرا وجود داشته باشد. پرداخت به موضوع IPTV‌ها نیز زمان مجزایی می‌طلبد و سؤالاتی برای پرداخت به آن موضوع وجود دارد، این‌که اصلاً چرا باید مرجع صدور مجوز و نظارت بین IPTV و VOD مجزا باشد و اصلاً چرا سازمان صدا و سیما باید مبالغ میلیاردی برای صدور مجوز IPTV دریافت کند که باید در مجال دیگری بررسی شود.