چرا امام سجاد (ع) به «دعا» متوسل شدند؟

خبرگزاری فارس: پنجم شعبان المعظم زاد روز ولادت امام زین العابدین (ع) است که در سال ۳۸ قمری در شهر مدینه دیده به جهان گشودند، پدرشان امام حسین (ع) به سبب علاقه فراوانی که به امام علی (ع) داشتند، نام این مولود مبارک را «علی» گذاشتند، امام سجاد (ع) در دو سال پایانی دوران حکومت حضرت علی (ع) به دنیا آمدند و همچنین حدود ۱۰ سال از امامت عمویش امام حسن مجتبی (ع) و ۱۰ سال هم از دوران امامت پدر بزرگوارشان را درک کردند که تحت تربیت سه امام قرار داشتند، آنچه از حضرت برای شیعیان به یادگار مجموعه دعا به نام صحیفه سجادیه است، یکی از شبهاتی که پیرامون آن وارد می‌شود این است که چرا در این کتاب سلامی خطاب به امام علی (ع) و امام حسین (ع) به چشم نمی‌خورد، مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات چنین پاسخ می‌دهد: دعا‌های امام سجاد (ع) که به نام «صحیفه سجادیه» تدوین شده و امروز هم همان ادعیه در اختیار علاقه‌مندان قرار دارد از معتبرترین متون دعا و معارف الهی محسوب می‌شود، بنابراین: اولاً، امام سجاد (ع) طرف سخن و خطابشان خداوند بوده و راز و نیاز با خداوند داشته است و اصلاً در صدد زیارت خواندن نبوده تا به حضرت امام علی (ع) و یا امام حسین (ع) سلام بفرستد. ثانیاً در بسیاری از فراز‌های دعا‌های آن حضرت مضمون سلام آمده است که بر ائمه اطهار (ع) فرستاده و آنان را مورد توجه داشته‌اند. ثالثاً: فلسفه دعا‌های آن حضرت چیزی دیگری بوده که آن عبارت از معرفی ائمه اطهار (ع) و حقوق ضایع شده آن‌ها و حفظ اندیشه امامت در قالب این گونه دعاها، با این وصف، دیگر لزومی نداشت که بیاید به صراحت سلام بر آن بزرگواران بفرستند. تفصیل فلسفه دعا‌های امام سجاد (ع) آنچه در تاریخ ذکر شده است این گونه اشاره می‌شود: در واپسین روز واقعه کربلا، شیعیان در بدترین شرایط، از لحاظ کمی و کیفی و نیز از نظر موقعیت سیاسی و اعتقادی قرار گرفتند. تنها یک نفر از فرزندان ذکور امام حسین (ع) از نسل فاطمه (س) باقی مانده بود که البته در آن شرایط شهرتی نداشت. در این شرایطی که تصور نابودی اساس تشیع وجود داشت، امام سجاد (ع) می‌بایست کار را از صفر شروع کند، مردم را به سمت اهل بیت (ع) بکشاند. (۱) بهره‌گیری امام سجاد (ع) از دعا امام سجاد (ع) توانست از دعا برای بیان بخشی از عقاید خود استفاده کند. تعبیراتی که در میان دعا‌های آن وجود داشت، شامل مفاهیمی بود که میان امام و مردم ارتباط برقرار می‌کرد و اندیشه امام را به آن‌ها انتقال می‌داد. در میان دعاها، تعبیری وجود دارد که اغلب تکرار شده و کمتر دعایی است که از این تعبیر خالی باشد. این تعبیر، «صلوات بر محمد و آل محمد (ص)» است. در شرایطی که حتی قرار دادن نام علی (ع) بر فرزندان تقبیح می‌شد و بر امام علی (ع) علنی سب و دشنام می‌دادند، به کار گرفتن این تعبیر ارزش خود را به خوبی نشان می‌دهد. یکی از مضامینی که امام (ع) قصد القاء و انتقال آن را به مردم داشت، مسأله امامت است. مفهوم امامت هم، به صورت یک مفهوم شیعی که عبارت از خلافت و عصمت باشد، آن حضرت این مفهوم را در دعاهایشان به تعبیر‌های مختلف آورده و آن را به دیگری انتقال می‌دادند. از نمونه تعبیر‌هایی که در این دعا‌ها آمده، به فراز‌هایی از آن اشاره می‌شود: ۱- پروردگارا! بر پاکان اهل بیت محمد (ص) درود بفرست. کسانی را که برای حکومت برگزیدی و حافظان دین خود گردانیدی و خلفای خود در روی زمین و حجت خود بر بندگانت قرار دادی، آنان را با اراده خود از هر پلیدی پاک ساختی. (۲) در این فراز، لفظ خلافت، حجت و عصمت به صراحت آمده که از مختصات اهل بیت (ع) می‌باشد. ۲- خداوندا! مقام خلافت برای خلفای توست، تو آن مقام را به آن‌ها اختصاص دادی، ولی دیگران از آنان گرفتند... ستمکاران بر برگزیدگان تو ستم کردند و حقشان بر باد رفت. بر دشمنان آن‌ها از اولین و آخرینشان و کسانی که بر تجاوز دشمنانشان رضایت دادند و هم چنین بر پیروان و تابعین آن‌ها لعنت بفرست. (۳) در این فراز تعبیر مقام خلافت و جایگاه آن، غصب خلافت و لعن ستمگران و تابعین آن‌ها دارد. ۳- پروردگارا! بر بهترین خلقت، محمد و عترت برگزیده او از میان بندگانت درود فرست، تو در هر زمان امامی را پرچم، برای بندگانت و چراغ راهنما در زمینت قرار دادی، از نافرمانی او بر حذر داشته و به امتثال امر او دستور دادی، پروردگارا! شریعت خود و سنت پیامبرت را به وسیله او بر پا دار، انحرافاتی که به وسیله ستمکاران در راهت به وجود آمده به وسیله او از دامن دینت بزدای. (۴) بنابراین، هدف از دعا‌های امام سجاد (ع) که امروز تحت عنوان «صحیفه سجادیه» در اختیار علاقه‌مندان قرار دارد، حفظ آرمان‌های تشیع به مفهوم اعتقاد به امامت و عصمت و خلافت بوده است. در آن شرایطی که اسم علی گذاشتن بر فرزند تقبیح می‌شد و همه دست به دست هم داده بودند تا نام آن خاندان را از صفحه روزگار بردارند، هیچ گونه مناسبت نداشت که امام سجاد (ع) در یکی از فراز‌های دعایشان، سلام بر امام علی (ع) و امام حسین (ع) کند. گذشته از آن شرایط، طرف خطاب امام (ع) خداوند بوده و با خدایشان راز و نیاز داشته است و نام این کتاب هم به نام دعا‌های امام سجاد (ع) است، نه زیارتنامه، لذا زمینه سلام بر آن بزرگواران دیده نشده تا سلام بفرستد. از این جهت که سلام‌نامه در این صحیفه وجود ندارد. *پی‌نوشت‌ها: ۱. بحوث فی التاریخ و الاسلام، ج. ۱، ص. ۶۱ به نقل از: جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (ع)، قم، انتشارات مرکز جهانی اسلامی، ۱۳۷۹ ش، ص. ۲۶۴. ۲. صحیفه سجادیه، دعای ۴۷، فقره ۵۶. ۳. همان، دعای ۴۸، فقره ۱۰ ـ. ۹. ۴. همان، دعای ۴۷.