دلیل بازگشت وزن بعد از جراحی معده چیست؟

سرویس سبک زندگی فردا: ابتلا به اضافه وزن و چاقی، هم در کشور‌های در حال توسعه و هم در کشور‌های توسعه یافته به مرز اپیدمی رسیده و به نقل از زندگی آنلاین تاکنون هیچ نشانی از ثابت ماندن و یا کاهش آمار‌های ابتلا به این معضل، مشاهده نشده است.

چاقی یک بیماری چند علیتی بوده و علاوه بر عوامل ژنتیکی، دسترسی نامحدود به غذا‌های پرانرژی و سبک زندگی صنعتی و شهرنشینی (که با کاهش فعالیت بدنی همراه است)، در بروز و افزایش روز افزون آمار مبتلایان به آن نقش دارد.

چاقی یکی از مهمترین مشکلات بهداشتی-سلامتی در تمام کشور‌های دنیا به شمار می‌رود؛ چرا که هم خود به تنهایی یک بیماری است و هم عامل خطر بسیار مهمی برای ابتلا به سایر بیماری‌های مزمن شامل دیابت نوع ۲، پرفشاری خون، افزایش چربی و کلسترول خون، بیماری ایسکمیک قلبی، استئوآرتریت و امثالهم به شمار می‌رود.

از این رو چاقی نقش مهمی در افزایش بار بیماری ها، تحمیل هزینه‌های درمانی برای فرد و سیستم بهداشتی کشور و کاهش کیفیت و امید به زندگی در افراد مبتلا به چاقی دارد.

مطالعات انجام شده

در یک مطالعه نظام‌مند که بر روی داده‌های حاصل از مطالعات انجام شده در زمینه اپیدمیولوژی چاقی در ۶۹۰ کشور (شامل ۹/۱ میلیون نفر) در سراسر دنیا انجام گرفته، نشان داده شده که بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۸، میانگین BMI در مردان kg/m۲، ۴/۰ و در زنان kg/m۲، ۵/۰ به ازای هر ۱۰ سال افزایش داشته است.

در بررسی‌های انجام شده در ایران در سال ۲۰۰۵‏‏ در قالب مطالعه کشوری سلامت، شیوع چاقی و اضافه وزن معادل با ۴۲/۸% در مردان و ۵۷% در زنان برآورد گردید.

در مطالعات دیگری که در ایران در سال ۱۹۹۹ بر روی ۲۱.۵۷۶‏ نفر، در سال ۲۰۰۵ بر روی ۷۰.۹۴۵ نفر و در سال ۲۰۰۷ بر روی ۴.۱۸۶ نفر انجام شده، مشخص گردیده که شیوع کلی چاقی در ایران از ۱۳/۶% درسال ۱۹۹۹ به ۱۹/۶% در سال ۲۰۰۵ و ۲۲/۳% درسال ۲۰۰۷ افزایش یافته است.

شیوع اضافه وزن نیز در سال‌های ۱۹۹۹، ۲۰۰۵ و ۲۰۰۷ به ترتیب ۳۲/۲، ۳۵/۸ و ۳۶/۳ درصد گزارش گردیده است.

در طول این سال‌ها میانگین نمایه توده بدنی از kg/m۲، ۰۳/۲۵ در سال ۱۹۹۹ به kg/m۲، ۱۴/۲۶ در سال ۲۰۰۵ و kg/m۲، ۴۷/۲۶ در سال ۲۰۰۷ افزایش یافته است.

مداخلات کاهش وزن

کاهش وزن به هر میزان که باشد، نقش مهمی در بهبود و کاهش عوامل خطر و بیماری‌های مرتبط با چاقی دارد.

تغییر در رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی و رفتار درمانی، مداخلات درمانی‌ای هستند که برای کاهش وزن مورد استفاده قرار می‌گیرند.

امروزه استفاده از روش‌های جراحی به عنوان درمانی برای کاهش وزن موثر و پایدار در دراز مدت، فقط برای افراد مبتلا به چاقی شدید (که به آن چاقی بیماری زا و یا چاقی بیمارگونه و یا چاقی کشنده گفته می‌شود)، مورد قبول واقع شده است؛ اما در درمان افراد مبتلا به چاقی کشنده کاهش احتمال بازگشت وزن، مسئله چالش برانگیزی است.

جراحی‌های کاهش وزن

تعداد اعمال انجام شده جراحی چاقی درآمریکا از ۲۰۰ هزار مورد در سال ۲۰۰۶ به ۲۲۰ هزار مورد در سال ۲۰۰۸ افزایش داشته است.

یکی از متداول‌ترین جراحی‌های مورد انجام در این زمینه در ایالات متحده آمریکا، جراحی بای پس معده Roux-en-Y Gastric Bypass است.

انجام اعمال جراحی RYGB یا «باریاتریک»، با محدود کردن انرژی دریافتی و کاهش جذب مواد مغذی می‌تواند منجر به کاهش حدود ۶۰% از وزن مازاد بدن شود.

روش RYGB به عنوان استاندارد طلایی در بین دیگر روش‌های جراحی شناخته شده و امروزه متدوال‌ترین روش مورد استفاده است.

این روش شامل هر دو مکانیسم محدود کننده دریافت غذا و همچنین ایجاد کننده سوء جذب می‌باشد.

در این روش یک محفظه ۱۵ تا ۳۰ میلی لیتر از معده به قسمت Roux به طول ۷۵ تا ۱۵۰ سانتی متر وصل می‌شود که انتهای دیگر آن به اواسط روده باریک آناستوموز می‌شود و به این ترتیب معده و قسمت ابتدایی روده باریک بای پس می‌شود.

از شرایط مهم برای انجام جراحی کاهش وزن می‌توان به داشتن BMI یا همان «نمایه توده بدنی» بین ۳۵ تا ۴۰ kg/m۲ در صورتیکه همراه با یکی از بیماری‌های مرتبط با چاقی (دیابت، پرفشاری خون) باشد، عدم موفقیت در کاهش وزن از طریق سایر روش‌های غیر جراحی (از قبیل: رژیم غذایی، تغییر عادات، ورزش، و درمان‌های دارویی)، و داشتن سن بین ۱۶ تا ۶۵ سال اشاره کرد.

مطالعات مختلف نشان داده که پس از انجام RYGB انرژی مصرفی استراحت (REE) کاهش می‌یابد.

REE به عنوان انرژی صرف شده در فعالیت‌های ضروری بدن برای تامین عملکرد‌های طبیعی و هموستاز بدن (نظیر تنفس، گردش خون، سنتز ترکیبات آلی، پمپ یون‌ها از طریق غشاء و امثال آن)، تعریف می‌شود.

REE تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر اندازه بدن، ترکیب بدنی (توده چربی و توده بدون چربی)، سن، جنس، وضعیت هورمونی وعوامل دیگر (تب و مصرف کافئین، نیکوتین و الکل) است.

توده بدون چربی بدن (FFM) شامل عضلات اسکلتی، ارگان‌های بدن، استخوان‌ها و بافت‌های احشایی است.

عضلات اسکلتی و ارگان‌ها که توده لخم غیر استخوانی بدن (LBM) به شمار می‌روند، بخش فعال متابولیکی FFM را تشکیل می‌دهند؛ به طوری که حدود ۸۰% تغییرات REE به توده بدون چربی بدن مربوط می‌شود و نقش اصلی در تعیین متابولیسم استراحت بدن را دارد.

یک مطالعه مروری سیستماتیک در زمینه تاثیر RYGB بر کاهش وزن نشان داده که ۳۱/۳% کاهش وزن به دنبال این عمل جراحی، ناشی از کاهش توده بدون چربی (FFM) است.

جراحی چاقی در افراد تیروئیدی

تاکنون مطالعات بسیاری در زمینه عملکرد غده تیروئید و هورمون‌های تیروئیدی در افراد مبتلا به چاقی انجام گرفته و نشان داده شده که سطح سرمی TSH در افراد چاق بالاتر از افراد لاغر است.

با توجه به ارتباط قوی میان پرکاری تیروئید و افزایش مصرف انرژی، هورمون‌های تیروئید یکی از عوامل اصلی تعیین کننده هموستاز انرژی به شمار می‌روند.

تاکنون مطالعات معدودی در زمینه اثر جراحی‌های کاهش وزن بر روی عملکرد هورمون‌های تیروئیدی انجام گرفته است.

مطالعات نشان داده که چاقی بیمارگونه با افزایش سطح سرمی TSH همراه است. در مطالعات مختلف دیده شده که عمل RYGB سبب کاهش سطح TSH و T۳ می‌شود.

کاهش سطح TSH و FFM از عوامل کاهش REE پس از جراحی می‌باشند.

با توجه به اهمیت ونقش REE در کاهش وزن می‌توان نتیجه گیری کرد که پایین بودن REE پس از جراحی می‌تواند عاملی برای بازگشت وزن در بیماران تحت عمل جراحی بای پس معده باشد.

عوارض ناشی از جراحی، تطابق‌های فیزیولوژیکی و آناتومیکی همانند کاهش سطح TSH و FFM از جمله عواملی هستند که می‌توانند روی REE تاثیر بگذارند؛ بنابراین کیفیت کاهش وزن بیماران تحت جراحی باریاتریک باید مورد توجه قرار گیرد؛ در غیر این صورت، در فاصله نه چندان طولانی، مجددا بیمار جراحی شده، شروع به افزایش جدی وزن خواهد کرد.