تقلای امارات برای نفوذ در شاخ آفریقا

خبرگزاری فارس: تحرکات نظامی و دخالت‌های امارات در سومالی که به تنش در روابط دو کشور منجر شده، ابوظبی را در رقابت با کشور‌هایی نظیر ترکیه وقطر برای افزایش نفوذ در شاخ آفریقا با چالش‌های جدی مواجه کرده است. وبگاه «الخلیج الجدید» در یادداشتی با عنوان «نفوذ تهدید شده امارات در شاخ آفریقا» آورده است: نبرد امارات عربی متحده در شاخ آفریقا به مرحله‌ای پرتنش و حساس رسیده که هشداری درباره احتمال بروز چالش‌های بزرگی برای ابوظبی است آن هم بعد از آن که جیبوتی و سومالی تصمیم گرفتند شرکت «بنادر دبی» را به دلیل نقض حاکمیت خاکشان، اخراج کنند و حتی جیبوتی از قطع همکاری نظامی خود با امارات خبر داد. امارات در پی روبرو شدن با بحران‌های متوالی مجبور شد به کشور‌های آفریقایی نزدیک به شاخ آفریقا پناه ببرد، به منظور اینکه نفوذ خود را تا حدی نجات بدهد با وجود اینکه در برخی موارد دست به نقض قطعنامه‌های سازمان ملل متحد زده و در برخی دیگر حاکمیت برخی کشور‌های عربی برادر خود را نقض کرد. شاخ آفریقا، منطقه شرق آفریقا و ورودی جنوبی دریای سرخ و خلیج عدن و باب المندب محسوب می‌شود، از همین از رو اهمیت استراتژیک و اقتصادی برای به طور کلی ملت عربی و به ویژه کشور‌هایی دارد که نفت آن‌ها از طریق بنادر این منطقه عبور می‌کند. شرکت «بنادر دبی» حضور امارات در شاخ آفریقا به بیش از ۱۰ سال پیش بازمی گردد زمانی که نقش امارات در این منطقه به طور چشمگیری افزایش یافت، نقشی که در ابتدا در پوشش اقتصاد ظاهر شد و به تدریج چهره نظامی و اطلاعاتی گرفت. رمز عبور در این نقش، «بنادر دبی» بود که امارات عربی متحده از طریق آن سواحل دریای سرخ را تحت کنترل خود گرفت، منطقه‌ای که انتقال حدود ۱۷ درصد از تجارت جهانی را به خود اختصاص می‌داد و امارات حق دسترسی به اکثر بندر شاخ آفریقا در سومالی، جیبوتی و اریتره را برای خود تامین کرده بود. امارات در طول زمان تلاش کرد تا حضور نظامی قوی در سومالی، یمن و باب المندب ایجاد کند. در نهایت، هدف ابوظبی این بود که خود را در شاخ آفریقا برجسته کند، به طوری که بنادری که دسترسی به آن داشت به پایگاه‌هایی برای راه اندازی عملیات نظامی هوایی عربی در جنگ بین ائتلاف عربی به فرماندهی و حوثی‌ها در یمن مبدل شد. میل به چیرگی تمایل امارات عربی متحده به برجسته کردن نفوذ ژئوپلیتیک در جنوب شبه جزیره عربی بخشی از دیدگاه استراتژیک ابوظبی است که با تسلط بر بنادر و اراضی شاخ آفریقا و منطقه بین سومالی، یمن و باب المندب برای استفاده نظامی تلاش کرد سومالی و یمن را به همسایگانی فعال و امن برای خود تبدیل کند. در یمن، امارات موفق به کنترل جنوب آن شد، بخش مربوط به شاخ آفریقا، و حتی جزیره سقطرای یمن که صد‌ها کیلومتر تا این کشور فاصله دارد کاملا تحت تسلط خود گرفت و همچنان در صدد تسلط بر جزیره میون یمن است تا نفوذ دریایی خود در این منطقه را کامل کند. امارات همچنان عدن را به عنوان مهمترین مرکز قدرت نیرو‌های خود در یمن دست دارد و به گفته ناظران تحرکات امارات نشان می‌دهد که این کشور در مدت اخیر به وضوح فعالیت‌های خود را در اطراف تنگه باب المندب متمرکز کرده است. شیخ «محمد بن زاید»، ولی‌عهد ابوظبی و مرد قوی در امارات متحده عربی، چندین سال پیش در دیدار با رهبران ارشد ارتش امارات از قصد خود برای تقویت نقش نیروی دریایی امارات متحده عربی در حفاظت از تنگه خبر داد و این موضوع در راستای نقشه کشورش برای گسترش حضور نظامی در تنگه هرمز، ساحل یمن، باب المندب و حتی سواحل شاخ آفریقا است. امارات تلاش می‌کند منطقه خلیج عدن و دریای عرب را تحت تسلط خود داشته باشد که از سقطرا در جنوب تا سواحل جنوبی در شمال و شرق تا میون در شمال باب المندب و تا ساحل شاخ آفریقا و سومالی در غرب را شامل می‌شود. بن زاید امیدوار به حضور نیروی دریایی امارات در این منطقه است به گونه‌ای که طی توافق با نیروی دریایی آمریکا و مصر نقش مستقیمی ایفا کند حتی اگر پا را از نیرویی دریایی عربستان هم فراتر گذاشته باشد بخصوص که به گفته منابعی که سایت تاکتیکال ریپورت منتشر کرده، بن زاید امیدوار است چهره شناخته شده از نیروی دریایی امارات در پشتیبانی از نیروی دریایی عربستان در چارچوب عملیات طوفان قاطعیت در یمن را تغییر دهد. امارات از سال ۲۰۱۴ با کمک هیات نمایندگی نظامی اتحادیه آفریقا موفق به آموزش صد‌ها نظامی شمالی برای مقابله با شورشیان افراط گرا و تامین امنیت سومالی شده است، کشوری که مورد حمایت کشور‌های غربی، ترکیه و سازمان ملل متحد قرار دارد. بحران‌های زنجیره‌ای. اما اوضاع همیشه وفق مراد نیست طی چند ماه گذشته اختلافات متعددی پدید آمد که منافع امارات در شاخ آفریقا را گاهی در سومالی و گاهی هم در جیبوتی تهدید کرد. با بروز بحران بین کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس در ژوئن گذشته سومالی با پیشنهاد مالی کشور‌های عربی خلیج فارس مخالفت کرد به گفته منابع، پیشنهاد مذکور از سوی امارات درباره قطع روابط با قطر بود و این اتفاق مربوط به قبل از استفاده دوحه از حریم هوایی سومالی برای دور زدن تحریم‌هایی است که کشور‌های عربی علیه هواپیمایی قطر اعمال کردند. تحلیلگران می‌گویند روابط بین سومالی و امارات از زمان تشدید بحران خلیج فارس رو به تشنج گذاشته چرا که موگادیشو مخالف جانبداری از هر طرفی شده است. لحن جیبوتی هم در قبال قطر تغییر کرده و حل اختلاف بین کشور‌های عربی از طریق گفت‌وگو و همکاری همه کشور‌ها را خواستار شده و تاکید کرده است که به حفظ روابط خوب خود با همه کشور‌ها از جمله قطر پایبند است. به دنبال بیانیه جیبوتی در ۲۲ فوریه گذشته دفتر «اسماعیل عمر غیله»، رئیس جمهور جیبوتی اعلام کرد که کشورش قراردادی را که با «بنادر دبی» برای راه اندازی نیروگاه دورالی برای مدت ۵۰ سال منعقد کرده بود لغو کرد وی توضیح داد که این تصمیم را به منظور حفاظت از حاکمیت ملی و استقلال اقتصادی کشور اتخاذ کرده است. شرکت «بنادر دبی» این اقدام را تصرف غیرقانونی نیروگاه خواند و گفت: کار شکایت بین المللی را آغاز خواهد کرد بخصوص که این شرکت اخیرا از همه اتهامات درباره سوء رفتار در خصوص امتیاز اداره بندر دورالی تبرئه شده است. در خصوص بحران امارات با سومالی که بزرگ‌تر و پیچیده‌تر شده باید گفت: این بحران از اوایل ماه مارس گذشته رو به وخامت رفته است هنگامی که شرکت بنادر دبی از امضای توافق با اتیوپی و آنچه جمهوری «سومالی لند» خوانده می‌شود خبر داد که به موجب آن آدیس آبابا در اداره بندر «بربره» در سومالی‌لند ۱۹ درصد شریک شود علاوه بر اینکه از آنجایی که این بندر دروازه تجارت با اتیوپی است، «بنادر دبی» در زیرساخت‌های لازم برای توسعه بندر سرمایه‌گذاری می‌کند، اما دولت سومالی آن را «کأن لم یکن» تلقی کرد. به دنبال آن سومالی علیه امارات به اتحادیه عرب و سپس شورای امنیت به دلیل انعقاد توافقنامه شکایت کرد و آن را باطل خواند. سومالی لند به مرکزیت هرجیسا منطقه‌ای است که در سال ۱۹۹۱ از موگادیشو اعلام استقلال کرد، اما هیچ کشوری آن را به عنوان کشوری مستقل به رسمیت نشناخته است و هنوز جامعه بین المللی آن را بخشی جدا نشدنی از سومالی می‌داند در حالی که این منطقه دولت مرکزی سومالی را به رسمیت نمی‌شناسد. «محمد عبدالله فارماجو»، رئیس جمهور سومالی هم به کشور‌ها و شرکت‌های خارجی که نام آن‌ها را نبرد، درباره نقض حاکمیت سومالی هشدار داد آن هم به دنبال اینکه نامه حزب معارض سومالی موسوم به ودجر به امارات فاش شد که در آن از حمایت مالی امارات به این حزب تقدیر شده بود. مساله در اینجا خاتمه تیافت بلکه سومالی برنامه امارات برای آموزش صد‌ها نظامی خود را نیز متوقف کرد آن هم چند روز پس از اینکه مقامات موگادیشو ۱۰ میلیون دلار اماراتی را در فرودگاه موگادیشو توقیف کردند. دولت سومالی گفت که هنوز در حال بررسی اهداف ارسال پول است در حالی که ناظران معتقدند مصادره پول‌ها این اعتقاد را بین سومالی‌ها تقویت می‌کند که قدرت‌های بیگانه مسبب مشکلات کشورشان هستند. یک هفته پس از این بحران، فرودگاه بوصاصو سومالی شاهد مساله دیگری در خصوص توقیف یک هواپیمای اماراتی بود هنگامی که افسرانی اماراتی از پذیرش فرمان دستگاه‌های امنیتی سومالی برای بازرسی چمدان‌ها و بارهایشان امتناع کردند که این امر به درگیری بین نیرو‌های امنیتی و مربیان نظامی اماراتی منجر شد. ناظران می‌گویند سیاست حکام امارات در قبال فراماجو این بود که او را با پول و کمک فریب دهند تا نفوذ خود را در سومالی افزایش دهند، اما او هم نظیر «حسن شیخ محمود» اجازه این کار را به اماراتی‌ها نداده و همین امر مشکلاتی را پدید آورد با وجود اینکه ابوظبی در تلاش برای ابقای شیخ محمود در قدرت هم تلاش داشت. این اختلاف در سایه افزایش حرف و حدیث‌ها از دخالت امارات در حمایت از تروریسم در سومالی نیز بیش‌تر شد و گزارش محرمانه شش ماهه تیم کارشناسان کمیته تحریم‌های شورای امنیت علیه سومالی و اریتره که شامل ممنوعیت مسلح کردن این دو کشور نیز می‌شود از این موضوع پرده برداشت. این گزارش که جزئیات آن ۲ هفته پیش فاش شد شامل لیست کامل نقض قطعنامه‌های بین المللی توسط امارات است که قاچاق سلاح، جعل اسناد رسمی به منظور دور زدن تحریم‌ها درباره صادرات زغال سنگ از سومالی را نیز شامل می‌شود چرا که شورای امنیت زغال سنگ را از مهم‌ترین منابع مالی جنبش الشباب می‌خواند. تلاش‌های تازه امارات به گفته ناظران، امارات ناگهان خود را از رقبای خود در قلب آفریقا جا مانده دید جایی که ظرف هفته‌ها و ماه‌های گذشته شاهد سفر‌های دوره‌ای موفق رهبران ارشد قطر و ترکیه بوده و به تحکیم روابط هر کدام از این کشور‌ها با مهم‌ترین مراکز قدرت در قاره سبز منجر شده است. از همین رو «عبدالله بن زاید»، وزیر خارجه امارات مارس گذشته سفری دوره‌ای به چند کشور آفریقایی داشت و نام آن را «راه آمدن با وضع موجود» بود. امارات قبل از شروع سفر دوره‌ای وزیر خارجه خود خبر داده بود که وزیر به اتیوپی و نه جای دیگری می‌شود، اما در اقدامی غیرمنتظره وزیر خارجه امارات تور خود را با سفر به داکار، پایتخت سنگال آغاز کرد و سپس به اتیوپی، مالی و رواندا رفت. امارات همچنین «موسی بیهی عبدی»، رئیس منطقه سومالی لند و سپس «ایساس آفورکی»، رئیس جمهور اریتره را به حضور پذیرفت. به نظر می‌رسد بین کشور‌های محاصره کننده قطر یک استراتژی مشخصی درباره اهمیت پیگیری تحرکات توسعه طلبانه قطر و ترکیه در آفریقا وضع شده است که در هفته‌ها و ماه‌های گذشته به اوج خود رسید و کشور‌های محاصره کننده قطر متوجه این موضوع شده‌اند که آفریقا با ثروت‌های راهبردی آن به عرصه توسعه طلبی‌های قطر و ترکیه مبدل شده است. ترکیه و قطر مشارکت ترکیه در کمک‌های انسانی به آفریقا در طول سال‌ها به تدریج به مشارکت راهبردی آشکاری مبدل شده است، احداث راه‌ها، مدارس و بیمارستان‌ها در آنجا ساخته و امروز مسیر خطوط هوایی ترکیه به سومالی یکی از مسیر‌های پردرآمد شده است مهم‌تر از این، ترکیه سال گذشته ساخت بزرگ‌ترین پایگاه نظامی خارج از خاک خود را در سومالی و بزرگ‌ترین سفارت خود در موگادیشو به پایان رساند. سومالی در چارچوب راهبرد ترکیه در قبال کشور‌های قاره آفریقا از اولویت خاصی برخوردار است و این امر به عوامل متعددی بازمی‌گردد که شاید مهم‌ترین آن تمایل ترکیه برای تبلیغ چهره ملی خود به عنوان رهبر جهان اسلام است و می‌خواهد خاستگاه این کار سومالی باشد آن هم به گونه‌ای که در حل و فصل مسائل سیاسی در سومالی، برقراری امنیت و تامین کمک‌های انسانی آن شریک شود. ترکیه در سپتامبر گذشته بزر‌ترین پایگاه نظامی خود در خارج از این کشور را افتتاح کرد تا به عنوان یک آکادمی نظامی کار کند این پایگاه شامل ۲۰۰ سرباز ترکیه‌ای است که شروع به مشارکت در تشکیل ارتش سومالی کرده اند تا قدرت دفاعی و رزمی این کشور را بالا ببرند. ترکیه همچنین در مارس ۲۰۱۵ کار ساخت پایگاه نظامی را آغاز کرد، به گونه‌ای که توافق مربوط به آن در جریان سفر رجب طیب اردوغان به موگادیشو که در چارچوب سفر دوره‌ای به کشور‌های آفریقایی بود، منعقد شد. حضور ترکیه در سومالی اشکال متعددی دارد دولت ترکیه از طریق نهاد‌های رسمی خود نظیر «آژانس همکاری و هماهنگی تیکا» طرح‌های توسعه و آبادانی را در زمینه‌های مختلف بهداشتی و آمورشی به اجرا گذاشته به گونه‌ای که سومالی یک سوم کمک‌های ترکیه به کشور‌های آفریقایی را دریافت می‌کند. حضور قطر در سومالی نیز دست کمی ندارد تا جایی که دوحه را به رغم روبرو بودن با تحریم‌های کشور‌های عربی به ارائه کمک‌های نظامی به موگادیشو کشاند. قطر همچنین شروع به اجرای تعهدات خود در قبال سومالی گرفته آن هم از طریق حمایت مالی از پروژه‌های توسعه ۲۰۰ میلیون دلاری در سومالی صورت گرفته است که شامل ترمیم راه‌های شوسه در سومالی از جمله مسیر مواصلاتی موگادیشو به شهر زراعی «افجوی» در ۳۰ کیلومتری پایتخت است و دیگر ترمیم ساختمان‌های وزارت برنامه ریزی سومالی و مرکز دیپلماسی وزارت خارجه سومالی است. قطر هم اینک در حال تاسیس پایگاهی در سومالی با کمک ترکیه است و بر اساس تنش‌های کنونی در منطقه نفوذ آنکارا در آفریقا توهین مستقیم به سعودی‌ها و اماراتی‌هایی است که تحرکات ترکیه را دخالت و توهین به حافظه تاریخی کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس تلقی می‌کنند. دامنه گسترش محور ترکیه و قطر در کشور‌های آفریقایی وسیع‌تر از سومالی است، در حاشیه سفر رجب طیب اردوغان به سودان در دسامبر گذشته وی دیداری از جزیره سواکن داشت و خواهان مشارکت ترکیه در بازسازی آنجا شد چیزی که «عمر البشیر»، رئیس جمهور سودان با آن موافقت کرد و مخالفت امارات، عربستان و مصر را به همراه داشت. روابط قطر و سودان هم شاهد نزدیکی زیادی است که بر روابط بین خارطوم و ریاض تاثیر منفی گذاشته است. چالش‌ها با همه این‌ها چالش‌های دشواری روبروی امارات است بخصوص اگر بخواهد با سومالی مقابله کند آن هم در شرایطی که امارات در لیبی حضور دارد و مفتخر است که در آنجا با تندرو‌ها مبارزه می‌کند و این خطری بزرگ برای امارات محسوب می‌شود. به گفته ناظران، وضعیت ابوظبی در رویارویی با ملت‌های شاخ آفریقا و تاریخ نظامی آن‌ها وابستگی‌های قبیله‌ای و روحیه گرایش جدید به بیداری در برابر تروریسم در راستای توسعه شرق آفریق، محاسبات پیچیده‌ای است که کاملا با موضع امارات در مصر متفاوت است. در مصر یک نیروی مسلح یکپارچه و قوی تحت حاکمیتی سیاسی وجود دارد که با حمایت مالی، سیاسی و اطلاعاتی ابوظبی از استبداد و حاکمیت مطلق برخوردار است، اما در شاخ آفریقا به گفته ناظران اوضاع فرق می‌کند. منافع رقبای تازه وارد به اقتصاد سیاسی در شاخ آفریقا می‌تواند به شرایط بهتر و معاملاتی منصفانه‌تر برای دولت‌ها و اقتصاد‌های در حال ظهور و مشتاق به سرمایه گذاری در مقایسه با امارات منجر شود و لغو قرارداد اداره بندر «دورالیه» به دست اماراتی‌ها به این امر کمک می‌کند بنابراین اراده قدرت‌های منطقه‌ای برای افزایش نفوذشان با خطر‌های روزافزونی روبروست. اما شکاف‌های عمیق موجود در سیاست‌های سومالی به دلیل تلاش‌های قدرت‌های منطقه برای تاثیرگذاری و نفوذ در این کشور نشان دهنده خطر‌های جوامع شاخ آفریقاست که موقعیت راهبردی و ظرفیت‌های اقتصادی ضد و نقیض آن می‌تواند منجر به پیچیدگی و چه بسا تحریف روند آن شود. صرف نظر از ملت‌های آفریقایی و بحران منطقه خلیج فارس به نظر می‌رسد رشد حضور دریایی چین از طریق کرانه شمالی اقیانوس هند در بنادر گوادار پاکستان، چابهار ایران، الدقم عمان و جیبوتی مانع اساسی جدیدی در برابر امارات است.